واریس مری و علل آن
بیماریها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان
واریس مری (به انگلیسی: Esophageal varices)، واریس عروق مری در قسمت انتهایی است که اغلب به دنبال سیروز پیشرفته کبدی و افزایش فشار ورید باب روی میدهد. با اینکار بدن میکوشد با انتقال خون به سیستم عروقی وناکاوا از فشار ورید باب بکاهد. خطر اصلی واریس مری، پارگی عروق متسع و خونریزی گوارشی است که چون اغلب بیماران به دلیل بیماری کبدی پیشرفته دارای مشکلات زمینهای (مانند اختلال در انعقاد خون) نیز هستند بسیار خطرناک و نیازمند درمان اورژانسی است.
تعدادی از داروها و روشهای درمان پزشکی میتوانند از خونریزی واریس مری جلوگیری کرده و آن را متوقف کنند.
واریس مری اغلب در اثر انسداد جریان خون در سیاهرگ باب که خون را از سمت رودهها، لوزالمعده و طحال به سمت کبد می برد، رخ میدهد.
علائم واریس مری
واریس مری معمولا علامتی ندارد تا اینکه خونریزی کند. علائم خونریزی واریس مری عبارتند از:
– استفراغ خونی
– مدفوع سیاه یا خونی
– شوک (در موارد شدید)
زمانی که جلوی جریان خون به سمت کبد در اثر یک محل زخمی در کبد (ناشی از بیماری کبدی) گرفته شود، واریس مری میتواند بروز کند.
اگر هر یک از علائم بیماری کبدی زیر را داشته باشید، پزشک ممکن است به واریس مری شک کند:
– زردی پوست و چشمها
– دستهای از رگها خونی ریز به شکل عنکبوت روی پوست
– قرمز شدن پوست کف دستها (التهاب پوست کف دست)
– بد شکل شدن دست به نام انقباض دوپویترن (این بیماری با ضخیم شدن کف دست آغاز میشود)
– چروک و جمع شدن بیضهها در مردان
– التهاب طحال- آب آوردن شکم (آسیت)
علل واریس مری
واریسهای مری نتیجه مستقیم فشار خون ورید پورت است که اغلب توسط سیروز کبد ایجاد میشود. سیروز یک بیماری شامل زخم شدن کبد است که در اثر بیماریهای عفونی مانند هپاتیت یا مصرف بیش از حد الکل ایجاد میشود. سایر علل فشار خون بالای پورت عبارتند از ترومبوز ورید باب ( لخته شدن خون در داخل ورید باب ) و انسداد ورید باب میباشد و در برخی موارد نیز علت آن ناشناخته است.
عوامل خطر ابتلا به خونریزی واریس مری
عوامل خطر برای خونریزی واریسهای مری عبارتند از:
سایز واریس – واریس بزرگتر براحتی میتواند پاره شود.
علائم رنگ قرمز – در طول معاینه اندوسکوپیک ممکن است نقاط قرمز و یا نشانههای واریس دیده شود
فشار ورید پورت بالا
سیروز شدید
ادامه مصرف الکل با وجود مشکلات کبدی موجود از قبل
عفونتهای باکتریایی
لخته شدن خون (ترومبوز): لخته شدن خون در سیاهرگ باب یا سیاهرگ طحالی که به ورید باب می ریزد، باعث واریس مری میشود.
نارسایی قلبی شدید
بیماری هاجکین (hodgkin)
بیماری سارکوئیدوز (sarcoidosis)
بیماری انگلی: شیستوزومیاز یک عفونت انگلی است. انگل این بیماری به کبد، ریهها، رودهها و مثانه آسیب میزند.
سندرم بود کیاری (Budd-Chiari syndrome): این بیماری نادر باعث لخته شدن خون میشود که میتواند سیاهرگهایی را که خون را خارج از کبد حمل میکنند، مسدود کند.
اگر شما سابقه بیماری کبدی دارید با پزشک خود در مورد احتمال ابتلا به واریس مری مشورت کنید.
راههای تشخیص واریس مری
۱- آندوسکوپی مری برای مشاهده سیاهرگهای متسع مری و تعیین اندازه آن ها و بررسی نقاط قرمز رنگ روی آنها.
۲- سی تی اسکن و ام آر آی برای بررسی کبد و جریان خون در سیاهرگ باب.
۳- آندوسکوپی با کپسول: افرادی که نمیتوانند آندوسکوپی معمولی را انجام دهند، یک کپسول حاوی دوربینی کوچک را قورت میدهند. دوربین این کپسول حین عبور از مری، تصاویری از آن میگیرد. البته برای تأیید این روش، آزمایشات بیشتری باید انجام شود.
تشخیص خونریزی واریس مری
آزمایش خون
آندوسکوپی ( وارد کردن یک لوله باریک با دوربین به گلو برای بررسی واریسهای مری )
توموگرافی کامپیوتری ( CT ) اسکن
تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی ( MRI )
خطرناکترین عارضه واریس مری، خونریزی آن است. اگر یک بار دچار خونریزی شوید، خطر خونریزیهای بعدی در شما زیاد است
چه موقع نزد پزشک برویم؟
هر موقع نشانهای را در خودتان مشاهده کردید که نگران کننده بود، نزد پزشک متخصص بروید.
اگر پزشک تشخیص داد که دچار بیماری کبدی هستید، از او درباره احتمال ابتلا به واریس مری و راههای کاهش خطر ابتلا به این مشکل سئوال کنید.
درباره آندوسکوپی مری برای بررسی واریس مری از پزشک سئوال کنید.
اگر پزشک تشخیص دهد دچار واریس مری هستید، علائم خونریزی آن را به شما خواهد گفت.
در صورت مشاهده علائم خونریزی واریس مری مثل استفراغ خونی یا مدفوع خونی، سریعا به پزشک مراجعه کنید.
عوارض واریس مری
خطرناکترین عارضه واریس مری، خونریزی آن است.
اگر یک بار دچار خونریزی شوید، خطر خونریزیهای بعدی در شما زیاد است.
در برخی موارد، خونریزی زیاد باعث شوک و حتی مرگ میشود.
درمان واریس مری
اولین هدف از درمان واریس مری، جلوگیری از خونریزی است. خونریزی واریس مری، خطر مرگ را در پی دارد. اگر خونریزی اتفاق بیفتد، راههایی برای توقف آن وجود دارد.
درمان با اتساع بالون یا تزریق وازوپرسین وریدی یا مواد اسکلروزان انجام میشود. در موارد عدم پاسخ به درمان از شنت پورتوکاوای خارج کبدی جهت کاهش فشار عروق خونریزی کننده استفاده میشود.
۱- راههای جلوگیری از خونریزی واریس مری
کاهش فشار خون در سیاهرگ (ورید) باب، خطر خونریزی واریس مری را کم میکند. این درمانها عبارتند از:
– داروهای کاهشدهنده فشار خون در سیاهرگ باب
– استفاده از نوار لاستیکی برای بستن سیاهرگهای دچار خونریزی
تجمع چربی اضافی در بدن باعث آسیب کبد میشود. چاقی باعث افزایش خطر ابتلا به عوارض سیروز کبدی میشود. لذا اگر چاق هستید، سعی کنید وزن خود را کم کنید
۲- راههای توقف خونریزی واریس مری
– استفاده از نوارهای لاستیکی برای بستن سیاهرگهای خونریزی کننده
– داروهای کند کننده جریان خون به سیاهرگ باب
– منحرف کردن جریان خون از ورید باب به سمت دیگر: پزشک با قرار دادن لولهای کوچک به نام شانت بین وریدباب و سیاهرگ کبدی، این عمل را انجام میدهد. با این کار فشار خون سیاهرگ باب کم میشود و خونریزی واریس مری متوقف میگردد.
البته این روش درمانی عوارض مانند نارسایی کبد و آشفتگی ذهنی را به همراه دارد. لذا از این روش زمانی استفاده میشود که سایر روشهای درمانی موثر نباشند، و یا در افرادی که منتظر پیوند کبد هستند، به عنوان درمان موقتی به کار میرود.
– پیوند کبد: افرادی که بیماری شدید کبدی دارند و یا کسانی که مکررا دچار خونریزی واریس مری میشوند، میتوانند کبد بیمار خود را با یک کبد سالم (از یک فرد دیگر) جایگزین کنند، یعنی پیوند کبد شوند.
– خونریزی مجدد: بیشتر افرادی که یک بار دچار خونریزی واریس مری میشوند، مجدداً دچار آن خواهند شد. لذا استفاده از داروهای جلوگیری کننده از خونریزی مثل بتابلوکرها و بستن رگ خونریزی کننده برای جلوگیری از خونریزیهای بعدی مفید است.
جلوگیری از واریس مری
در حال حاضر، روشی برای جلوگیری از ابتلا به واریس مری در بیماران مبتلا به سیروز کبدی وجود ندارد.
هرچند داروهایی برای جلوگیری از خونریزی واریس مری وجود دارند، ولی نمیتوانند مانع از بروز واریس مری میشوند.
اگر دچار بیماری کبدی هستید، از پزشک خود راههای جلوگیری از ایجاد عوارض آن مثل واریس مری را سئوال کنید.
توصیههای زیر به حفظ کبد در بیماری کبدی مثل سیروز کمک میکنند:
** الکل ننوشید. بیماران مبتلا به ناراحتی کبد نباید الکل بنوشند، زیرا الکل در کبد فرآیند میشود. نوشیدن الکل فشار زیادی به کبد وارد میکند.
** رژیم غذایی سالمی داشته باشید. سبزی و میوه فراوانی بخورید. مصرف غذاهای چرب و سرخ شده را کاهش دهید. نان و غلات سبوسدار بخورید و مواد غذایی پروتئینی بخورید.
برنامه غذایی در این بیماران با هدف تأمین نیازهای مواد مغذی و جلوگیری از بروز آسیب و یا پارگی در مویرگهای خونی دیواره مری برای بیمار، تنظیم میشود.
این مقدار میتواند تا ۰/۵ گرم به ازای کیلوگرم وزن بدن کاهش یابد. درصورتی که بیمار مشکل کومای کبدی ندارد، مقدار پروئین دریافتی در حد تحمل بیمار ۲- ۱/۵ گرم به ازای کیلوگرم وزن بدن محاسبه میشود. این مقدار پروئین دریافتی که بیش از مقدار توصیه شده برای افراد سالم است، برای جبران آسیبهای وارده به کبد و ترمیم بافت کبدی توصیه میشود.
دریافت سدیم تا حد ۱۰۰۰ میلیگرم در روز برای بیماران محدود میشود. در این صورت فرد بیمار یک قاشق چایخوری سر صاف نمک را برای کلیه غذاهای مصرفی در طول روز میتواند استفاده کند.
غذاهایی که با این مقدار نمک طبخ میشوند، کاملا بیطعم هستند. به دلیل جلوگیری از آسیب به مویرگهای خونی دیواره مری، در صورتی که بیمار خونریزی حاد دارد، مصرف طعمدهندهای اسیدی مانند انواع آبلیمو، آبغوره، سرکه و مصرف انواع ادویه، مخصوصا انواع تند توصیه نمیشود. اما در شرایطی که خونریزی کنترل شده است مصرف انواع ادویههایی که تند نیستند، در حد تحمل بیمار مانعی ندارد.
بافت غذای مصرفی بیمار از نکات مهمی است که برای کاهش احتمال پارگی و خونریزی باید به آن توجه کرد.
بیماران میتوانند از انواع غذاهایی که بافت نرم دارند و به راحتی از مری عبور میکنند، استفاده کنند.
پنیر کاملا بینمک، ماست، پوره سبزیجات، فرنی، شیربرنج، انواع نانهای نرم، کته نرم و انواع گوشت ( به مقداری که توسط پزشک و مشاور تغذیه در رژیم غذایی بیمار محاسبه شده است) به صورت پخته و نرم شده مثالهایی هستند که در برنامه غذایی بیماران میتوانند مورد استفاده قرار گیرند.
** وزن سالم خود را حفظ کنید. تجمع چربی اضافی در بدن باعث آسیب کبد میشود. چاقی باعث افزایش خطر ابتلا به عوارض سیروز کبدی میشود. لذا اگر چاق هستید، سعی کنید وزن خود را کم کنید.
** از محصولات شیمیایی به میزان کم و با دقت استفاده کنید.
دستورالعمل نوشته شده روی محصولات شیمیایی مثل مواد تمیز کننده و اسپریهای حشرهکش را به دقت بخوانید و به آنها عمل کنید. اگر با مواد شیمیایی سر و کار دارید، موارد ایمنی را به دقت اجرا کنید.
کبد، سموم را از بدن دور میکند و آنها را فرآیند میکند. لذا با کاهش مقدار این سموم در بدن، به کبدتان استراحت بدهید.
** خطر ابتلا به بیماری هپاتیت را کاهش دهید. استفاده از سوزن (سرنگ)های مشترک برای تزریق ( مثل معتادان تزریقی) و روابط جنسی غیرمشروع و غیرقانونی باعث افزایش خطر ابتلا به هپاتیت های B و C میشود. از پزشک درباره تزریق واکسنهای هپاتیت B و هپاتیت A سئوال کنید.
منبع: دانشنامه رشد
تحریریه جامعه پزشکان ایران | ۱۴ آبان ۱۳۹۷