کمبود پتاسیم و راه‌های جبران آن
بیماری‌‌ها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان
پتاسیم (Potassium) با نماد شیمیایی K (از واژهٔ kalium در لاتین نو) یک فلز قلیایی است و عدد اتمی آن ۱۹ می‌باشد. عنصر پتاسیم نرم و به رنگ نقره‌ای – سفید است در هوا به آسانی اکسید میشود و با آب به شدت واکنش میدهد و تولید گرما میکند و درنتیجه باعث شعله ور شدن هیدروژن و واکنش آن می‌گردد.
پتاسیم و سدیم از نظر شیمیایی بسیار شبیه‌اند.
عدم تعادل پتاسیم بدن، به پایین‌تر یا بالاتر بودن سطح پتاسیم در خون، مایعات بدن و داخل سلول‌ها نسبت به مقدار طبیعی گفته میشود. پتاسیم به همراه سدیم و کلسیم در حفظ ضربان طبیعی قلب، تنظیم تعادل آب بدن، انقباض عضلات و پیام‌های عصبی نقش دارد.
پتاسیم الکترولیت اصلی داخل سلولی است. در حقیقت ۹۸ درصد پتاسیم بدن در درون سلول‌ها بوده و ۲ درصد باقی مانده در مایعات خارج سلولی قرار دارد و همین ۲ درصد در عملکردهای عصبی بدن نقش مهمی ایفا می‌نماید.
پتاسیم میتواند بر فعالیتهای عضلات اسکلتی و عضلات قلبی تاثیر گذارد. به طور مثال، هر گونه تغییر در غلظت آن، تحریک‌پذیری و ریتم عضله قلب را تغییر میدهد.
پتاسیم، همواره بنا به نیازهای بدن و تحت تاثیر پمپ سدیم – پتاسیم به طرف داخل یا خارج سلول حرکت می‌نماید.
بیماریهای مختلف، آسیب‌دیدگی‌ها، داروها ( داروهای مدر، ملین‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها) و برخی روش‌های درمانی خاص نظیر شیمی درمانی و تغذیه از راه تزریق (TPN) عواملی هستند که عموما سبب عدم تعادل پتاسیم می‌گردند.
برای حفظ تعادل پتاسیم، کلیه‌ها باید سالم باشند، چرا که ۸۰ درصد پتاسیم، به‌طور روزانه توسط کلیه‌ها از بدن دفع میشود، ۲۰ درصد باقیمانده از طریق روده و غدد عرق خارج می‌گردد.
کلیه، اولین اندام تنظیم کننده تعادل پتاسیم در بدن به شمار می‌آید که این کار را با تغییر مقادیر پتاسیم دفع شده از طریق ادرار انجام میدهد.
وقتی میزان پتاسیم خون افزایش می‌یابد، کلیه‌ها پتاسیم بیشتری از طریق ادرار دفع می‌کنند. هورمون آلدوسترون نیز میتواند دفع پتاسیم را از طریق کلیه‌ها افزایش دهد.
کلیه‌ها نمی‌توانند آن‌طور که سدیم را ذخیره می‌کنند، پتاسیم را حفظ و ذخیره نمایند، به همین دلیل در موارد کمبود پتاسیم، باز هم شاهد دفع آن در ادرار خواهیم بود.
مطالعه‌ی جدیدی که در مجله‌ی بالینی جامعه نفرولوژی آمریکا منتشر شده است نشان میدهد که دریافت پتاسیم کافی ممکن است شما را از ابتلا به بیماری‌هایی همچون بیماری قلبی و کلیوی مصون دارد. اگرچه محققان بیشتر بر روی افراد دیایتی نوع ۲ تمرکز داشته‌اند. دکتر پیت میلر در دانشگاه جانز هاپکینز می‌گوید: “این یافته‌ها در مورد سایر افراد غیر دیابتی نیز میتواند صحیح باشد”
خبر بد این است که افراد کمی وجود دارند که پتاسیم کافی به بدن خود می‌رسانند. موسسه پزشکی توصیه میکند که بزرگسالان حداقل ۴۷۰۰ میلی گرم پتاسیم در هر روز باید مصرف کند اما بیشتر افراد تنها نیمی از این مقدار را مصرف می‌کنند. خوب از کجا می‌توان فهمید که مقدار پتاسیم دریافتی‌تان کافی است ؟ پاسخ به این سوال کمی دشوار است. آزمایش‌های روتین و منطم برای کمبود پتاسیم میتواند مفید باشد اما معمولا نشانه‌ی فیزیکی در بدن برای این موضوع وجود ندارد.
پتاسیم سه ویژگی اصلی و ارزشمند دارد
پتاسیم، عصبانیت را کاهش میدهد.
مصرف پتاسیم سبب کاهش عصبانیت و در نتیجه افزایش شادابی و تحرک در فرد میشود. هر سلولی دارای یک پمپ سدیم پتاسیم است که سدیم را از سلول به خارج و پتاسیم را به داخل سلول پمپ میکند، بر همین اساس اگر سدیم از درون سلول به خارج پمپ نشود آب در سلول تجمع یافته و سبب تورم یا پارگی آن میشود.
این پمپ برای فعالیتهای ماهیچهای و عصبی اهمیت ویژه‌ای دارد و به همین علت است که کمبود پتاسیم ابتدا بر ماهیچه‌‌ها و اعصاب اثر می‌‌گذارد.
فقدان پتاسیم همچنین سبب کاهش سطوح گلیکوژن ذخیره شده میشود و این امر میتواند به وسیله‌ی کاهش سریع انرژی، ورزش را کند و سبب ضعف و خستگی شدید ماهیچهای که از اولین علایم کمبود هستند، شود.
پتاسیم، به کنترل فشار خون بالا کمک میکند:
بسیاری از تحقیقات نشان داده‌اند که یک رژیم کم پتاسیم و پرسدیم نقش مهمی در ابتلا به سرطان و بیماریهای قلبی ـ عروقی ایفا میکند، به‌طوری که یک رژیم کم سدیم و پُرپتاسیم سبب پیشگیری از ابتلا به این بیماری‌‌ها میشود.
سطوح پایین پتاسیم با فشار خون بالا ارتباط دارد و در اغلب افراد، محدودیت سدیم به تنهایی سبب بهبود کنترل فشار خون نمی‌‌شود و باید با دریافت بالای پتاسیم همراه باشد.
مصرف روزانه ۵۰۰ میلی‌گرم تا یک گرم منیزیم و ۸۰۰ میلی‌گرم کلسیم نیز میتواند در کاهش فشار خون مؤثر باشد، بر همین اساس برای اطمینان از دریافت کافی پتاسیم، یک رژیم طبیعی غنی از میوه و سبزیجات پرپتاسیم توصیه میشود.
پتاسیم، خطر ابتلا به سکته مغزی را کاهش میدهد:
متخصصان علوم پزشکی در آمریکا در یک تحقیق جدید تاکید کردند که مصرف مواد غذایی غنی از پتاسیم خطر ابتلا به سکته ی مغزی و بیماری های قلبی را کاهش میدهد.
این متخصصان در آزمایشات جدید خود دریافته‌اند که مصرف این گروه از مواد غذایی خطر بروز سکته مغزی را تا ۲۱ درصد کاهش میدهد و در پیشگیری از بروز بیماریهای قلبی نیز میتواند موثر و مفید باشد.
میانگین روزانه مصرف غذاهای حاوی پتاسیم در بسیاری از کشورهای جهان کمتر از مقدار توصیه شده از سوی مقامات بهداشتی است در حالی که مقدار مناسب مصرف این ریزمغذی خطر ابتلا به سکته ی مغزی و بیماریهای قلبی وعروقی را کاهش میدهد.
_ علایم بالا و پایین رفتن پتاسیم خون
_ وقتی میزان پتاسیم بالاتر از حد طبیعی میشود:
– ضعف و فلج
– ضربان قلب نامنظم و تند یا ضربان قلب کند (گاهی)
– تهوع و اسهال
_ علایم کمبود پتاسیم
کمبود پتاسیم علایم مختلفی در بدن ایجاد میکند مثل نیاز زیاد به نوشیدن آب، حالت تهوع، تغییر غیرطبیعی ضربان قلب، گرفتگی شبانه‌ی عضلات یا کوفتگی، خستگی فیزیکی، دردهای عضلانی و روماتیسم یا استفراغ. این علایم میتواند کمابیش جدی و طولانی مدت باشد برای همین لازم است اگر علایم این‌چنینی در بدن‌تان مشاهده کردید به پزشک مراجعه کنید.
در زیر نشانه‌های اندکی را می‌بینید که ممکن است به خاطر کمبود پتاسیم در فرد ایجاد شود.
۱. بشقاب غذایی شما رنگارنگ نیست:
میوه‌ها و سبزیجات معمولا منبعی غنی از پتاسیم هستند بنابراین رنگ‌های مختلف رنگین کمان باید در بشقاب غذایی شما وجود داشته باشد. اگر بشقاب غذای شما بیشتر به صورت تک رنگ است ، احتمالا شما پتاسیم کافی وارد بدن خود نمی‌کنید. دکتر میلر می‌گوید: “پتاسیم یکی از نشانه‌های اصلی برای داشتن یک رژیم غذایی سالم است” افرادی که دسترسی کافی به مواد غذایی تازه ندارند ، پتاسیم کمتری نیز مصرف می‌کنند.
۲. احساس خستگی و ضعف می‌کنید:
اگر همیشه احساس خستگی و ضعف دارید ، بهتر است نگاهی به رژیم غذایی خود داشته باشید. خوردن میوه‌های غنی از پتاسیم و سبزیجات تازه برای داشتن حس شادابی و سرزندگی بسیار ضروری است. اگر این موارد نتواند به شما کمک کند باید با یک پزشک مشورت کنید.
۳. فشار خون بالایی دارید:
چیزهای بسیاری همچون سابقه‌ی فامیلی ، اضافه وزن و خوردن نمک بسیار میتواند باعث ایجاد پرفشاری خون گردد. اما مطالعات انجام شده نشان میدهد که موش‌هایی که دارای پتاسیم کمتر در رژیم غذایی خود بودند ، به پرفشاری مبتلا می گشتند.پتاسیم میتواند به حفظ تعادل سدیم کمک کند. بیشتر افراد غذاهای پر نمک در رژیم غذایی خود دارند و تقریبا میوه و سبزیجات کافی نیز نمی‌خورند همین امر موجب به هم ریختن تعادل سدیم و پتاسیم در بدن میشود.
۴. شما مستعد ابتلا به اسپاسم عضلانی هستید:
اسپاسم‌های عضلانی دردناک در پاها بسیار آشناست ،کمبود پتاسیم میتواند باعث ایجاد این مشکل گردد. دکتر لموند در اینباره می‌گوید: ” ورزشکارانی که به سختی کار می‌کنند و عرق بسیاری نیز دارند بیشتر به این بیماری مبتلا می‌شوند. این موضوع به خاطر الکترولیت است. زمانی که شما بیشتر عرق می‌کنید پتاسیم بیشتری از بدن دفع میشود. بهترین و سریع ترین درمان برای این مشکل ، استفاده از نوشیدنی‌هایی است که شامل الکترولیت است. تنها به خوردن آب اکتفا نکنید. “
۵. تپش قلب دارید:
زمانی که سطح پتاسیم به شدت کاهش یابد، میتواند باعث ایجاد مشکلات جدی در بدن گردد. اگر احساس درد در قفسه‌ی سینه خود داشته باشید و یا اینکه احساس کنید قفسه‌ی سینه در حال بالا و پایین رفتن است ، ممکن است ضربان قلب نامنظمی داشته باشید. برای این منظور سریعا به پزشک مراجعه کنید تا درمان‌های دارویی آغاز گردد.
۶٫ مقدار مصرف پتاسیم خود را افزایش دهید:
بهترین روش برای بدست آوردن پتاسیم کافی، خوردن مقدار زیادی از میوه‌ها و سبزجیات در روز است. اما موادی نیز وجود دارند که سرشار از پتاسیم هستند. اگرچه بیشتر افراد فکر می کنند موز تنها منبع غنی از پتاسیم است اما سیب زمینی پخته نیز اگر با پوست مصرف شود، میتواند منبع خوبی از پتاسیم باشد. منابع دیگر شامل اسفناج، توت فرنگی ، آووکادو ، بروکلی ، کدوتنبل (۴۰۰ میلی‌گرم پتاسیم در ۱۰۰ گرم، برگ چغندر، میوه‌ی شاه‌بلوط، آلو خشک، سیب‌زمینی
موز، بوقلمون، مرغ (۳۵۰ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم)، ماهی، هویج، طالبی، لوبیا سفید، پرتقال، گوجه‌فرنگی
اگر به طور مرتب از این مواد غذایی در برنامه‌ی غذایی‌تان استفاده کنید خطر کمبود پتاسیم را به میزان زیادی کاهش خواهید داد.
– احتیاط کنید!
پتاسیم زیاد برای افراد سالمند و کسانی که به اختلالات کلیوی دچار هستند زیاد مناسب نیست. پتاسیم بر تعادل مایعات در بدن تاثیر می‌‌گذارد و با توجه به این که با افزایش سن کلیه‌ها کمتر قادر به حذف پتاسیم از خون خواهند بود بنابراین پیش از دریافت بدون نسخه‌ی هرگونه مکمل پتاسیم باید با پزشک مشورت کرد.
منبع: سایت تبیان