بیماری‌‌ها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان , دارونامه

 

پروپرانولول (به انگلیسی: propranolol) (بانام‌های تجاری ایندرال و پرانول)، دارویی از دسته بتابلاکرهای غیرانتخابی است که عمدتاً برای درمان فشارخون و نامنظمی تپش قلب مورد استفاده قرار می‌گیرند. پروپرانول برای بیماری‌های گوناگون دیگری چون تسکین درد قلبی، پیشگیری از سردردهای میگرنی، درمان بی‌نظمی تپش و گلوکوم تجویز می‌شود.

این دارو همچنین برای جلوگیری از حمله قلبی در افرادی که یک بار دچار حمله قلبی شده‌اند، کاربرد دارد. با مسدود کردن این تکانه‌ها، به قلب کمک می‌کند تا منظم‌تر و مؤثرتر بتپد و در نتیجه بار کاری قلب کاهش می‌یابد.

همچنین، این دارو برای درمان سیروز کبدی و پرفشاری ورید باب نیز کاربرد دارد.

پروپرانولول در شماری از اختلالات فیزیکی مانند لرزش اساسی و نیز روحی مانند فوبیای اجتماعی، اختلال و استرس منتشر و اختلال هراس و به‌ویژه اختلال استرس پس از سانحه نیز کاربرد دارد که البته هیچ یک از آن‌ها مورد قبول اف‌دی‌ای نیستند.

پروپرانولول نخستین بتا بلاکری است که در دهه ۱۹۶۰ بوسیله جیمز دبلیو بلک دانشمند اسکاتلندی کشف شد. او برای ساخت پروپرانولول در سال ۱۹۸۸ جایزه نوبل پزشکی را گرفت.

پروپرانولول با اتصال به گیرنده‌های مخصوصی در سلول‌های قلبی و عروقی به نام گیرنده‌های بتا، با مسدود کردن آن فرمان کاهش فعالیت قلبی را به اعصاب قلب منتقل می‌نماید.
‎پس از دریافت این پیام عصبی، با کاهش ضربان قلب باعث منظم شدن ضربان قلب می‌شود، این عمل می‌تواند منجر به کاهش فشار خون در عروق خونی گردد و به پیشگیری از ضربان نامنظم قلبی کمک کند.
‎به علت این‌که قلب با عملکرد این دارو انرژی کمتری مصرف می‌کند، می تواند به کاهش درد‌های قفسه‌ی سینه در آنژین‌های صدری کمک نماید و همچنین پروپرانولول می‌تواند در پیشگیری از حملات قلبی به دنبال این دردهای قلبی نیز موثر باشد و مرگ‌ومیر پس از سکته‌های قلبی را کاهش دهد. البته امروزه داروهای جدیدتری نیز از این گروه تولید شده است ولی پروپرانولول همچنان جزء داروهای بسیار پرمصرف محسوب می‌شود.
‎پروپرانولول در موارد دیگر نیز می‌تواند گزینه‌ی مناسبی جهت درمان و پیشگیری بیماری باشد. از این رو این دارو برای کاهش علائم فیزیکی ناشی از استرس مانند تپش قلب و لرزش بدن تجویز گردد. مشابه این علائم در افراد مبتلا به پرکاری غده‌ی تیروئید نیز دیده می‌شود و پروپرانولول به سرعت می‌تواند این علائم را تسکین دهد.
‎پروپرانولول همچنین به عنوان داروی رایجی در پیشگیری از سر دردهای عروقی یا میگرنی کنترل شده تجویز می‌گردد و می‌تواند گزینه‌ی مناسبی در افراد مبتلا به میگرن که سایر درمان‌ها برای آن‌ها مناسب نمی‌باشد، قرار گیرد. مشاهده شده که پروپرانولول تعداد دفعات حملات میگرنی را کاهش می‌دهد.

پیش از مصرف پروپرانولول
‎-در صورتی که باردار یا شیرده هستید یا قصد باردار شدن دارید، پیش از مصرف این دارو به پزشک خود اطلاع دهید.
‎-در صورت ابتلا به هرگونه اختلال در عملکرد کبد یا کلیه به پزشک خود اطلاع دهید.
‎-در صورت سابقه یا ابتلا به فشار خون، اختلالات عروقی، آسم یا هرگونه اختلال تنفسی، قند خون بالا(دیابت)، بیماری پوستی پسوریازیس، بیماری عضلانی و میاستنی گراویس حتما به پزشک خود اطلاع دهید.
‎-در صورتی که سابقه‌ی افت ضربان قلب یا بلوک قلبی داشته‌اید و در صورتی که سابقه‌ی دردهای قلبی مکرر داشته‌اید پزشک خود را مطلع نمایید.
‎-به دلیل این که این دارو می‌تواند با بسیاری از داروها (خصوصا داروهایی که بر روی گیرنده‌های بتا اثر می‌گذارند) تداخل ایجاد کند، پیش از مصرف این دارو حتما لیست کلیه ی داروها و مکمل‌های مصرفی خود را در اختیار پزشک یا داروساز خود قرار دهید تا در صورت وجود تداخل، اقدامات لازم جهت تنظیم مقدار مصرف یا نوع دارو، صورت گیرد.
‎-در صورت سابقه‌ی حساسیت به این دارو یا هر داروی دیگر به پزشک خود اطلاع دهید.
-بیماران مبتلا به آسم یا تنگی نفس در مصرف این دارو بسیار دقت کنند چون می تواند بسیار خطرناک باشد.
ویژگی‌ها

فرمول شیمیایی پروپرانول C۱۶H۲۱NO۲ است. پس از ۱ تا ۳ ساعت به حداکثر غلظت پلاسمایی می‌رسد و نیمه عمر آن ۴ تا ۵ ساعت است. اما زمان اثرگذاری آن طولانی‌تر از نیمه عمرش است و ممکن است تا ۱۲ ساعت طول بکشد. بیش از ۹۹٪ آن از راه مدفوع از بدن خارج می‌شود. پروپرانولول بلوک‌کننده غیراختصاصی گیرنده‌های بتا یک و بتا دوی سمپاتیک می‌باشد.

نحوه‌ی مصرف صحیح پروپرانولول
‎-مقدار مصرف مناسب دارو را پزشک باتوجه به سن و شرایط شما تعیین می‌نماید. لذا از مصرف خود سرانه‌ی دارو یا مصرف بیش از حد تجویز شده، خودداری نمایید.
‎قرص پروپرانولول ممکن است ۲،۳ و یا ۴ نوبت در روز برای شما تجویز شود. اما نوع کپسول دارو طولانی اثر تر می‌باشد و معمولا یک مرتبه در روز تجویز می‌شود.
‎کپسول را بطور کامل همراه با یک لیوان آب ببلعید و از جویدن یا بازکردن آن خودداری نمایید.
‎-قرص و کپسول‌های پروپرانولول با دوزهای متفاوتی تولید می‌شود معمولا قرص‌های ۱۰،۲۰،۴۰ میلی‌گرمی رایج می‌باشند لذا در صورتی که از این دارو به مدت طولانی استفاده می‌نمایید هر بار که دارو را جدید خریداری می‌کنید مقدار دارویی را بر روی بسته ی دارو چک نمایید.
‎-سعی کنید دارو را در زمان مشخصی از شبانه روز و به صورت منظم مصرف نمایید تا از فراموش کردن نوبت دارو جلوگیری شود و اثرات مطلوب دارو بهتر حاصل شود.
‎-در صورت فراموش کردن یک نوبت دارو، بلافاصله پس از یادآوری مصرف نمایید.

البته اگر کمتر از ۸ ساعت تا نوبت بعدی مصرف دارو رسیده‌است، نوبت فراموش شده را رها کرده، به برنامه منظم دارویی‌تان بازگردید. اگر بیش از یک نوبت در روز پروپرانولول مصرف می‌کنید، اگر تقریباً موقع نوبت بعدی مصرف دارو رسیده‌است، نوبت فراموش شده را مصرف نکنید.

‎توصیه‌های لازم در خصوص مصرف پروپرانولول
‎-در مدت مصرف این دارو، تحت نظر پزشک خود باشید تا روند بهبودی و همچنین شرایط شما بررسی گردد.
‎-درمان با پروپرانولول ممکن است طولانی مدت باشد. لذا دارو را تا زمانی که پزشک توصیه کرده است مصرف نمایید. در صورت مصرف طولانی مدت، قطع ناگهانی این دارو می‌تواند عوارضی داشته باشد به همین دلیل لازم است قطع دارو زیر نظر پزشک و به تدریج انجام شود.
‎-در صورتی که قرار است تحت عمل جراحی یا درمان‌های دندان پزشکی قرار گیرید، درمان‌گر خود را در جریان مصرف این دارو (و سایر داروهای مسدود کننده‌ی گیرنده‌های بتا مانند متوپرولول، کارودیلول و..) قرار دهید، زیرا مصرف این دارو می‌تواند اثرات داروی بی‌هوشی را افزایش دهد.
‎-در صورتی که از نوشیدنی‌های الکلی استفاده می‌نمایید، حتما با پزشک خود مشورت نمایید زیرا مصرف این دارو همراه با الکل می‌تواند منجر به افت شدید فشار خون باشد که می‌تواند سلامتی شما را تهدید نماید و توصیه نمی‌شود.
‎-در صورتی که مبتلا به دیابت می‌باشید، پروپرانولول می‌تواند علائم افت قند خون (لرزش، تپش قلب و…) را برطرف نماید و متوجه افت قندخون خود نشوید به همین دلیل توصیه می‌شود قندخون خود را بیشتر کنترل نمایید و با پزشک خود در مورد این مسئله مشورت نمایید.
‎-در صورت خرید هر داروی جدید، داروساز خود را در جریان مصرف پروپرانولول قرار دهید. مصرف بعضی از داروها مانند داروهای ضدسرفه، سرماخوردگی و آنفولانزا و… همزمان با این دارو مناسب نمی‌باشد.
‎-در کنار مصرف این دارو به توصیه‌های پزشک خود در رابطه با تغذیه، ورزش و سبک زندگی سالم توجه نمایید.

اقدامات احتیاطی در زمان مصرف پروپرانولول

قبل از مصرف پروپرانولول اگر به این دارو یا هر داروی دیگری حساسیت دارید، به پزشک خود اطلاع دهید. یا اگر به دیگر مسدود کننده‌های بتا (مانند متوپرولول metoprolol) حساسیت جدی نشان داده‌اید و یا هر حساسیت دیگری دارید، حتما به پزشک اطلاع دهید. این دارو ممکن است حاوی ترکیبات غیر فعال باشد که ممکن است باعث بروز واکنش‌های حساسیتی یا دیگر مشکلات شود.

قبل از مصرف داروی پروپرانولول سوابق پزشکی خود را به پزشک اطلاع دهید، به ویژه اگر دچار هر یک از مشکلات زیر هستید:

– مشکلات تنفسی مانند آسم، برونشیت، امفیزم

– نارسایی قلبی

– وجود مشکلات خاص در ریتم قلب، مانند برادی کاردی سینوسی*، سندروم ولف پارکینسون وایت* Wolff-Parkinson-White syndrome، انسداد قلب درجه دوم یا سوم atrioventricular block

– پرکاری تیروئید

– بیماری کلیوی

– بیماری کبد

– مشکل در گردش خون (به عنوان مثال بیماری نشانگان رینود* Raynaud’s disease)

– نوع خاصی از تومور با نام فئوکروموسیتوما* pheochromocytoma

– اختلالات ذهنی و روحی مانند افسردگی

– بیماری خاص عضلانی یا عصبی مانند میاستنی گراویس* myasthenia gravis

*برادی کاری سینوسی :ضربان قلب طبیعی اما بسیار آهسته، ۵۰ ضربه یا حتی کمتر در هر دقیقه.

*سندروم ولف پارکینسون وایت Wolff-Parkinson-White syndrome :گونه‌ای نابهنجاری هدایت الکتریکی قلب است که در اثر آن برای هدایت امواج الکتریکی قلب، مسیری فرعی و غیرطبیعی به‌وجود می‌آید. علت و موارد باعث بروز این بیماری، هنوز به درستی شناخته نشده، اما عوامل وراثت و زمینهٔ خانوادگی در ابتلا به بیماری مؤثر هستند.

* فئوکروموسیتوما pheochromocytoma :یک تومور نادر است که معمولاً در غدد آدرنال رخ می‌دهد. در این تومور افزایش ترشح کاتکولامین‌ها (هورمونی که در پاسخ به استرس ترشح می شود) روی می‌دهد.

* میاستنی گراویس myasthenia gravis : یک اختلال خود ایمنی که در آن سیستم ایمنی به بافت‌های خود حمله می‌کند.

* نشانگان رینود Raynaud’s disease : به کاهش چشمگیر جریان خون در رگ‌های دست یا پا که در نتیجه آن سرما و تغییر رنگ بروز می کند، نشانگان رینود گفته می‌شود.

واکنش شدید آلرژیک به پروپرانولول

قبل از هر گونه جراحی به پزشک یا دندانپزشک خود اطلاع دهید که در حال مصرف داروی پروپرانولول هستید.

عوارض جانبی پروپرانولول
‎اسهال، تهوع، سردی دست و پاها-احساس خستگی و خواب‌آلودگی از علائم رایج در زمان مصرف این دارو می‌باشد لذا در صورت وقوع این علائم از رانندگی و کار با وسایلی که نیاز احتیاط دارد تا زمانی که اثر دارو برطرف نشده، خودداری نمایید.
‎-احساس سرما و یخ کردن دست یا پاها، تنگی‌نفس، اختلال در خواب و کاهش ضربان قلب ممکن است با مصرف این دارو رخ دهد در صورت بروز این علائم به پزشک خود مراجعه نمایید.
‎-در تعداد کمی از مصرف‌کنندگان این دارو کاهش میل جنسی، اختلال در خلق‌وخو، سر درد و سؤهاضمه دیده شده است در صورتی که این علائم را داشتید حتما با پزشک خود صحبت نمایید.
‏‎-از آن‌جا که پروپرانولول علاوه بر اثر بر روی گیرنده‌های بتا در سلول‌های قلبی و عروقی، به گیرنده‌های مشابه در سایر نواحی بدن از جمله عروق ریه نیز می‌توانند متصل شود، می‌تواند عوارض جانبی در سایر نقاط بدن نیز ایجاد نمایند. لذا در صورتی که مشکل تنفسی دارید و یا از داروهای ضدآسم استفاده می‌نمایید احتمالا مصرف این دارو برای شما مناسب نباشد و علائم ریوی شما را تشدید نماید.

افزایش وزن
بتابلوکرها باعث وزن‌گیری افراد می‌شوند. بلاک کردن آدرنالین در بدن باعث شلی بدن شده و ممکن است سطح سوخت و ساز را پایین آورده و منجر به افزایش در بدن شود.

افسردگی و خستگی
ما به مقداری آدرنالین برای تحرک و بشاش بودن نیاز داریم. در صورتی‌که این دارو آدرنالین را در بدن بلاک می‌کند که این موضوع علاوه بر بروز افسردگی باعث از دست دادن کالری و خستگی هم می‌شود.

تاری دید و احساس سرگیجه
زمانی که ضربان قلب کاهش یابد احتمال سرگیجه یا غش در فرد افزایش می‌یابد. تاری دید هم از دیگر عوارض مصرف این دارو است.

عوارض زیر نیز به ندرت بروز می‌کنند، اما خیلی خطرناک هستند:

کبود شدن یا خونریزی بدن به راحتی
علائم عفونت (به عنوان مثال تب و گلو درد مداوم)
درد یا التهاب مفاصل

واکنش حساسیتی شدید به این دارو کم اتفاق می‌افتد. با این حال در صورت مشاهده علائم واکنش حساسیتی به داروی پروپرانولول بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. علائم حساسیت به پروپرانولول عبارتند از:

بثورات پوستی
خارش یا التهاب (به ویژه در صورت، زبان و گلو)
سرگیجه شدید
مشکل تنفسی

موارد ذکر شده لیست کامل عوارض پروپرانولول نیستند، در صورت مشاهده هر نشانه‌ای که در بالا به آن اشاره نشد، به پزشک مراجعه کنید.

منع مصرف پروپرانولول

این دارو در شوک قلبی، نارسایی آشکار قلب، بلوک درجه دو یا سه دهلیزی-بطنی، برادی کاردی سینوسی و کاهش فشار خون سیستولیک به کمتر از ۱۰۰ میلی‌متر جیوه(برای پیشگیری از انفارکتوس مجدد میوکارد) نباید مصرف شود.
تداخلات دارویی پروپرانولول

مقدار مصرف انسولین و داروهای خوراکی پایین‌آورنده قند خون، هنگام مصرف همزمان با این دارو باید تنظیم گردد تا از کاهش بیش از حد قند خون جلوگیری شود. در صورت مصرف همزمان داروهای مسدودکننده گیرنده بتا-آدرنرژیک با داروهای مسدودکننده کانال‌های کلسیمی یا کلونیدین، اثرات کاهش فشار خون ممکن است تشدید شود. مصرف همزمان داروهای مهارکننده و مونوآمین اکسیداز با این دارو(مانند فورازولیدون و پروکاربازین) به علت امکان افزایش شدید فشار خون، توصیه نمی‌شود. در صورت مصرف همزمان این دارو با آمین‌های مقلد سمپاتیک که دارای فعالیت بتا-آدرنرژیک هستند، ممکن است اثرات هر دو دسته دارو کاهش یابند. گزانتین‌ها در صورت مصرف همزمان با این دارو ممکن است موجب مهار اثرات درمانی هر دو دسته دارو شوند. همچنین، کلیرانس تئوفیلین افزایش می‌یابد.
مصرف پروپرانولول در دوران بارداری

در دوران بارداری پروپرانولول تنها در صورت نیاز مصرف می‌شود. مادرانی که در دوران بارداری از داروی پروپرانولول استفاده می کنند، نوزادان آنها دارای وزن کم، قند خون کم یا ضربان قلب و تنفس آهسته هستند. در مورد خطرات و مزیت های دارو با پزشک خود مشورت کنید.

مصرف پروپرانولول در دوران شیردهی

پروپرانولول وارد شیر مادر می‌شود. در مورد مصرف این دارو در دوران شیردهی با پزشک مشورت کنید.

منابع:

۱- سایت دارویاب

۲- سایت دانشنامه‌آزاد