سیروز الکلی
بیماریها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان
سیروز کبدی و انواع آن
سیروز کبدی(به انگلیسی: Alcoholic liver) یا التهاب شدید کبد از نظر آسیبشناسی (پاتولوژی) خصوصیات معینی دارد که با طیفی از نمودهای بالینی مشخص همراه است. پارانشیم کبد یک ضایعه مزمن غیرقابل برگشت را نشان میدهد. ابن ضایعات ناشی از بافتمردگی (نکروز) سلولهای کبدی، کلاپس شبکه حمایتی رتیکولی و بنابراین رسوب بافت همبند، تغییر شکل بستر رگها و بازسازی ندولی پارانشیم باقیمانده کبد هستند. این روند پاتولوژیک یک مسیر نهایی شایع در انواع بسیاری از آسیبهای کبدی مزمن میباشد. تظاهرات بالینی سیروز به جای اینکه نتیجه علت بیماری کبدی باشند اغلب نشاندهنده شدت صدمه کبدی میباشند.
فیبروز و تغییر شکل عروقی سبب افزایش فشار ورید پورت و عوارض آن از قبیل واریسهای گوارشی و بزرگی طحال میباشد. آسیت و انسفالوپاتی کبدی ناشی از بیکفایتی سلولهای کبدی و فشار بالای پورت میباشد. انواع سیروز را میتوان بر اساس ترکیبی از علل و خصوصیات معین مورفولوژیک مانند میکروندولار و ماکروندولار تقسیمبندی کرد.
انواع سیروز عبارتند از:
الکلی
کریپتوژنیک و متعاقب ویروسی یا پس از نکروز
صفراوی
قلبی
سوختوسازی {ارثی و دارویی}
متفرقه
هر کدام از سیروزها را خواهیم توضیح داد.
سیروز الکلی که از دیرباز به سیروز لنک معروف است شایعترین سیروز در آمریکا و قسمتهای وسیعی از اروپا میباشد. سیروز الکلی فقط یکی از پیامدهای متعدد مصرف درازمدت الکل است و اغلب با سایر اشکال آسیب کبدی ناشی از الکل همراه میباشد.
سه ضایعه اصلی کبدی ناشی از مصرف الکل عبارتند از:
کبد چرب الکلی
هپاتیت الکلی
سیروز الکلی.
این طبقهبندی ندرتاً به تنهایی وجود دارند و خصوصیاتی از هر کدام ممکن است به درجات مختلف در یک بیمار وجود داشته باشد.
علتشناسی
هر چند مصرف درازمدت الکل شایعترین علت سیروز است ولی سایر علل سیروز عبارتند از: شایعترین علت در کشور ما ابتلا به ویروسهای هپاتیت B و C و D میباشد که البته برخی از بیماران به دلیل هپاتیت مزمن به سیروز مبتلا میشوند. تعدادی از بیماران به دنبال بیماریهای ارثی مانند فیبروزکیستیک، کمبود آنزیمی به نام ۱- آلفاآنتی تریپسین، گالاکتوزومی و بیماری ذخیرهای گلیکوژن به سیروز مبتلا میشوند. دو نوع اختلال ارثی دیگر نیز میتواند ایجاد سیروز کند که یکی ویلسون به دلیل تجمع مس و دیگری هموکروماتوز به دلیل ذخیره آهن میباشد. در بیماران ویلسونی مس در انساجی مانند مغز و کلیهها و قرینه رسوب میکند. در هموکروماتوز آهن زیادی جذب میشود و در انساجی مانند لوزالمعده، پوست، مخاط روده، قلب، غدد داخلی و کبد رسوب میکند. از علل دیگر سیروز انسداد طولانی مدت مجاری صفراوی بهر دلیل میباشد. در واقع مجاری صفراوی حامل صفرا از کبد به رودهها جهت هضم چربیها میباشند.
در اطفال علت سیروز انسداد مادرزادی این مجاری است که به آترزی مجاری مشهور است. در این حالت باعث برگشت صفرا به کبد و آسیب کبدی میگردد. البته بوسیله جراحی میتوان این مجاری را باز کرد و به بیماران کمک کرد.
در بزرگسالان مجاری صفراوی ممکن است بدلایلی ملتهب و دچار انسداد شوند از جمله این دلایل بیماری سیروز صفراوی اولیه است. نوع دیگر سیروز صفراوی به دلیل عمل جراحی کیسه صفرا (کوله سیستکتومی) میباشد که به دنبال آن مجرای صفراوی به دلیل عمل جراحی آسیب میبینند. از علل غیر شایع دیگر واکنش شدید به بعضی داروها یا مصرف طولانی مدت بعضی داروها و سموم محیطی و نیز نارسائی احتقانی قلب که باعث احتقان کبد و در نهایت سیروز میگردد.
بر اساس آمارهایی که در سالهای ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ میلادی ارائه شدهاست، تنها در ایالات متحده آمریکا بیش از۹۰۰٫۰۰۰ نفر به سیروز کبدی مبتلا بودهاند که درحدود ۳۳٪ از این افراد به دلیل مصرف بیش از حد الکل به این بیماری دچار شدهاند. اگرچه با قطع مصرف الکل میتوان از پیشرفت بیماری سیروز جلوگیری کرد، ولی درمان این بیماری بسیار دشوار بوده و آسیبهای وارد شده به کبد را نیز نمیتوان بهبود بخشید.
مقدار و مدت نوشیدن که برای ایجاد سیروز لازم میباشد معلوم نیست. بیماران الکلی مبتلا به سیروز سابقه مصرف روزانه حداقل یک پینت ویسکی، چندین کوارت، شراب یا در همین حدود آبجو را برای حداقل ۱۰ سال دارند. کبد چرب در بیشتر افراد که الکل زیاد مصرف میکنند دیده میشود اما با قطع مصرف الکل قابل برگشت است و به نظر نمیرسد که پیشساز حتمی هپاتیت الکلی یا سیروز باشد؛ و از سویی به نظر میرسد که هپاتیت الکلی یک ضایعه التهابی باشد.
پیشدرآمد مهم سیروز میتواند ارتشاح گویچههای سفید در کبد و هیالن الکلی باشد. از آنجایی که بهبود با فیبروز همراه است ساختار طبیعی لوبول کبد را دگرگون میکند. در واقع رسوب کلاژن در فضای اطراف ونولها ممکن است اولین تظاهر روندی باشد که سرانجام به سیرز منجر شود. با ادامه مصرف الکل و تخریب سلولهای کبدی فیبروپلاستها در محل آسیب میبینند و ساخت کلاژن را تحریک میکنند. تیغههای پرهمانند بافت همبند در اطراف پورت و اطراف نواحی مرکزی ظاهر میشوند و در نهایت باعث اتصال تریاد پورت و وریدهای مرکزی میشوند. این شبکه بافت همبندی ظریف تودههای کوچکی از سلولهای کبدی باقیمانده را که بازسازی میشوند و ندولهای کبدی را تشکیل میدهند. احاطه میکنند.
اگرچه بازسازی در پارانشیم کم باقیمانده انجام میشود بهطور کلی از دست رفتن سلولهای کبدی بر روند بازسازی پیشی میگیرد. با تداوم مرگ سلولهای کبدی و رسوب کلاژن، کبد چروکیده میشود. یک نمای گرهوار پیدا میکند و در مرحله نهایی سیروز سخت میشود. هر چند سیروز الکلی معمولاً یک بیماری پیشرونده است، درمان مناسب و اجتناب کامل از مصرف الکل ممکن است روند بیماری را در اکثر مراحل متوقف کند و کارکرد کبد را بهبود بخشد.
علائم و نشانههای مرتبط با سیروز کبد چیست؟
علائم این مشکل معمولا در ۳۰ تا ۴۰ سالگی خود را نشان میدهد. در مراحل ابتدایی بیماری، بدن میتواند عملکرد نامناسب کبد را تا حدودی جبران کند، ولی کمکم نشانههای حاد شدن مشکل بهچشم میخورند. این مشکل معمولا تا وقتی که پیشرفت گستردهای در کبد نداشته باشد، همراه با علائم و نشانه خاصی نیست.
علائم ابتدایی سیروز مشابه سایر مشکلات کبدی و به شرح زیر است:
زردی پوست و چشمها؛
فشار خون در سیاهرگ باب کبدی: افزایش فشار خون در رگی که به کبد میرود؛
ناراحتی و خارش پوست
کبود شدن بدن با دلایل ساده
وقوع خونریزی در بدن با دلایل ساده
خارش پوستی
آبآوردگی شکم (آسیت)
بیاشتهایی
حالت تهوع
تورم در پاها
کاهش وزن
گیجی، خوابآلودگی، لکنت زبان (انسفالوپاتی کبدی)
ایجاد رگهای خونی عنکبوتیشکل روی پوست
قرمزی در کف دست
آتروفی بیضهها در مردان
بزرگ شدن پستانها در مردان
در صورت مشاهده هر یک از علائم بالا باید سریعا به پزشک مراجعه کنید.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر سیروز الکلی هستند؟
کسانی که زیاد الکل مصرف میکنند و طی حداقل ۸ سال مداوم مینوشند، در خطر این بیماری هستند. مؤسسه ملی سوءمصرف الکل و اعتیاد به آن در آمریکا، مصرف زیاد الکل را نوشیدن ۵ لیوان یا بیشتر در طول روز و حداقل در ۵ روز از یک ماه تعریف میکند.
زنان نیز بیشتر از مردان درمعرض ابتلا به سیروز کبد هستند، زیرا در معدهشان، آنزیمهای کمتری برای تجزیه مواد الکلی دارند؛ پس الکل مصرفی آنها بیشتر به کبد راه پیدا میکند و باعث ایجاد زخم میشود.
عوامل ژنتیکی مانند نداشتن برخی آنزیمها برای تجزیه مواد الکلی، چاقی، مصرف زیاد چربی و هپاتیت C نیز میتوانند زمینههای ابتلا به سیروز را در فردی که احتمال ابتلا به این بیماری را دارد، بهوجود بیاورند.
تشخیص سیروز کبد الکلی
پزشکان معمولا با بررسی پرونده و سوابق پزشکی افراد و میزان مصرف الکل آنها میتوانند به نتیجهگیری درباره این بیماری برسند. انجام برخی از آزمایشها نیز به تشخیص کمک میکند.
نتیجه این آزمایشها موارد زیر را مشخص میکند:
کمخونی در اثر فقر آهن؛
بالا بودن سطح آمونیاک خون؛
بالا بودن سطح قند خون؛
لکوسیتوز (پرشماری گلبولهای سفید خون)؛
بافتهای ناسالم کبد در نتیجه بیوپسی یعنی برداشتن تکهای از کبد و بررسی آن در آزمایشگاه؛
پایین بودن سطح منیزیم در خون؛
پایین بودن سطح پتاسیم در خون؛
پایین بودن سطح سدیم در خون؛
پرفشاری ورید باب؛
انجام آزمایش آنزیمهای کبدی که نشان میدهد سطح AST دو برابر ALT است.
پزشکان شرایط دیگری را نیز برای بررسی وضعیت بیمار در مورد ابتلا و توسعه سیروز کبد درنظر میگیرند.
عوارض جانبی سیروز کبد وسیروز الکلی چیست؟
عوارض سیروز کبد میتواند بهشکلهای زیر نمایان بشود. عوارضی که با گردش خود در ارتباط هستند:
فشار خون بالا در رگهایی که کبد را تغذیه میکند (پرفشاری ورید باب): سیروز، گردش خون طبیعی در کبد را کند میکند. بههمیندلیل منجر به انتقال خون از روده و طحال به کبد میشود.
تورم در شکم و پاها: پرفشاری ورید باب میتواند باعث تجمع مایعات در پاها یا ورم پا (ادیما) و شکم (آسیت) بشود. این دو مشکل میتوانند نتیجه ناتوانی کبد در ساخت مواد پروتئینی کافی در خون مانند آلبومین نیز باشند.
بزرگ شدن طحال (بزرگ-طحالی یا اسپلنومگالی): پرفشاری ورید باب موجب تغییراتی در وضعیت طحال نیز میشود. کاهش گلبولهای سفید خون و پلاکتها نشانهای از سیروز در اثر پرفشاری ورید باب است.
خونریزی: پرفشاری ورید باب باعث تغییر مسیر جریان خون به رگهای کوچکتر، حجیمتر شدن و ایجاد واریس در آنها میشود. بهدلیل حجم زیاد و خارج از ظرفیت این رگها در تحمل خون، بهآسانی پاره میشوند و خونریزی میکنند. این مسئله وقتی در قسمت تحتانی مری (واریس مری) یا معده واریس گاستریک) رخ میدهد، ممکن است خطر مرگ بههمراه داشته باشد. اگر در کبد عناصر منعقدساز خون به حد کافی وجود نداشته باشد، خونریزی بیوقفه در جریان خواهد بود. عفونتهای میکروبی نیز از محرکهای متداول خونریزی هستند.
سایر عوارض:
عفونت: اگر دچار سیروز کبد باشید، بدنتان در برابر عفونتها بسیار آسیبپذیر خواهد بود. آسیت یا همان آبآوردگی شکم میتواند موجب عفونتی جدی موسوم به پریتونیت باکتریال خودبهخودی (SBP) بشود.
سوءتغذیه: سیروز باعث ناتوانی بدن در جذب و پردازش مواد غذایی میشود. در نتیجه ضعف بدنی و کاهش وزن پیش میآید.
ایجاد سم در مغز (انسفالوپاتی کبدی): کبدی که دچار سیروز است، نمیتواند سموم را مانند کبدی سالم دفع کند. این سموم میتوانند باعث گیجی در مغز و نداشتن تمرکز بشوند. علائم این مشکل بهشکل خستگی و نقصان شناختی اندک تا عدم پاسخگویی به محرکها و کُما متغیر است.
زردی: زردی وقتی شکل میگیرد که کبد قادر به دفع مواد اضافی خون موسوم به بیلیروبین نیست. زردی موجب تغییر رنگ پوست و سفیدی چشم به رنگ زرد و تیره شدن رنگ ادرار میشود.
بیماریهای استخوان: سیروز در برخی از افراد باعث از دست رفتن قدرت استخوانها و خطر شکستگی میشود.
افزایش خطر ابتلا به سرطان کبد: بیشتر افرادی که به سرطان کبد دچار میشوند، ابتدا با سیروز دستوپنجه نرم کردهاند.
نارسایی کبدی و سایر اندامها: سیروز بعضا باعث نارسایی کبدی و سایر ارگانها میشود. چنین مشکلی یکی از عوارض شاخص سیروز است، اما دلایل ایجاد آن کاملا مشخص نیست.
عوارض سیروز کبدی الکلی
سیروز کبد الکلی نیز میتواند عوارض جانبی زیادی ایجاد کند. به این حالت سیروز کبد دفعشده میگویند. نمونههایی از این عوارض به این شکل هستند:
آبآوردگی شکم (آسیت) یا ایجاد مایع در معده؛
آنسفالوپاتی یا گیجی روانی؛
خونریزی درونی یا واریس مری؛
زردی و یرقان که باعث ایجاد هالهای از زردی در سفیدی چشم میشود.
کسانیکه دچار سیروز کبد حاد میشوند، نیاز به پیوند کبد خواهند داشت. بیمارانی که سیروز کبد الکلی دفعشده دارند، پس از پیوند نیز احتمال زندگی در طول ۵ سال، ۷۰ درصد برایشان وجود خواهد داشت.
پیشگیری از ابتلا به سیروز چگونه است؟
با مراقبت بیشتر از کبد میتوان از ابتلا به بیماریها کبد نظیر سیروز جلوگیری کرد.
الکل مصرف نکنید: اگر به سیروز مبتلا نیستید، اما دچار سایر ناراحتیهای کبدی هستید، باید از مصرف الکل پرهیز کنید. برای افراد سالم (زنان در همه سنین) نوشیدن یک لیوان بیشتر از نوشیدنیهای الکلی در روز و همین مقدار برای مردان بالای ۶۵ سال و نوشیدن بیشتر از ۲ لیوان مواد الکلدار در روز برای مردان زیر ۶۵ سال میتواند خطر ابتلا به سیروز را افزایش بدهد.
رژیم غذایی سالم داشته باشید: سعی کنید رژیم غذاییتان مبتنیبر سبزیجات و میوهها باشد. از غلات کامل استفاده کنید و میزان پروتئین متناسب و بهاندازه را فراموش نکنید. مصرف پروتئین نباید بیشازحد باشد. قهوه کافئیندار میتواند از کبد در برابر سرطان و فیبروز محافظت کند.
حفظ تناسب وزن را در نظر داشته باشید: حد زیادی از چربی به کبد آسیب میزند. اگر دچار چاقی افراطی یا اضافهوزن هستید، حتما با پزشک در اینباره صحبت کنید.
خطر ابتلا به هپاتیت را کاهش بدهید: استفاده از سوزن آلوده برای تزریق یا روابط جنسی پرخطر میتواند احتمال ابتلا به هپاتیت B و C را افزایش بدهد. درباره واکسن هپاتیت با پزشک صحبت کنید.
اگر نگران دچار شدن به سیروز هستید، با پزشک درباره راههای پیشگیری از آن صحبت کنید.
درمانها برای عوامل اصلی سیروز کبدی
در مراحل آغازین این مشکل، با شناخت و درمان دلایل بیماری امکان به حداقل رساندن تخریب کبد وجود دارد. برای درمان میتوان از موارد زیر کمک گرفت:
درمان وابستگی به الکل: افرادی که بهخاطر مصرف زیاد الکل به سیروز دچار شدهاند، باید سریعا مصرف آن را کنار بگذارند. اگر بهخاطر الکل به این بیماری مبتلا شدهاید، باید آن را ترک کنید، زیرا هر مقدار از الکل برای کبد سمی است. درصورتیکه ترک الکل برایتان دشوار باشد، پزشک راهحلهایی برای رهایی از این اعتیاد به شما معرفی خواهد کرد.
کاهش وزن: افرادی که به دلایلی غیر از کبد چرب ناشی از مصرف الکل به سیروز دچار شدهاند، با کاهش وزن و کنترل سطح قند خون میتوانند به سلامت خود بیشتر کمک کنند. میزان پروتئین ورودی به بدن در هنگام کاهش وزن، برای کنترل بیماری سیروز ضروری است.
استفاده از داروها برای کنترل هپاتیت: داروها از طریق درمان ویروسهای هپاتیت B و C میزان تخریب و آسیبدیدگی به کبد را محدود میکنند.
سایر داروها برای کنترل علائم و دلایل سیروز: دارودرمانی به کند شدن برخی از انواع سیروز کمک میکند. مثلا برای افرادی که به سیروز صفراوی مبتلا هستند،
تشخیص زودهنگام و استفاده از داروها میتواند نقش مهمی در پیشرفتنکردن بیماری داشته باشد.
سایر داروها نیز میتوانند به کاهش و رهایی از برخی علائم مانند خارش، خستگی و درد کمک کنند. برای مقابله با سوءتغذیه ناشی از سیروز، مکملهای غذایی نیز تجویز میشوند و از پوکی استخوان و آسیب رسیدن به آنها نیز محافظت میکند.
درمان سیروز کبد الکلی چگونه است؟
پزشکان میتوانند بعضی از اشکال بیماریهای کبدی را درمان کنند، اما سیروز کبد الکلی معمولا درمان نمیشوند. با وجود این پزشک معالج میتواند برای کند کردن روند بیماری و کاهش علائم توصیههایی ارائه کنند. اولین گام برای کمک به بیمار، یاری کردن او برای ترک مصرف الکل است. کسانیکه بهخاطر مصرف الکل به سیروز کبد دچار شدهاند، معمولا چنان وابسته به مصرف این ماده هستند که بدون حضور در بیمارستان و نظارت، با توقف مصرف، عوارض شدیدی برایشان پیش خواهد آمد.
درمانهای دیگری نیز وجود دارند که به این شکل هستند:
مصرف داروهایی مانند مسدودکننده کانال کلسیم، کورتیکو استروئید، انسولین، مکمل های غذایی آنتی اکسیدان، SAMeها (آدنوزیل متیونین)؛
کمک گرفتن از مشاور تعذیه: مصرف الکل باعث میشود تا بدن ازنظر تغذیه در شرایط خوبی نباشد و سوختوساز آن با مشکل روبهرو شود؛
مصرف پروتئین اضافی برای جلوگیری از مشکلات مغزی (آنسفالوپاتی)؛
پیوند کبد: انجام عمل پیوند کبد که باید حداقل ۶ ماه برای دریافت آن انتظار کشید.
روند درمان و مدت آن، تا حد زیادی به ویژگیهای جسمی فرد و سلامت عمومی او وابسته است. میزان پیشرفت عوارض سیروز کبد الکلی نیز در این روند تأثیرگذار است. این موضوع حتی در صورت توقف مصرف الکل نیز به قوت خود پابرجای است.
پیوند کبد چگونه است؟
در مراحل پیشرفته بیماری سیروز کبد، عملکرد کبد کاملا متوقف میشود؛ بههمیندلیل نیاز به پیوند ضرورت مییابد. وقتی عوارضی چون زردی، آبآوردگی شکم و اندامها، واریس خونریزی، انسفالوپاتی کبدی، سرطان کبد یا نارسایی کبدی رخ میدهد، گزینه پیوند کبد نیز مطرح میشود. پیوند کبد از طریق اهدای کبد سالم از فردی که دچار مرگ مغزی شده یا بخشی از کبد یک فرد زنده صورت میگیرد. سیروز رایجترین دلیل پیوند کبد است.
افرادی که میخواهند عمل پیوند شوند، باید آزمایشها و معاینههای گوناگونی را پشت سر بگذارند تا پزشکان از بابت نتیجه مطلوب مطمئن شوند.
منبع: سایت تبیان