علل پروستات و سرطان پروستات
بیماری‌‌ها و راه درمان, بهداشت مردان, پیشگیری بهتر از درمان
پروستات یا پروفسرته (به انگلیسی: Prostate) عضوی از دستگاه تناسلی مردانه است و به اندازه و شکل یک گردوی کوچک، در ابتدا مجرای ادراری در لگن خاصره قرار دارد. پروستات غده‌ای است سفت به شکل یک هرم وارونه که قسمتی از آن بافت غددی و قسمتی بافت عضلانی – همبندی دارد و مجرای ادرار پروستاتی را احاطه می‌نماید. غده پروستات در موقع انزال منقبض می‌شود و ماده شیری رنگ قلیایی به منی اضافه می‌کند. حالت ژلاتینی منی به‌دلیل همین اتفاق است. ترشحات پروستات در انسان به‌طور تقریبی و معمولی حدود ۳۰ درصد حجمی منی را تشکیل می‌دهد.
غدهٔ پروستات در سراسر دوران کودکی نسبتاً کوچک باقی می‌ماند و در سن بلوغ تحت تأثیر تستوسترون شروع به رشد می‌کنند.
این غده در حدود سن ۲۰ سالگی به یک اندازهٔ تقریباً ثابت می‌رسد و تا سن حدود ۴۰ تا ۵۰ سالگی به همین اندازه (حدود ۳۰ سی سی) باقی می‌ماند. وزن پروستات در فرد بالغ سالم حدود ۲۰–۲۵ گرم و اندازه آن ۴×۲×۳ سانتی‌متر است.
_ مترشحات پروستات
پروستات در تقسیم‌بندی غدد بدن به درون‌ریز و برون‌ریز، به دلیل اینکه مواد ترشحی آن از راه مجاری به بیرون از بدن می‌ریزد، جز غدد برون‌ریز محسوب می‌شود.
مایع تولید شده بوسیله پروستات به همراه اسپرم در کیسه‌های منی ذخیره می‌شود. مایع ترشح شده بوسیله پروستات یک سوم مایع منی را تشکیل می‌دهد. این مایع درآمیزش کار حمل و تغذیه اسپرم را بعهده دارد. حالت قلیایی این مایع، اسپرم را در محیط اسیدی واژن حفاظت می‌کند.
از مواد تشکیل دهنده ترشحات پروستات می‌توان به کلسیم، روی، ویتامین ث (اسید آسکوربیک)، اسید فسفاتاز، آلبومین و آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) اشاره کرد.
_ وظیفهٔ غدهٔ پروستات
غدهٔ پروستات یک مایع شیری رقیق ترشح می‌کند که محتوی کلسیم، یون سیترات، یون فسفات، نوعی آنزیم لخته‌کننده و یک پروفیبرینولیزین است. کپسول غدهٔ پروستات در جریان تخلیهٔ منی هم‌زمان با انقباضات مجرای دفران منقبض می‌شود به‌طوری‌که مایع شیری و رقیق غدهٔ پروستات حجم منی را زیادتر می‌کند.
ماهیت مختصر قلیایی مایع پروستاتی ممکن است برای بارورسازی موفق تخمک کاملاً مهم باشد، زیرا مایع مجرای دفران به علت وجود اسید سیتریک و محصولات نهایی متابولیسم اسپرم نسبتاً اسیدی است و در نتیجه به مهار باروری اسپرم کمک می‌کند. ترشحات واژن زن هم اسیدی هستند (با PH معادل ۳٫۵ تا ۴٫۰). تا زمانی که PH مایعات اطراف تا حدود ۶ الی ۶٫۵ بالا نرود، اسپرم به اندازهٔ مطلوب تحرک نمی‌یابد. در نتیجه احتمال آن است که مایع مختصر قلیایی پروستاتی طی انزال به خنثی سازی اسیدیتهٔ این مایعات دیگر کمک کند و بدین ترتیب تحرک و باروری اسپرم را افزایش دهد.
_ کارکرد عضلات پروستات
در هنگام انزال عضلات جدار کیسه‌های منی و پروستات منقبض شده تا اسپرمی که درون بیضه‌ها تولید شده و پس از گذر از مجاری پیچ‌درپیچ روی بیضه بالغ شده، سپس از طریق دو مجرای کوچک عضلانی به نام «وازدفرانس» پس از پیچیدن به دور مثانه به کیسه‌های منی می‌رسد را با فشار بیرون بریزد.
_آنتی‌ژن اختصاصی پروستات
پروستات پروتئین مخصوصی به نام آنتی‌ژن اختصاصی پروستات یا پی‌اس‌آ (به انگلیسی: PSA) را تولید می‌کند که وارد مایع انزالی می‌شود و در زمان مناسب به حفظ حالت مایع منی کمک می‌کند و جلوی لخته شدن منی را می‌گیرد.
منی اندکی پس از وارد شدن به مهبل، لخته می‌شود به ماده‌ای ژل مانند تبدیل می‌شود و گردن رحم می‌چسبد. ۱۵ تا ۳۰ دقیقه پس از لخته شدن منی، آنزیم PSA این لخته را حل می‌کند و اسپرم‌ها آزادانه می‌توانند درون رحم شنا کنند.
بیماری‌های پروستات
سه گونه بیماری، غده پروستات را مبتلا می‌کند: دو نوع آنها خوش‌خیم است و غالباً زندگی فرد را به مخاطره نمی‌اندازند و یک نوع آن بدخیم است. بیماری‌های پروستات ممکن است با هم اشتباه شوند، چون بسیاری از نشانه‌های آنها مانند هم است.
این سه بیماری عبارتند از:
پروستاتیت (التهاب پروستات) که بیشتر به وسیله یک عفونت میکروبی ایجاد می‌شود.
هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH) یا بزرگی خوش‌خیم پروستات که بزرگی غیرسرطانی غده پروستات و یکی از شایعترین اشکال بیماری پروستات است که تقریباً در نیمی از مردان بالای پنجاه سال دیده می‌شود.
سرطان پروستات یک بیماری بالقوه شدید است، زیرا بدخیم می‌باشد.
_نشانه‌های بیماری
نشانه‌های انسدادی معمولاً زودتر خودشان را نشان می‌دهند و عبارتند از: تکرر ادرار، احتباس ادرار، کاهش قطر و فشار جریان ادرار و قطره قطره شدن انتهای ادرار.هر گونه درد ناشی از لمس کردن یا فشار دادن به پروستات. در واقع این علائم ناشی از تورم پروستات‌اند. در معاینهٔ بالینی تورم پروستات با TR قابل بررسی است. سونوگرافی به شناسایی بیماری کمک می‌کند.
_ روش درمان
درمان این مشکل به نوع بیماری، عامل و شدت آن بستگی دارد. گاهی اوقات امواج رادیویی، مایکروویو یا لیزر برای درمان مشکلات مجاری ادراری پیشنهاد می شوند این، روش های مختلفی برای کاهش بافت پروستات استفاده می کنند.قارچ باکتری پروستاتی حاد معمولا از یک عفونت باکتریایی به طور ناگهانی آغاز می شود.اگر تب، لرز یا درد را نیز علاوه بر علائم پروستات خود دارید، باید به پزشک مراجعه کنید. به هر حال در مراحل اولیه درمان دارویی و در مراحل بالاتر با جراحی با لیزر و مراحل پیشرفتهٔ جراحی باید جلوی بیماری را گرفت. گاهی برای درمان از عمل جراحی استفاده می‌شود و کل غده پروستات توسط عمل جراحی برداشته می‌شود که اغلب هم فرد از علایم و نشانه‌های بیماری رهایی می‌یابد، اما این عمل می‌تواند فرد را دچار ناتوانی جنسی کند.
دو داروی شایع برای درمان بزرگ شدن خوش‌خیم (غیر سرطانی) (که به صورت اختصار BPH نیز نامیده می‌شود) عبارتند از: آلفا بلوکرها که علائم BPH را تسکین می‌دهند و بازدارنده ۵ آلفا ردوکتاز که به کاهش اندازه پروستات کمک می‌کند.
پیشگیری
فلز روی برای درمان پروستات‌های ملتهب یا بزرگ بسیار مفید است. بررسی‌ها نشان داده‌است که کمبود روی بر بزرگ شدن پروستات اثر دارد؛ لذا خوردن غذاهای حاوی روی یا خوردن مکمل‌های روی توصیه می‌شود. همچنین خوردن گوجه‌فرنگی نیز بسیار مفید است. تحقیقات دانشگاه هاروارد روی ۴۷هزار مرد نشان داد خوردن ۱۰ گوجه فرنگی در هفته خطر ابتلا به سرطان پروستات را به نصف می‌رساند.
قطره تخم کدو تنبل یا خود تخم کدو تنبل، پزشکان هلندی معتقدند که تخم کدو از سرطان پروستات و مثانه جلوگیری می‌کند.
_ ورم پروستات
ورم یا التهاب پروستات که پروستاتیت نامیده می‌شود اغلب ناشی از علل عفونی است. علت بروز این بیماری را می‌توان در نزدیکی با زنان مختلف و همچنین جلوگیری از خروج منی هنگام انزال اشاره کرد. مردانی که سوند یا وسایل پزشکی دیگر در مجرای ادراری دارند یا عمل جراحی مرتبط داشته‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به پروستاتیت باکتریایی می‌باشند. در اغلب موارد پروستاتیت ناشی از عفونت‌هایی است که از راه آمیزش جنسی منتقل نشده‌اند و لذا عفونت به همسر بیمار نیز منتقل نمی‌شود.
درمان پروستاتیت به عامل ایجادکننده بستگی دارد و می‌توان با استفاده از آنتی‌بیوتیک آنرا درمان کرد. مثلاً در درمان پروستاتیت کلامیدیایی می‌توان از تتراسایکلینها بهره گرفت.
نوشیدن آب کافی و ورزش منظم می‌تواند در پیشگیری این بیماری مؤثر باشد.
سرطان پروستات
سرطان پروستات که با نام چنگار پروستات نیز شناخته می‌شود، پیشرفت سرطان در پروستات است که غده‌ای در دستگاه تناسلی مردان است. بیشتر سرطان‌های پروستات آرام رشد می‌کنند، اما برخی نسبتاً سریع رشد می‌کنند. سرطان پروستات اغلب بدخیم بوده در سنین بالا مشاهده می‌شود با علائم انسداد ادراری و… که سطح خونی آنزیم PSA نیز بالا می‌رود. این بیماری معمولاً به دنبال هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات و با افزایش سن رخ می‌دهد.
پروستات غده‌ی کوچکی در بدن آقایان است که دقیقا در زیر مثانه قرار دارد. تمام سلول‌های بدن ما با سرعت مشخصی رشد می‌کنند و تقسیم می‌شوند.
و بعد از مدتی از بین می‌روند. سرطان پروستات زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های پروستات با سرعت غیرعادی رشد کنند و برخلاف سلول‌های عادی بعد از پایان عمر خود از بین نروند و تجمع سلول‌ها باعث به‌وجود آمدن تومور در پروستات شود. تومور به‌وجود آمده با گذشت زمان می‌تواند به سایر بافت‌ها، غدد لنفاوی و در نهایت به استخوان‌ها سرایت کند.
سرطان پروستات دومین سرطان رایج در آمریکا و دومین دلیل مرگ‌های ناشی از سرطان در میان مردان است. در آمریکا از هر ۷ مرد ۱ نفر به سرطان پروستات مبتلاست. حدود ۲,۵ میلیون نفر در آمریکا درگیر این بیماری هستند. طبق گزارش انجمن سرطان آمریکا سالانه ۳۰۰۰۰ مرد بر اثر سرطان پروستات جان خود را از دست می‌دهند.
علائم سرطان پروستات
رایج‌ترین نشانه‌های سرطان پروستات عبارتند از:
مشکل در دفع ادرار؛
تکرر ادرار؛
ادرار با فشار کم؛
مشاهده‌ی خون در ادرار یا منی؛
تورم پاها؛
درد و ناراحتی در لگن یا مقعد؛
درد به هنگام انزال؛
ناتوانی‌های جنسی.
توجه کنید که گاهی ممکن است سرطان به‌صورت پنهان و بدون هیچ نشانه‌ای پیشرفت کند و ماه‌ها یا حتی سال‌ها بعد نشانه‌های خود را بروز دهد، بنابراین انجام آزمایش‌های منظم در پیشگیری و درمان به موقع سرطان پروستات نقش مهمی دارد.
_ علائم ادراری ناشی از بیماری پروستات
باریک شدن جریان ادرار و طولانی تر شدن مدت زمان لازم برای تخلیه کامل مثانه.
دیر برقرار شدن جریان ادرار، فرد مدتی باید منتظر بماند تا جریان برقرار شود. علاوه بر این ممکن است در حین ادرار کردن، جریان ادرار قطع و وصل شود یا برای برقراری ادرار نیاز به زور زدن باشد.
نشت ادرار، خروج ادرار بعد از تخلیه مثانه که ممکن است لباس زیر را آلوده کند.
تکرر ادرار، فرد بیش از حد معمول نیاز به دستشویی و ادرار کردن پیدا می‌کند. معمولا اولین علامتی است که در بیماری پروستات بروز می‌کند.
نیاز به تخلیه سریع ادرار به نحوی که فرد باید به سرعت خود را به دستشویی برساند در غیر این صورت ادرار از او خارج می‌شود.
تخلیه ناکامل مثانه، پس از ادرار کردن فرد احساس می‌کند که مثانه‌اش کاملا تخلیه نشده است حتی اگر بارها به دستشویی برود. گاهی بلافاصله پس از ادرار کردن، فرد دوباره قادر است ادرار کند.
ادرار شبانه، فرد مجبور می‌شود شب‌ها چند بار بیدار شود و به دستشویی برود.
_ هفت سوال اصلی
برای روشن شدن اینکه آیا شواهدی از بیماری پروستات وجود دارد یا نه هفت سوال اصلی وجود دارد:
۱- هر چند وقت یک بار این احساس را دارید که مثانه‌تان کاملا تخلیه نشده است؟
۲- چقدر برایتان پیش می‌آید که در فاصله کمتر از دو ساعت دوباره نیاز به ادرار کردن پیدا کنید؟
۳- چقدر برایتان پیش می‌آید که در یک بار دستشویی رفتن جریان ادرار شما چند بار قطع و وصل شود؟
۴- چقدر برایتان پیش می‌آید که نتوانید برای ادرار کردن صبر کنید و جلوی خود را بگیرید؟
۵- چقدر برایتان پیش می‌آید که جریان ادرار شما ضعیف یا باریک باشد؟
۶- چقدر مجبور می‌شوید برای ادرار کردن زور بزنید؟
۷- معمولا در طول شب چند بار برای ادرار کردن از خواب بیدار می‌شوید؟
آزمایش‌های تشخیص سرطان پروستات
آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA): در این آزمایش میزان PSA خون اندازه‌گیری می‌شود. PSA نوعی پروتئین است که توسط غده‌ی پروستات تولید می‌شود و با یک آزمایش خون ساده می‌توان میزان این ماده را در خون اندازه‌گیری کرد. مشکلاتی از قبیل التهاب، بزرگی پروستات یا سرطان باعث می‌شوند مقدار این ماده در خون از حد نرمال آن بیشتر شود.
در برخی موارد به تشخیص پزشک، آقایان بالای ۵۰ سال یا جوان‌تر که احتمال ابتلا به سرطان پروستات در آنها وجود دارد مورد معاینه‌ی دیجیتال مقعد (DRE) قرار می‌گیرند. همچنین ممکن است از سونوگرافی برای بررسی وجود تومور استفاده شود. چنانچه در معاینات اولیه مورد مشکوکی مشاهده شود، در مرحلهی بعد برای معاینه‌ی دقیق‌تر، بیوپسی یا همان نمونه‌برداری تجویز می‌شود. در نمونه‌برداری قسمتی از بافت پروستات توسط سوزن مخصوص نمونه‌گیری و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود.
_معیار گلیسون
پزشک بعد از نمونه‌برداری و بررسی سلول‌های نمونه، نمره‌ای به نمونه‌‌ی موردنظر می‌دهد که معیار گلیسون (Gleason score) نام دارد. هرچه عدد این معیار بزرگ‌تر باشد، توده‌ی موردنظر بدخیم‌تر است. پاتالوژیست به کمک این معیار و آزمایش‌ها و معاینات انجام شده، تشخیص می‌دهد که سرطان در چه مرحله‌ای است و تا چه حد به بافت‌ها و ارگان‌های اطراف خود سرایت کرده است.
درجدول زیر مفهوم هریک از مقادیر معیار گلیسون را می‌بینیم:
۱ | احتمال ابتلا به سرطان پروستات بسیار ضعیف
۲-۵ | سرطان در مرحلهی اولیه است و احتمالا به بافت اطراف سرایت نکرده است.
۶-۷ | سرطان در مرحله میانی است ( اکثر سرطان‌ها در این مرحله تشخیص داده می‌شوند. )
۸-۱۰ | سرطان در مرحله پیشرفته است و به احتمال زیاد به بافت اطراف سرایت کرده است.
_ چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به سرطان پروستات قرار دارند؟
عوامل زیر احتمال ابتلا به سرطان پروستات را در آقایان افزایش می‌دهد:
سن: ریسک ابتلا به سرطان پروستات از سن ۵۰ سالگی به بعد افزایش می‌یابد و معمولا در آقایان بالاتر از ۶۵ سال شایع‌تر است؛
نژاد: سیاه‌پوستان آمریکایی بیشتر از سایرین به این بیماری مبتلا می‌شوند و احتمال بروز این بیماری در مردان آسیایی نسبت به سایر نژادها کمتر است؛
سابقه‌ی خانوادگی: در صورتی که اقوام نزدیک فرد، مبتلا به سرطان پروستات بوده باشند ریسک ابتلا بالا می‌رود؛
وزن: شیوع این بیماری در آقایان دارای اضافه وزن بیشتر است.
_ چه کسانی باید مورد بررسی قرار بگیرند؟
در پاسخ به این سؤال باید بدانید که با توجه به نتایج آزمایش‌ها پزشک‌تان تصمیم می‌گیرد که شما به بررسی بیشتر و درمان نیاز دارید یا خیر. فراموش نکنید که سطح بالای PSA همیشه نشانه‌ی ابتلا به سرطان پروستات نیست. مشکلاتی مانند التهاب، عفونت و بزرگی پروستات هم ممکن است علت افزایش سطح این ماده در خون باشند. بنابراین بهتر است پیش از انجام این آزمایش با پزشک خود مشورت کنید.
سن: مردان بالاتر از ۵۰ سال ریسک بیشتری دارند .
نژاد: سرطان پروستات در میان مردان آفریقایی-آمریکایی رایج است و پس از آن در مردان اسپانیایی و بومی آمریکایی.مردان آسیایی-آمریکایی کم ترین میزان سرطان پروستات را دارند.
تاریخچه و سابقه خانوادگی: اگر پدر یا برادر شما سرطان پروستات دارند، احتمال بیشتری وجود دارد که به آن مبتلا شوید.
رژیم غذایی: خطر سرطان پروستات می‌تواند برای مردانی که رژیم‌های غذایی با چربی بالا را می‌خورند بیشتر باشد.
روش‌های درمان سرطان پروستات
برای درمان سرطان پروستات از روش‌های زیر استفاده می‌شود:
پروستاتکتومی رادیکال که طی آن غده‌ی پروستات از بدن خارج می‌شود؛
پرتودرمانی که با کمک اشعه‌های قوی سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد؛
شیمی‌درمانی که از داروهای شیمیایی برای غلبه بر سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند؛
هورمون‌درمانی که طی آن جلوی تولید هورمون تستوسترون گرفته می‌شود، زیرا این هورمون به رشد تومورهای پروستات کمک می‌کند؛
براکی‌تراپی که در آن برای از بین بردن تومور، ذرات رادیواکتیو در مجاورت تومور قرار داده می‌شود؛
سرمادرمانی که با انجماد بافت‌های منطقه‌ی موردنظر تومور را از بین می‌برد؛
روش اولتراسوندتراپی که با گرم کردن بافت پروستات تومور را هدف قرار می‌دهد.
پیشرفت در روش‌های درمانی
سازمان غذا و داروی آمریکا در سال ۲۰۱۰ اولین واکسن درمان سرطان را تأیید کرد. این واکسن پروونج (Provenge) نام دارد و با استفاده از سلول‌های بنیادی به بیمارانی که در مرحله پیشرفته‌ی سرطان پروستات قرار دارند، کمک می‌کند.
دانشمندان در حال ابداع روش‌های جدید برای درمان سرطان پروستات هستند. روش اولتراسوند متمرکز با شدت بالا جهت نابود کردن سلول‌های سرطانی و درمان‌های دارویی هدفمند برای متوقف کردن رشد این سلول‌ها جزو روش‌های جدید درمان سرطان به حساب می‌آیند. RFA نیز روش نوینی است که از فرکانس‌های رادیویی برای کاهش درد در مردان مبتلا به سرطان از آن استفاده می‌کنند.
در آخر اینکه…
سرطان پروستات هرچه زودتر تشخیص داده شود شانس بیشتری برای درمان خواهد داشت. در اغلب موارد این بیماری در مراحل اولیه قابل درمان است. چنانچه بیماری وارد مراحل بالاتر شود، درمان آن نیز دشوارتر خواهد بود. علاوه بر این، روش‌های درمانی که در مراحل پیشرفته‌ی سرطان پروستات مورد استفاده قرار می‌گیرند گاهی عوارضی از قبیل بی‌اختیاری ادرار و مشکل در نعوظ را به همراه دارند.
پزشک متخصص با توجه به شرایط فرد، سبک زندگی و سن شخص تصمیم می‌گیرد که آزمایش‌های مربوط به سرطان پروستات از چه سنی و به چه صورت باید انجام شود.
منابع:
۱- سایت دانشنامه‌آزاد
۲- bbc.com
۳- namnak.com