آشنایی با نشانه‌های بیماری ویلسون
بیماری‌‌ها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان
بیماری ویلسون ( Wilson’s disease ) یک اختلال ارثی اتوزوم مغلوب در متابولیسم مس است که در آن تجمع مس در ارگان‌ها و بافت‌های مختلف دیده میشود. شیوع نسبی آن یک در صدهزار تولد تا یک در پانصدهزار تولد است. افزایش تجمع مس احتمالن ناشی از نقص لیزوزوم‌های کبدی در دفع مس از طریق صفراست که نتیجه‌ی آن تجمع مس در حد توکسیک در کبد، مغز، کلیه، چشم و سایر بافت‌ها می‌باشد. ژن معیوب روی بازوی بلند کروموزوم شماره ۱۳ قرار دارد.
اما علایم در دهه دوم یا سوم زندگی ظاهر می‌شوند. علایم اولیه در ۴۰ درصد موارد آسیب کبدی و در ۳۵ درصد موارد آسیب روانی و در بقیه آسیب‌های مربوط به کلیه، خون و غدد درون‌ریز باشد.
*** مس و سرولوپلاسمین
حدود ۹۵ ٪ از مس موجود در خون با پروتئینی به نام سرولوپلاسمین همراه است و بقیه آن به صورت مس آزاد وجود دارد. سرولوپلاسمین پروتئینی از نوع آلفا دو گلوبین و یک گلیکوپروتئین است که ۷٫۵ درصد آن کربوهیدرات بوده و وزن ملکولی ان حدود ۱۵۱۰۰۰ دالتون می‌باشد. هر مولکول سرولوپلاسمین شامل ۸ اتم مس است. مقدار سرلوپلاسمین در سرم خون در زنان حدود mg/dl ۴۰/۹±۶/۸ و در مردان حدود mg/dl ۳۶/۰±۵/۶ است. هرچند مقدار طبیعی مس در خون، در منابع مختلف متفاوت ذکر شده است ولی به طورکلی میتوان آن را حدود ۱۰۰-۲۰۰ μg/dl در نظر گرفت.
*** علایم بیماری ویلسون چیست؟
نشانه‌های تیپیک بیماری ویلسون تریاد اختلالات عصبی، حلقه kayser-fleischer (حلقه کایزر فلاشر) و سیروز کبدی همراه با پایین بودن مس و سرولوپلاسمین سرم است. باید بیماری ویلسون را در تمام کودکانی که بیماری کبدی دارند در نظر داشت بخصوص چنانچه بیش از یک کودک در خانواده، مبتلا به بیماری کبدی باشند. رسوب مس در مغز منجر به تظاهرات عصبی شبه پارکینسون میشود (اختلال عصبی) بیماری ویلسون باید در هر فرد بالاتر از ۵ سال که دچار بیماری کبدی می‌باشد در تشخیص افتراقی مطرح شود. تشخیص سریع و درمان آن نجات دهنده می‌باشد.
کم‌خونی همولیتیک شدید یک تظاهر و عارضه ناشایع بیماری ویلسون است ولی گزارش‌هایی از همولیز نیز، به عنوان اولین تظاهر بیماری ویلسون داده شده است.
مس آزاد شده رادیکال آزاد اکسیژن ایجاد میکند که غشای گلبول قرمز را سوراخ کرده، باعث اختلال آنزیم‌های گلیکولیتیک مانند هگزوکیناز میشود. فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان مانند گلوکز ۶ فسفات دهیدروژناز، گلوتاتیون ردوکتاز، کاتالاز و سوپراکسیداز دیسموتاز متوقف میشود. این مجموعه سبب آسیب اکسیداتیو گلبول قرمز و رسوب احتمالی اجسام هاینز در آن شده، سبب تغییر شکل گلبول قرمز میشود که در نهایت لیزگلبول قرمز اتفاق می‌افتد.
در برخی موارد علایم بسیار معمول هستند مثل خستگی، کمبود اشتها، درد شکم، استفراغ، کاهش وزن، خونریزی بینی و کم‌خونی.
این علایم عموما بعد از یک دوره چند ماهه یا حتی چند ساله ادامه می‌یابند. برخی بیماران هم چنین اختلالات کلیوی مثل اختلال لوله‌های ادراری پیدا می‌کنند.
در موارد دیگر علایم جدی‌تر هستند.
** علایمی که مربوط به کبد هستند
بیماری حاد کبدی در اثر بیش از حد بودن مس
هپاتیت حاد
بیماری‌های مزمن کبدی
** برخی از مشکلات عصبی نیز شامل موارد زیر می‌باشند
اشکال در انجام کارهای مدرسه و نوشتن در کودکان
گرفتگی و انقباض عضلات
آتاکسی: به معنای عدم توانایی هماهنگی انقباض عضلات
سفت شدن عضلات
اشکال در تکلم
حدود یک سوم بیماران ابتدا با اختلالات روانی مثل افسردگی، تغییرات شخصیت و حالات رفتاری مواجه می‌شوند.
** علایم بیماری به اختصار عبارتند از:
* بیماری‌های کبدی
– هپاتیت فعال حاد
– سیروز
* بیماری‌های عصبی
– گرفتگی عضلات
– اختلال در مفاصل
* بیماری‌های روانی
– که خصوصا همراه بیماری‌های عصبی عضوی هستند.
* بیماری‌های کلیه
– آمینو اسیدوری
* علایم مربوط به چشم
– حلقه کایسر- فلاشر
– انواعی از آب مروارید
*** مسیر متابولیکی مس در بدن
مس به‌طور طبیعی در بسیاری از غذاها وجود دارد و برای رشد طبیعی افراد لازم است.
در حالت طبیعی، مس وارد شده از طریق غذا به روده‌ها، از طریق روده‌ها وارد خون شده و از طریق خون به کبد می‌رود و به پروتئینی به نام آپوسرولوپلاسمین متصل شده و آن را تبدیل به سرولوپلاسمین میکند. در واقع مس به این صورت در جریان خون گردش میکند.
اما در بیماران مبتلا به بیماری ویلسون، اتصال مس به آپوسرولوپلاسمین انجام نمی‌شود و در نتیجه مس وارد کبد شده و به تدریج زیاد میشود تا بالاخره سلول پاره شده و مس وارد جریان خون میشود، اما میزان سرولوپلاسمین خون کم میشود.
*** چگونه افراد دچار این بیماری می‌شوند؟
بیماری ویلسون یک بیماری ژنتیکی است، پس به وسیله عوامل عفونی یا واگیردار منتقل نمی‌شود.
بیماری‌های وراثتی از طریق الگوی خاصی به ارث می‌رسند. هر فرد حدود سی هزار ژن دارد که تقریبا در ۷ ژن اشکال وجود دارد.
شانس بروز بیماری ویلسون برای پسران و دختران به یک میزان می‌باشد و اگر هر دو ژن معیوب را از پدر و مادر دریافت کند، فرد دچار بیماری میشود.
*** آزمایشات تشخیصی
تشخیص بیماری ویلسون با آزمایشات نسبتا ساده ای انجام میشود.
تجمع مس در چشم‌ها در بیماری ویلسون باعث ایجاد یک حلقه قهوه‌ای طلایی به نام کایسر- فلاشر در دور عنبیه میشود که فقط با ابزارهای خاص قابل دیدن است و به ندرت قبل از سن ۱۰ سالگی ظاهر میشود.
برخی آزمایشات استاندارد آزمایشگاهی در زیر آمده است:
میزان مس ادرار بالاست.
میزان سرولوپلاسمین در خون کم است.
میزان مس در بیوپسی کبد بالاست.
MRI مغز احتمالا غیر طبیعی است.
در مورد افرادی که تشخیص در آن‌ها دشوار است، از روش های ایزوتوپ مس برای این کار استفاده میشود.
*** درمان ویلسون
با درمان دارویی مناسب از پیشرفت بیماری جلوگیری میشود و علایم بیماری بر طرف می‌شوند.
که موثرترین دارو در درمان بیماری ویلسون دی پنی سیلامین (پنی سیلامین) است. همراه آن باید ویتامین B۶ و روی (جهت کاهش جذب روده‌ای مس) نیز تجویز شود. درمان برای تمام عمر ادامه مییابد و باید وابستگان و فرزندان خانواده با slit lamp، تست‌های کبدی و اندازه‌گیری سرولوپلاسمین بررسی گردند.
هدف از درمان در مرحله اول، خارج کردن مسی است که در بدن تجمع یافته است و در مرحله دوم جلوگیری از تجمع دوباره مس در بدن می‌باشد. درمان باید برای همه عمر ادامه داشته باشد.
درمان باید متناسب با سطح کلینیکی بیماری باشد و بیماران باید در مورد مصرف داروهای لازم با پزشک خود مشورت کنند.
** انواع داروهای مورد مصرف عبارتند از
پنی سیلامین (یا کوپرامین)
تریینتین (یا سیپرین)
نمک های روی (مثل سولفات،استات یا گلوکونات روی)
منبع: دانشنامه رشد