بیماری‌‌ها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان

 

التهاب رگ یا واسکولیت (به انگلیسی: Vasculitis) به گروه وسیعی از بیماری‌های التهابی رگ‌های خونی (سرخ‌رگ‌ها، سیاه‌رگ‌ها و مویرگ‌ها) اطلاق می‌شود.
گاه واسکولیت اولیه است که بیماری بر اساس درگیری رگ‌های خونی به وجود می‌آید و گاه التهاب رگ به عنوان یکی از تظاهرات بیماری دیگری است. برای مثال لوپوس نوعی واسکولیت ثانویه‌است.

نامگذاری و طبقه‌بندی واسکولیت‌ها بیشتر برحسب نوع و محل رگ درگیر انجام می‌شود. این بیماری‌ها نه واگیردار هستند و نه می‌توان مانع از ایجاد آن‌ها شد.

واسکولیت بیماری عروقی است با علت ناشناخته که در آن عروق بدن (شریان یا ورید) دچار التهاب می‌شوند. در بیماری واسکولیت، سیستم ایمنی بدن به اشتباه عروق خود را بیگانه تلقی می‌کند و به آن حمله‌ور می‌شود تا آن را نابود کند.

علت بیماری در بیش از ۹۰درصد مواقع وجود اختلال در سیستم ایمنی است اما ویروس‌ها و عناصر خارجی هم ممکن است باعث بیماری واسکولیت شوند. بیماری به صورت حاد (ناگهانی) و مزمن (طول کشیده) بروز می‌کند و درگیری شریان‌ها معمولا شدیدتر از وریدهاست. واسکولیت در خانم‌ها شایع‌تر است و اغلب در ۲۰ تا ۵۰ سالگی رخ می‌دهد.

تقسیم‌بندی واسکولیت براساس نوع عروق است

واسکولیت انواع مختلفی دارد و تقسیم بندی آن براساس نوع عروق درگیر است. عروق در بدن ۳ نوع است؛ بزرگ، متوسط و کوچک. عروق بزرگ همان عروق مرکزی مانند آئورت و شاخه‌های آن هستند، عروق متوسط در اندام‌ها مانند ران و بازوها و عروق کوچک در کف دست و پا و در انگشتان قرار دارند.

در این تقسیم‌بندی چند بیماری شناخته شده وجود دارد؛ در دسته واسکولیت عروق بزرگ بیماری تاکایسو، بهجت و آرتریت سلول‌های بزرگ در دسته واسکولیت عروق متوسط بیماری پن، کاوازاکی و برگر و در دسته واسکولیت عروق کوچک نشانگان رینود را مشاهده می‌کنیم. هر یک از این بیماری‌ها علائم و تظاهرات خاصی دارند و در سنین مختلف رخ می‌دهند.

۱٫درگیری در رگ‌های بزرگ: آرتریت تمپورال (Giant cell arteritis)، آرتریت تاکایاسو

۲. درگیری در رگ‌های متوسط: پلی آرتریت ندوزا (PAN)، نشانگان کاوازاکی، پلی آنژئیت میکروسکوپی، گرانولوماتوز وگنر

۳. درگیری در رگ‌های کوچک و کاپیلار: پورپورای هنوخ شوئن لاین، سندرم چرگ اشتراوس (Churg–Strauss syndrome)، بیماری بورگر.

بیماری‌زایی

بیماری‌زایی (پاتوژنز):

کمپلکس‌های ایمنی
پادتن‌های ضد سیتوپلاسم نوتروفیلها (ANCA)

تغییرات قابل مشاهده در نمونه‌های بیوبسی بافت نشانگر وجود التهاب در دیواره رگ و درجات متفاوتی از تخریب آن هستند. التهاب دیواره عروق ممکن است موجب تشکیل لخته‌های خونی در دیواره رگ که باعث باریک شدن یا انسداد آن می‌گردد، افزایش نفوذپذیری رگها که موجب افزایش آب میان بافتی و تورم عضو مجاور رگ می‌شود، و با شیوع کمتری پارگی عروق و خونریزی می‌تواند باعث تخریب نسج گردد.

نوع عارضه التهاب عروق

وقتی عروق ملتهب می‌شوند، احتمال ضعیف شدن دیواره رگ و از بین رفتن آن وجود دارد. آسیب به عروق به دو شکل است:
۱- گشادی عروق: گاهی آسیب باعث گشادشدن رگ و بروز بیماری به نام آنوریسم می‌شود. اگر آنوریسم پاره شود، خونریزی داخلی و خطرناکی ایجاد می‌کند. در این مواقع احتمال مرگ بیمار وجود دارد.

۲- بسته شدن عروق: گاهی هم در اثر التهاب رگ بسته و خونرسانی به اعضا مختلف می‌شود. اختلال در خونرسانی باعث سیاه شدن و قطع عضو می‌شود. در کشور ما بیماری واسکولیت شایع است ولی این دو نوع بیشتر از بقیه انواع واسکولیت دیده می‌شود.

واسکولیت رینود

نشانگان رینود در زنان شایع‌تر از مردان است. در واسکولیت رینود عروق ریزانگشتان درگیر هستند. تظاهر اصلی بیماری رینود در مبتلایان، سفیدی انگشتان است. سفیدی انگشتان وقتی است که دست در معرض سرما قرار می‌گیرد.

این عارضه علاوه بر سفیدی با درد نیز همراه است. بعد از گرم شدن دست، خون دوباره به دست بازگشته و سفیدی و درد برطرف می‌شود. اگر نشانگان رینود شدید باشد باعث بسته شدن رگ و قطع کامل خونرسانی به بافت می‌شود و حتی ممکن است باعث قطع انگشتان هم شود. بیماری را می‌توان با آزمایش خون تشخیص داد.

اگر در آزمایش مشکلی دیده نشود، روش بعدی تشخیصی استفاده از آنژیوگرافی است. درمان دارویی و عمل جراحی است. در عمل جراحی عصب سمپاتیک اندام درگیر قطع می شود تا خونرسانی بهتر انجام شود.

واسکولیت برگر

بیماری برگر در ایران شیوع بالایی دارد. واسکولیت برگر نیز بیماری التهابی است که شریان‌ها و وریدها را درگیر می‌کند. گاهی شدت التهاب به حدی است که عصب پیام رسان به عروق نیز گرفتار می‌شود. درگیری عصب درد زیادی ایجاد می‌کند. تقریبا همه بیماران هنگام حمله بیماری، از شدت درد پاها را بغل و ناله می‌کنند.

علت بیماری برگر کاملا شناخته شده است. بیماری ارتباط مستقیمی با دود سیگار دارد. انواع دیگری از برگر هم وجود دارد که با دود حشیش و… مرتبط هستند. بیماران به محض اینکه در تماس با دود سیگار قرار می‌گیرند، علائم‌شان شعله‌ور می‌شود و با فاصله گرفتن از دود سیگار بیماری فروکش می‌کند. بیماران معمولا مردان جوان و سیگاری هستند.

علل و انواع بیماری واسکولیت

اندام‌های گرفتار معمولا اندام‌های تحتانی‌اند. ولی اندام‌های فوقانی هم درگیر می‌شوند. تغییر رنگ (رنگ ارغوانی) و درد بیمار در ناحیه پاست و از نوک انگشتان و پنجه شروع می‌شود. اغلب بیماران هم نمی‌دانند بیماری با سیگار مرتبط است و به سیگار کشیدن ادامه می‌دهند تا این‌که انگشت کاملا سیاه می‌شود. وقتی در این مرحله به پزشک مراجعه می‌کنند تنها راه قطع عضو است.

کنترل بیماری برگر آسان است. بیماران باید از دود سیگار دوری کنند حتی در کنار یک فرد سیگاری هم ننشینند. وقتی سیگار کنار گذاشته شود، در مدت زمان کوتاهی تمام علائم فروکش می‌کند. درمان دارویی و جراحی ( قطع عصب سمپاتیک) هم برای بیماران مفید است. اگر سیگار ترک نشود، شاهد قطع عضو در اندام‌ها خواهیم بود.

راه‌های تشخیص واسکولیت

اگر احساس می‌کنید دچار علائم واسکولیت شده اید، هرچه سریع‌تر به پزشک متخصص مراجعه نمایید. پزشک از شما درباره استفاده از داروها و یا درمان‌های پزشکی که در چند هفته گذشته داشته‌اید، سوال خواهد کرد و انجام آزمایش‌های زیر را برای شما تجویز خواهد کرد.

– آزمایش خون

– عکسبرداری با اشعه X

– سی تی اسکن و MRI

– بیوپسی یا نمونه برداری از بافت بدن

– آزمایش ادرار

– آزمایشات مربوط به عملکرد کبد

– اکوکاردیوگرام و الکتروکاردیوگرام (نوار قلب) برای بررسی صحت عملکرد قلب

– هنگامی که اندام‌های داخل شکم مانند کلیه و روده تحت تاثیر این بیماری قرا می‌گیرند، از فرآیندی به نام آنژیوگرام برای بررسی تاثیر بیماری در این اندام‌ها استفاده می‌شود.

تظاهرات بالینی

علایم بالینی متنوع بوده به نوع و محل رگ‌های درگیر بستگی دارد. تظاهرات سیستمیک اغلب مانند تب، کاهش وزن و خستگی می‌باشد.

تغییرات آزمون‌های آزمایشگاهی (ESR;CRP) نشان‌دهنده التهاب می‌باشند. علائم موضعی مثلاً در پلی آرتریت ندوزا زخم‌های پوستی و نفریت، در گرانولوماتوز وگنر سینوزیت و در آرتریت تمپورال سردرد است.

درمان واسکولیت

– استفاده از قرص‌های استروئیدی

– تزریق داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی

– تزریق ایمونوگلوبولین برای بیماران مبتلا به نوع کاوازاکی

– معالجات ضد‌ویروسی برای افراد مبتلا به هپاتیت و واسکولیت

– تعویض پلاسمای خون که به شستشوی خون نیز معروف می‌باشد.

– دیالیز و تصفیه خون که در مواردی که کلیه‌ها دچار آسیب جدی شده باشند صورت می‌گیرد.

توصیه‌های لازم

۱- تمرینات بدنی : واسکولیت باعث خستگی بدن می‌شود و بسیار مهم است که در صورت نیاز، شما استراحت کافی داشته باشید. اگرچه باید بوسیله تمرینات بدنی منظم، عضلات و مفاصل خود را فعال و سالم نگه دارید. با تمرینات معتدل و آرام شروع نمایید و به طور منظم مقدار و زمان آن را زیاد کنید. با پزشک خود درباره مقدار و نحوه انجام تمرینات بدنی مشورت نمایید.
سیگار باعث باریک‌تر شدن رگ‌ها و دیواره داخلی آن‌ها و در نتیجه وخامت مشکل می‌گردد.

۲- تغذیه : واسکولیت نیازمند رعایت رژیم غذایی خاصی نیست، مگر آن‌که بیماری شما با مصرف برخی غذاها تشدید شود.

داشتن یک رژیم غذایی سالم برای هر فردی مهم می‌باشد، مخصوصا اگر از قرص‌های استروئیدی استفاده می‌نمایید، زیرا استفاده از این قرص‌ها باعث زیاد شدن اشتها و در نتیجه افزایش وزن می‌گردد. هنگام استفاده از قرص‌های استروئیدی در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان می‌باشید که استفاده فراوان از کلسیم در رژیم غذایی از این مشکل جلوگیری خواهد کرد.

۳- کشیدن سیگار را ترک کنید: سیگار باعث باریک‌تر شدن رگ‌ها و دیواره داخلی آن‌ها و در نتیجه وخامت مشکل می‌گردد.

۴- بدن خود را گرم نگه دارید: اگر انگشتان دست و یا پاهای شما در اثر سرما کبود می‌شوند، می‌تواند به علت عارضه رینود باشد. پوشیدن لباس گرم و استفاده از جوراب و دستکش در سرما باعث هرچه بهتر شدن گردش جریان خون در اعضای بدن و گشادی رگ‌ها می‌گردد.

منبع مجله سلامت