بیماری‌‌ها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان , بهداشت کودکان , والدین موفق , بارداری و زایمان , سوال و پاسخ ,

_ استوما (Stoma) چیست؟
استوما یا مجرای کاذب (به انگلیسی: Stoma ) یک مجرای خروجی ایجاد شده توسط جراحی در سطح بدن است که جایگزین سوراخ طبیعی می‌شود.
کلمه استوما در اصل به معنای دهان یا ورودی است. بیمارانی که تحت عمل جراحی استومی قرار می‏‌گیرند، روی شکم خود دهان‌ه‏ای به نام استوما دارند. استوما در حقیقت قسمتی از روده است که از شکم خارج شده و توسط بخیه به جدار شکم ثابت می‏شود و مواد دفعی بدن از طریق آن خارج می‏‌شود.
در این صورت افرادی که تحت عمل جراحی استومی قرار می‏‌گیرند، قادر نیستند مانند افراد عادی دفع ادرار ومدفوع داشته باشند و دفع، ادرار یا مدفوع، از طریق استوما صورت می‌گیرد.
اغلب نوزادان؛ انسداد روده و مشکل دفع دارند و نوزادانی که زود به دنیا آمده‌اند به دلیل کامل نشدن سیستم روده این اتفاق صورت می‌گیرد و حتی نوزادان لاغر هم این مشکل را دارند.

هدف از استوما در دوران کودکی در طی اصلاح جراحی ناهنجاری‌های مادرزادی، پس از تروما و / یا تعویض روده، درمان بیماری التهابی روده، اختلالات حرکتی روده، عفونت‌ها و بدخیمی از دستگاه گوارش و یا سیستم ادراری انجام می‌شود. هنگامی که مقعد مسدود شده است و دفع صورت نمی‌گیرد پزشک روش استوما را تجویز می‌کند.
استوما به‌طور کلی یک عمل موقت است تا جراحی قطعی انجام شود. در بیشتر مواقع تشکیل استوم در دوران کودکی در دوران نوزادی صورت می‌گیرد.
این عمل جراحی به کودکان این شانس را می‌دهد تا زندگی بهتر داشته باشند. خوشبختانه استوما در نوزادان موقت است.

_ استومی (Ostomy) چیست؟
هر چند در گفتگوها و حتی برخی نوشته‏‌ها “استومی” و “استوما” را معادل هم بکار می‎برند اما در تعریف استومی می‏‌بایست یک تفاوت بسیار کوچک بین این دو کلمه را در نظر گرفت. معمولا به قسمتی از روده، که از جداره شکم بیرون گذاشته شده است “استوما” گفته می‎شود و به این عمل یعنی تعبیه سوراخی در جداره شکم و قرار دادن استوما از میان آن و بر روی شکم استومی اطلاق می‎گردد. یعنی بطور خلاصه “در عمل استومی برای بیمار استوما تعبیه می‎شود.”

_ انواع استومی چیست؟
بصورت کلی می‏‌توان استومی را به روش‎های گوناگونی دسته‌بندی کرد اما آن چیزی که بیشتر در این‌جا مدنظر است استومی‏‌های دفعی است، یعنی انواع استومی که از آن‌ها مواد دفعی مانند ادرار و مدفوع خارج می‎شوند.
با در نظر داشتن این موضوع این نوع استومی‏‌ها به سه گروه کلی کلستومی، ایلئوستومی، و یوروستومی تقسیم می‎شوند. لازم به ذکر است که هر کدام از این گروه‏‌ها با توجه به شرایط بیمار و بیماری و یا تکنیک جراحی به زیر گروه‎های متنوع دیگری ممکن است تقسیم شوند.

_ انواع استوما چیست؟
انواع استوما را نیز می‎توان بر اساس شکل آنها تقسیم بندی کرد. مانند: Loop Ostoma و Double-Barrel Ostoma

_ آیا سایز استوما تغییر می‏‌کند؟
به‌طور طبیعی در چند ماه اول پس از انجام جراحی محل استوما کمی متورم است و برای کنترل مواد دفعی استوما نیاز به استفاده از کیسه‌هایی با سوراخ‏‌های بزرگ‏‌تر از حد عادی می‏‌باشد.
به همین دلیل بهتر است در هفته‌‏ها و ماه‌‏های اول پس از جراحی هنگام تعویض کیسه استوما مجدداً تعیین سایز شود. در دوره پس از عمل اولیه، باید یک کیسه شفاف و قابل شستشو استفاده شود.
به خصوص در صورت استفاده از کیسه‏‌های قابل برش، اگر اندازه برش بزرگ‌‏تر از اندازه استوما باشد، ترشحات نشت خواهد کرد. و استفاده از کیسه نامناسب می‌تواند باعث ناراحتی ناخوشایند بیمار شود.
دو طرح کیسه وجود دارد
۱- یک کیسه یک تکه‌ایی که مهره چسبی به آن متصل است.
۲- کیسه دو تکه‌ایی که مهره چسبی جداگانه از کیسه متصل است.

_ برآمدگی استوما از سطح پوست چه قدر است؟
برآمدگی استوما از سطح پوست باید حدود ۲ سانتی‏‌متر باشد. این برآمدگی اجازه می‏‌دهد مواد دفعی به طور مستقیم داخل کیسه تخلیه شود. این حالت از ایجاد مشکلات پوستی اطراف استوما جلوگیری می‌کند.
اگر استوما کاملاً هم سطح با پوست باشد، ترشحات به‏‌جای این‌که داخل کیسه تخلیـه شود، مستقیماً روی لبه چسب کیسه می‏‌ریـزد و از چسبیـدن مطلوب آن جلوگیـری می‏‌کند. استومای فرورفته نیز باعث نفوذ ترشحات به زیر چسب کیسه و جدا شدن آن خواهد شد.
جوری باید استوم قرار گرفته باشد که کودک قادر به دیدن استوم خود باشد. استوما باید روی ماهیچه راست شکمی قرار گیرد. روی استوم به هیچ‌عنوان کمربند چیزی نبندید باید سطح استوما آزاد و صاف باشد. برای تعویض باید نوزاد دراز بکشد. و با دستکش یک‌بار مصرف دست‌تان باشد برای تعویض. با استفاده از یک دست با دقت کیسه قدیمی را با دقت بردارید، در صورت لزوم، از بین برنده‌های غیرالکلی استفاده کنید. الکل را نباید بر روی نوزادان کوچک استفاده کنید.
پوست را باید با آب‌گرم و گاز استریل باید تمیز کنند. به هیچ‌عنوان از پنبه استفاده نکنید. و بعد با گاز استریل پوست نوزاد را خشک کنید و اطمینان حاصل کنید که پوست خشک است. رنگ استوما سالم قرمز / صورتی رنگ است. رنگ آن بسیار مهم است به‌خصوص در دوره پس از عمل، به‌طور منظم رنگ استوما را بررسی کنید. و در صورت تیره‌تر شدن به پزشک‌تان اطلاع دهید. تغییر پانسمان هر ۴ ساعت یک‌بار صورت بگیرد.
در اوایل دوره پس از عمل، تمام استوماها به صورت ادرار دفع می‌شود. والدین باید دقت کنند به تغییر اندازه و شکل استوما پس از شش هفته به اندازه واقعی آن کاهش یابد.

_ آیا استوما دردناک است؟
خیر، استوما فاقد پایانه های عصبی حس درد است و به همین دلیل هیچگونه احساس دردی ندارد.
خونریزی استوما امری طبیعی است اما اگر بیش از حد باشد به پزشک‌تان اطلاع دهید.

_ کلستومی چیست؟
کلستومی انحراف مسیر روده بزرگ است که به‏وسیله جراحی ایجاد می‏‌شود. در این حالت روده بزرگ به دو قسمت تقسیم می‏‌شود. بخش انتهایی یا درون شکم بخیه می‏‌شود و یا از شکم خارج می‏‌گردد. تصمیم‌‏گیری در مورد خارج کردن بخش انتهایی روده به نوع جراحی و علت انجام آن بستگی دارد. بخش اولیه روده بزرگ به صورت استوما از پوست شکم خارج و مواد دفعی آن داخل کیسه جمع‏‌آوری می‏‌شود.
بسته به محل برش روده و محل قرارگیری استوما مدفوع ممکن است قوام سفت یا شل داشته باشد. اگر استوما مربوط به کولون صعودی و یا عرضی باشد، مدفوع معمولاً حالت شل دارد. در صورتی که کلستومی مربوط به ناحیه سیگموئید باشد، مدفوع معمولاً فرم یافته است و قوام سفتی دارد.
کودکان مبتلا به کولوستمی امکان استفاده از پلاگین کالوستومی را دارند.

_ ایلئوستومی چیست؟
ایلئوستومی انحراف مسیر روده کوچک است که به‏وسیله جراحی ایجاد می‌‏شود. در ایلئوستومی روده باریک در ناحیه ایلئوم به دو بخش تقسیم می‌‏شود. قسمت اول روده از پوست شکم خارج می‏‌شود و به بیرون راه می‏‌یابد و استوما را تشکیل می‌‏دهد. در حالتی که ایلئوستومی دائمی باشد، بخش‌‏های باقی‏مانده دستگاه گوارش نیز از شکم خارج می‏‌شود. در این حالت مدفوع از استوما خارج می‏‌شود و بیمار باید از کیسه‌‏های مخصوص برای جمع‌‏آوری مدفوع استفاده کند زیرا دفع مدفوع از استوما در این شرایط ارادی نمی‌‏باشد.
مدفوع خروجی ایلئوستومی معمولاً حالت مایع و نرم دارد و با توجه به این که دارای آنزیم‏‌های روده‏ای می‏‌باشد، برای پوست اطراف استوما زیان‏‌آور است.

_ یوروستومی چیست؟
یوروستومی ایجاد انحراف در مسیر دستگاه ادراری به وسیله جراحی است. تمام یوروستومی‏‌ها ادرار را قبل از رسیدن به مثانه از طریق سوراخ استوما تخلیه می‌‏کنند و انواع مختلفی دارند.

_ استومی موقت چیست؟
همان‏‌طور که از نامش پیداست، استومی موقت فقط برای مدت زمان مشخصی روی شکم تعبیه می‏‌شود و پس از طی زمان، آن بخش از روده دوباره به داخل شکم باز گردانده می‏‌شود. به بیان ساده‏تر بیمار فقط برای مدت محدودی استومیت خواهد بود.
معمولاً استومی موقت در مواقعی تعبیه می‏‌شود که جراح بعداً قصد آناستوموز (پیوند) و بخیه کردن دو سر روده را دارد یا می‏‌خواهد به بخیه‏‌های ایجاد شده استراحت بدهد. یوروستومی موقت نیز هنگامی ایجاد می‏شود که مثانه خارج نشده است.
استومی‏‌های موقت معمولاً در موارد اورژانسی مانند تصادفات شدید اتومبیل با آسیب به احشای شکم و لگن و… و هم‏چنین در مرحله اول جراحی آناستوموز ایلیوآنال ایجاد می‏‌شوند. اغلب اوقات این استوماها برای استراحت دادن به روده و بخیه کردن مجدد دو سر آن ایجاد می‏‌شوند.

_ لوپ استوما (Loop Ostoma) چیست؟
شایع‏ترین شکل استومی موقت، لوپ استومی است. در این روش قسمت کوچکی از روده از طریق شکافی که روی پوست شکم ایجاد می‏‌شود، بیرون شکم قرار می‏‌گیرد و یک میله پلاستیکی کوچک که راد (Rod) نامیده می‏‌شود بین روده و پوست قرار می‏‌گیرد تا از بازگشتن روده به داخل شکم جلوگیری کند. این میله پلاستیکی چند روز بعد که زخم جراحی بهبود می‏یابد و دیگر احتمال برگشت روده به داخل شکم وجود ندارد، خارج می‏‌شود. جراح شکافی روی دیواره جلویی لوپ روده که بیرون از شکم قرار گرفته است ایجاد می‏‌کند. در این روش روده به‌طور کامل برش نمی‏‌خورد بلکه فقط برش در دیواره قدامی ایجاد می‏‌شود.
نتیجه این جراحی ایجاد دو استوما است که کاملاً به هم چسبیده‌اند. یکی از این استوماها به سیستم گوارش فوقانی ربط دارد و مواد دفعی از طریق آن خارج می‌شود. استومای دوم به قسمت تحتانی لوله گوارش مربوط است که کار خاصی انجام نمی‏‌دهد و فقط موکوس ترشح می‏‌کند. به این استوما موکوس فیستولا (Mucous Fistula) نیز گفته می‏‌شود. موکوس ترشحات روده است که نقش لغزنده و قابل عبور ساختن لوله گوارش را بر عهده دارد.
دفع موکوس از موکوس فیستولا و حتی از مقعد امری طبیعی است و به هیچ وجه جای نگرانی نمی‏‌باشد. بعضی مواقع ممکن است موکوس فیستولا به قدری کوچک باشد که بیمار متوجه وجود آن نشود و هنگام ترشح موکوس از آن دچار نگرانی شود. به هر حال ترشح موکوس امری طبیعی است.

_ استومای (Double-Barrel) چیست؟
در این جراحی نیز همانند لوپ استوما قسمت کوچکی از روده از طریق ایجاد شکاف در شکم به بیرون راه می‏‌یابد. تنها تفاوت لوپ استوما با Double Barrel این است که در Double Barrel دو سر روده به‌طور کامل برش می‏‌خورد و از هم جدا می‏‌شود و روده به دو نیمه تقسیم می‏‌شود.
یکی از این بخش‌‏ها استومای اصلی را تشکیل می‏‌دهد که مواد دفعی از طریق آن خارج می‏‌شود و نیمه دیگر موکوس فیستولا را تشکیل می‏‌دهد. این دو قسمت به دیواره روده دوخته می‏‌شوند. موکوس فیستولا فقط ترشح موکوس دارد و برای کنترل آن نیاز به کیسه نیست و فقط با قرار دادن یک گاز تمیز روی آن ترشحات کنترل می‏‌شود.
در این روش بهتر است استوما و موکوس فیستولا با فاصله مناسب از یکدیگر تعبیه شوند تا بیمار به راحتی بتواند کیسه را روی استوما بچسباند.

_ استومیت چیست؟
استومیت به افرادی گفته می‎شود که تحت عمل جراحی استومی قرار گرفته و در حال حاضر روی شکم خود استوما داشته و دفع مدفوع یا ادرار از طریق آن صورت می‏‌گیرد. گاهی در برخی از منابع به فردی که کلستومی دارد کلستومیت گفته می‎شود و همچنین به افراد دارای ایلئوستومی و یوروستومی به ترتیب ایلئوستومیت و یوروستومیت اطلاق می‎گردد.

منابع:

۱- ostomy.ir

۲- gosh.nhs.uk