کم‌آبی ( Dehydration ) از دیدگاه مایو کلینیک (Mayo Clinic) - جامعه پزشکان ایران

بیماری‌‌ها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان , فرناز اخباری

به گزارش سایت مایو کلینیک mayoclinic.org

بررسی اجمالی

کمبود آب در هنگام مصرف بیش از حد یا از دست دادن بیشتر مایعات از بدن اتفاق می‌افتد، و بدن شما به اندازه کافی آب و مایعات دیگر برای انجام عملکردهای طبیعی خود ندارد. اگر مایعات از دست رفته را جایگزین نکنید، دچار کمبود آب خواهید شد. ممکن است هرکسی دچار کمبود آب بدن شود، اما این وضعیت بخصوص برای کودکان خردسال و بزرگترها خطرناک است.

شایع‌ترین علت کم‌آبی بدن در کودکان خردسال اسهال و استفراغ شدید است. بزرگسالان مسن به‌طور طبیعی حجم کم‌تری از آب در بدن خود دارند و ممکن است شرایطی داشته باشند یا داروهایی مصرف کنند که خطر کم‌آبی بدن را افزایش می‌دهد.

این بدان معناست که حتی بیماری‌های جزئی مانند عفونت‌هایی که روی ریه‌ها یا مثانه تأثیر می‌گذارند، می‌توانند در افراد مسن باعث کم‌آبی بدن شوند.

اگر در آب و هوای گرم آب کافی ننوشید، کمبود آب بدن در هر گروه سنی ممکن است رخ دهد – به خصوص اگر با شدت ورزش می‌کنید. معمولاً با نوشیدن مایعات بیش‌تر می‌توانید کم‌آبی بدن خفیف تا متوسط را کاهش دهید، اما دهیدراته شدن شدید نیاز به درمان فوری پزشکی دارد.

_ علائم

تشنگی، همیشه یک شاخص اولیه قابل اعتماد از نشانه نیاز بدن به آب نیست. بسیاری از افراد، به ویژه بزرگسالان مسن، تا زمانی که دچار کمبود آب بدن نشوند، احساس تشنگی نمی‌کنند. به همین دلیل افزایش میزان جذب آب در هوای گرم یا هنگام بیمار شدن بسیار مهم است.

علائم و نشانه‌های کم‌آبی نیز ممکن است با توجه به سن متفاوت باشد.

_ کودک خردسال یا نوزاد

خشکی دهان و زبان؛
عدم ایجاد اشک در هنگام گریه کردن؛
پوشک خشک به مدت سه ساعت؛
چشم‌های فرو رفته، گونه‌ها؛
نقطه فرورفته در بالای جمجمه؛
سستی یا تحریک‌پذیری؛

_ بزرگسالان

تشنگی شدید؛
دفع ادرار کمتر؛
ادرار تیره؛
خستگی؛
سرگیجه؛
گیجی؛

_ چه زمانی به پزشک مراجعه کنید

با پزشک خانواده خود تماس بگیرید او در صورتی که شما یا شخص مورد علاقه‌تان دارای علائم زیر باشد:

به مدت ۲۴ ساعت یا بیش‌تر به اسهال مبتلا شده است؛
تحریک‌پذیر یا گیج‌و خواب‌آلوده یا فعالیت کم‌تر از حد معمول دارد؛
نمی‌توان مایعات را پایین نگه داشت؛
دارای مدفوع خونین یا سیاه است؛

_علل

کمبود آب بدن به دلایل ساده اتفاق می‌افتد: به دلیل بیمار بودن یا مشغله زیاد به اندازه کافی آب نمی‌نوشید، یا به دلیل عدم دسترسی به آب آشامیدنی ایمن هنگام مسافرت، پیاده‌روی یا اردو زدن.

سایر علل کم‌آبی بدن عبارتند از:

اسهال، استفراغ. اسهال حاد شدید – یعنی اسهال ناگهانی و سریع – که می‌تواند در مدت زمان کمی باعث افت شدید آب و الکترولیت‌ها شود. اگر به همراه اسهال استفراغ دارید، مایعات و مواد معدنی بیش‌تری از دست می‌دهید.
تب. به‌طور کلی، هرچه تب شما بیش‌تر باشد، ممکن است کم آب‌تر شوید. اگر علاوه بر اسهال و استفراغ، تب داشته باشید، این مشکل را بدتر می‌کند.
تعریق بیش از حد. شما هنگام عرق کردن آب از دست می‌دهید. اگر فعالیت جدی انجام دهید و مایعات را در طی مسیر جایگزین نکنید، می‌توانید کم آب شوید. هوای گرم و مرطوب میزان مصرف عرق و میزان مایعات از دست رفته را افزایش می‌دهد.
افزایش ادرار. این ممکن است به دلیل دیابت تشخیص داده نشده یا کنترل نشده باشد. برخی از داروهای خاص مانند دیورتیک‌ها و برخی داروهای فشارخون نیز می‌توانند منجر به کم‌آبی بدن شوند، به‌طور کلی این موارد به این دلیل است که باعث ادرار بیش‌تر.

_ عوامل خطر

هر کس می‌تواند کم آب شود، اما افراد خاصی در معرض خطر بیش‌تری قرار دارند:

نوزادان و کودکان. به احتمال زیاد گروهی که اسهال و استفراغ شدید را تجربه می‌کنند، نوزادان و کودکان به ویژه در مقابل کم‌آبی بدن آسیب‌پذیر هستند. با داشتن مساحت بالاتر از سطح حجمی بدن، نسبت بیش‌تری از مایعات خود را نیز از تب یا سوختگی زیاد از دست می‌دهند. کودکان خردسال اغلب نمی‌توانند به شما بگویند که آن‌ها تشنه هستند و نمی‌توانند خودشان نوشیدنی بنوشند.
بزرگترها. با افزایش سن، میزان ذخیره مایعات بدن شما کم‌تر می‌شود، توانایی شما در مصرف آب کاهش می یابد و احساس تشنگی شما حادتر می‌شود. این مشکلات توسط بیماری‌های مزمن مانند دیابت و زوال عقل و با استفاده از داروهای خاص ایجاد می‌شود. بزرگسالان مسن‌تر نیز ممکن است دارای مشکلات تحرک باشند که توانایی آن‌ها برای دستیابی به آب را برای خود محدود می‌کند.
افراد مبتلا به بیماری های مزمن. ابتلا به دیابت کنترل نشده یا درمان نشده، شما را در معرض خطر کم‌آبی بدن قرار می‌دهد. بیماری کلیه نیز مانند داروهای افزایش ادرار باعث افزایش خطر شما می‌شود. حتی داشتن سرماخوردگی یا گلودرد، شما را مستعد کمبود آب بدن می‌کند زیرا احتمال کم‌تری وجود دارد که در هنگام بیماری میل به غذا خوردن یا نوشیدن داشته باشید.
افرادی که در خارج از منزل کار می کنند یا ورزش می کنند. هنگامی که گرم و مرطوب است ، خطر کم آبی و بیماری ناشی از گرمای هوا افزایش می یابد. دلیل این امر آن است که وقتی هوا مرطوب است، عرق نمی‌تواند به میزان عادی تبخیر کند و شما را خنک کند و این می‌تواند به افزایش دمای بدن و نیاز به مایعات بیش‌تر منجر شود.

_ عوارض

کم‌آبی بدن می‌تواند به عوارض جدی منجر شود، از جمله:

آسیب‌دیدگی در اثر گرما. اگر هنگام ورزش شدید و زیاد به اندازه کافی مایعات ننوشید، ممکن است دچار آسیب قلبی در اثر گرما شوید، که شدت آن ممکن است از کرامپ خفیف قلبی تا خسته شدن ناشی از گرما تا خطر بالقوه تهدیدکننده زندگی یعنی سکته قلبی باشد.
مشکلات ادراری و کلیوی. طولانی شدن یا تکرار دوره کم‌آبی بدن می‌تواند باعث عفونت دستگاه ادراری، سنگ کلیه و حتی نارسایی کلیه شود.
تشنج. الکترولیت‌ها – مانند پتاسیم و سدیم – به انتقال سیگنال‌های الکتریکی از یک سلول به سلول دیگر کمک می‌کنند. اگر الکترولیت‌های شما از تعادل خارج شوند، پیام‌های الکتریکی معمولی می‌‌توانند به هم بریزند که این امر می‌تواند منجر به انقباض عضلات غیرارادی و گاهی اوقات به از دست دادن هوشیاری شود.
شوک در اثرحجم کم‌خون (شوک هیپوولمیک). کمبود آب بدن یکی از جدی‌ترین و گاه خطرناک‌ترین عارضه برای زندگی است. و هنگامی رخ می‌دهد که حجم کم‌خون باعث افت فشارخون و افت میزان اکسیژن در بدن شما شود.

_ جلوگیری

برای جلوگیری از کم‌آبی، مایعات زیادی بنوشید و غذاهای پر از آب مانند میوه و سبزیجات میل کنید. بگذارید تشنگی راهنمای شما باشد راهنمای روزانه برای اکثر افراد سالم کافی است.

در صورت بروز شرایطی مانند موارد زیر ممکن است افراد نیاز به مایعات بیشتری داشته باشند:

استفراغ یا اسهال. اگر فرزند شما در حال استفراغ است یا اسهال دارد، در اولین نشانه‌های بیماری شروع به دادن آب اضافی یا محلول تجویز مجدد دهانی کنید. صبر نکنید تا کمبود آب بدن رخ دهد.
ورزش سنگین. به‌طور کلی، بهتر است قبل از ورزش شدید، مایعات فراوان بنوشید. تولید مقدار زیادی ادرار شفاف و رقیق نشانگر خوبی برای هیدراته بودن شما است. در طول فعالیت، مایعات را به‌طور مرتب بنوشید و بعد از پایان کار نوشیدن آب یا مایعات دیگر را ادامه دهید.
هوای گرم یا سرد. برای کمک به کاهش دمای بدن و جایگزینی آنچه از طریق تعریق از دست می‌دهید، باید آب اضافی را در هوای گرم یا مرطوب بنوشید. همچنین برای مقابله با کاهش رطوبت ناشی از هوای خشک، به ویژه در ارتفاعات بالاتر، ممکن است در هوای سرد به آب اضافی احتیاج داشته باشید.
بیماری. بزرگسالان مسن معمولاً در طی بیماریهای جزئی – مانند آنفولانزا، برونشیت یا عفونت مثانه – دچار کم‌آبی می‌شوند. وقتی احساس خوبی ندارید، حتماً مایعات اضافی بنوشید.

_ تشخیص

پزشک شما اغلب بر اساس علائم و نشانه‌های جسمی می‌تواند کم‌آبی بدن را تشخیص دهد. در صورت کمبود آب بدن، احتمالاً فشارخون کم دارید، به خصوص هنگام حرکت از حالت درازکش به حالت ایستاده، ضربان قلب سریع‌تر و کاهش جریان خون به سمت اندام خود بیشتر دیده می‌شود.

برای تأیید تشخیص و مشخص کردن میزان کمبود آب بدن، ممکن است آزمایش‌های دیگری مانند:

آزمایش خون. نمونه خون ممکن است مورد استفاده قرار گیرد برای بررسی تعدادی از فاکتورها، مانند سطح الکترولیت‌های شما – به خصوص سدیم و پتاسیم – و این‌که عملکرد کلیه‌های شما چگونه است انجام می‌گیرد.
آزمایش ادرار. آزمایشاتی که روی ادرار انجام می‌شود می‌تواند نشان‌دهنده کمبود آب بدن باشد و این‌که این کمبود در چه حدی می‌باشد. آن‌ها همچنین می‌توانند علائم عفونت مثانه را بررسی کنند.

_ درمان

تنها درمان مؤثر برای کم‌آبی بدن، رساندن مایعات و الکترولیت‌های از دست رفته است. بهترین روش برای درمان کم‌آبی به سن، شدت کم‌آبی و علت آن بستگی دارد.

برای شیرخواران و کودکانی که از اسهال، استفراغ یا تب بدن دچار کم‌آبی شده‌اند، از محلول دهانی آب‌رسان استفاده کنید. این محلول‌ها حاوی آب و نمک به نسبت‌های خاص هستند تا مایعات و الکترولیت‌ها را دوباره جبران کنند.

هر یک تا پنج دقیقه با یک قاشق چایخوری (۵ میلی لیتر) شروع کنید و تا حد تحمل افزایش دهید. استفاده از سرنگ برای کودکان بسیار کودک آسان‌تر است. به کودکان بزرگ‌تر می‌توان نوشیدنی‌های رقیق ورزشی داد. از ۱ قسمت نوشیدنی ورزشی تا ۱ قسمت آب استفاده کنید.

بیشتر بزرگسالان با کمبود خفیف تا متوسط در اثر اسهال، استفراغ یا تب می‌توانند با نوشیدن بیش‌تر آب یا مایعات دیگر وضعیت آن‌ها بهبود بخشند. اسهال با آب میوه‌ای کامل و نوشیدنی‌های غیرالکلی مانند نوشابه ممکن است بدتر شود.

اگر در هوای گرم یا مرطوب در خارج از منزل کار می‌کنید یا ورزش می‌کنید، آب خنک بهترین درمان برای شماست. نوشیدنی‌های ورزشی حاوی الکترولیت و محلول کربوهیدرات نیز ممکن است مفید باشد.

کودکان و بزرگسالانی که به شدت کم آب بدن هستند باید توسط پرسنل اورژانس و یا با آمبولانس به اورژانس بیمارستان منتقل شوند و تحت درمان قرار گیرند. نمک‌ها و مایعات که از طریق ورید (داخل وریدی) تحویل داده می‌شوند، به سرعت جذب می‌شوند و سرعت بهبود می‌یابند.

آماده شدن برای قرار ملاقات با پزشک‌تان:

احتمالاً با دیدن پزشک خود یا فرزند خود شروع می‌کنید. با این وجود، در برخی موارد وقتی برای تنظیم قرار ملاقات فرا می‌خوانید، پزشک ممکن است مراقبت فوری پزشکی را توصیه کند. اگر شما، فرزندتان یا بزرگسالانی که به آن اهمیت می‌دهید علائم کمبود شدید آب بدن، مانند بی‌حسی یا کاهش پاسخگو بودن را نشان می‌دهند، به دنبال مراقبت‌های فوری در بیمارستان باشید.

اگر وقت دارید که برای قرار ملاقات خود آماده شوید، در اینجا اطلاعاتی برای کمک به شما در آماده شدن وجود دارد، و اینکه چه انتظاری از پزشک دارید.

آنچه شما می‌توانید انجام دهید

علائمی را که شما یا شخصی که در حال مراقبت از آن هستید تجربه می‌کنید، بنویسید، از جمله مواردی که ممکن است به دلیل عدم تعیین وقت ملاقات به نظر نرسد. اگر شما یا شخصی که از او مراقبت می‌کنید استفراغ یا اسهال داشته، پزشک می‌خواهد بداند که از چه زمانی شروع شده است و چند دفعه اتفاق افتاده است.
اطلاعات کلیدی شخصی، از جمله سفرهای اخیر یا غذاهایی که اخیراً خورده شده‌اند که ممکن است باعث بیماری شود را بنویسید. علاوه بر این، پزشک شما می‌خواهد بداند که آیا شما یا شخصی که از او مراقبت می‌کنید اخیراً در معرض شخصی که مبتلا به اسهال بوده است قرار گرفته‌اید.
لیستی از اطلاعات اصلی پزشکی، از جمله سایر شرایطی که شما یا شخصی که از او مراقبت دارید، تهیه شود و نام داروهایی که مصرف می‌کند را تهیه کنید. داروهای بدون نسخه و همچنین ویتامین‌ها و مکمل‌ها را در لیست خود قرار دهید.
سوالاتت رو برای پرسیدن از دکتر بنوسید.

برای کم‌آبی، برخی از سؤالات اساسی که باید از پزشک بپرسید عبارتند از:

چه چیزی باعث ایجاد این علائم می‌شود؟
چه نوع آزمایشاتی لازم است؟
چه درمانی را پیشنهاد می‌کنید؟
چه مدت بعد از درمان بهبود خواهد یافت؟
آیا محدودیت‌هایی در فعالیت یا رژیم وجود دارد؟
آیا من می‌توانم کاری انجام دهم تا از عود کم‌آبی بدن جلوگیری شود؟
شرایط بهداشتی دیگری دارم. آیا باید آن شرایط را تغییر دهم؟
چه اقداماتی می‌توانم انجام دهم تا دوباره از بروز کم‌آبی بدن جلوگیری شود؟

_ چه انتظاری از پزشک دارید

احتمالاً پزشک از شما سؤالاتی از قبیل:

چه زمانی علائم شروع شد؟ چی کار کردید؟
آیا می‌توانید هر غذایی و نوشیدنی را کم کنید؟
اخیراً چگونه ادرار کرده‌اید؟ آیا شما درد یا احساس فوریت در ادرار کردن تجربه می‌کنید؟
آیا علائم یا علائم دیگری مانند گرفتگی شکم، تب، سردرد یا دردهای عضلانی نیز دارید؟ این علائم تا چه اندازه شدید هستند؟
آیا خون در مدفوع شما وجود داشته است؟
آیا اخیراً غذایی را که گمان می‌کنید خراب شده است، خورده‌اید؟
آیا کسی بعد از خوردن همان غذایی که شما خورده‌اید بیمار شده است؟
آیا اخیراً در معرض شخصی که می‌دانید اسهال داشته قرار گرفته‌اید؟
آیا سرفه کرده‌اید یا آبریزش از بینی دارید؟
در حال حاضر چه داروهایی مصرف می‌کنید؟
آیا اخیراً به کشور دیگری سفر کرده‌اید؟
آیا می‌دانید قبل از شروع علائم، وزن شما یا فرزندتان چقدر بوده است؟