بیماری‌‌ها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان. , دارونامه

 

فروس سولفات قلقدوس، قلقطار، قلقنت،قلقند ازخلقیس یونانی، زاج سبز (به انگلیسی: ferrous sulfate)

– رده درمانی
املاح و مواد ضروری بدن

– اشکال دارویی
قرص، آمپول، شربت و قطره

– موارد مصرف
فروس سولفات در درمان و پیشگیری از کم‌خونی فقر‌آهن به کار می‌رود.

– مکانیسم اثر
فروس سولفات با فرمول (FeSO4) موجب جبران کمبود احتمالی آهن برای ساخت هم جهت گلبولهای قرمز خون میشود. این ماده در ترکیب با مواد زیادی مانند ویتامین سی، اسید فولیک و مولتی ویتامین و … نیز تولید شده است.

– آیا همه کم‌خونی‌ها به دلیل فقر آهن است؟

در سال‌های اخیر، تبلیغات روزافزون شرکت‌های دارویی برای جلب مشتری، این اشتباه را رواج داده است که هر بیمار کم‌خونی را باید دچار کمبود آهن دانست و متاسفانه بسیاری از بیماران دچار کم‌خونی بدون این که نوع کم‌خونی و وجود کمبود آهن در آنان اثبات شود، به مصرف آهن روی می‌آورند.

در این مبحث به نکات مهمی در مورد سودها و زیان‌های درمان با مکمل آهن خواهیم پرداخت.
در مجموع حدود چهار گرم آهن در کل بدن وجود دارد که نیمی از آهن، یعنی دو گرم در ساختمان هموگلوبین و میوگلوبین که مواد تشکیل‌دهنده گلبول‌های قرمز و عضلات است، به کار رفته و بقیه آن در کبد و دیگر اندام‌ها ذخیره شده‌ است.

از آنجا که تعداد کمی از غذاهای مصرفی دارای آهن قابل توجهی است، سیستم دقیقی در بدن طراحی شده است که سلول‌های قرمز خون و سلول‌های عضلانی که منابع اصلی آهن در بدن هستند، زمان فرسودگی به شکلی از رده خارج می‌شود که آهن موجود در آنها دوباره به چرخه طبیعی بدن برمی‌گردد و تنها بخش کوچکی از آن دفع شود.

به این ترتیب در حالت عادی، یعنی تا زمانی که خونریزی وجود ندارد، بدن نیازمند مصرف مواد حاوی آهن کمی است.

اگر فرض کنیم یک خانم به طور متوسط ۸۰ سی‌سی خون را در یک سیکل ماهانه از دست بدهد، این میزان خون معادل حدود ۵۰ میلی‌گرم آهن است که باعث می‌شود نیاز او دو برابر فردی شود که خونریزی ماهانه ندارد.

به این ترتیب این دسته از خانم‌ها نیازمند مصرف غذاهای حاوی آهن بیشتری هستند. این غذاها شامل جگر سیاه، قلوه و نیز گوشت‌های قرمز می‌شود. البته سبزیجاتی مثل جعفری، عدس و اسفناج نیز حاوی آهن است که چندان قابل توجه نیست.

بر اساس این توضیحات مشخص است که فقط بخش خاصی از جوامع کمبود آهن هستند و بقیه به شرط سلامت دستگاه گوارش، چندان در معرض این کمبود نیستند.

اکنون به سوال اول بازمی‌گردیم: آیا می‌توانیم هرگاه کم‌خونی را تشخیص دادیم ابتدا به بیمار توصیه کنیم مدتی قرص آهن مصرف کند تا شاید کم‌خونی او برطرف شود؟

جواب این سوال قطعا منفی است و باید تاکید شود که در بسیاری اوقات، بیماری‌های دیگری مسئول کم‌خونی است و مصرف اشتباهی آهن نه‌تنها آنها را درمان نمی‌کند، بلکه با زیاد شدن میزان آهن در بدن، فرد دچار افت قدرت ایمنی شده و مستعد عفونت می‌شود.
این مشکل زمانی تشدید می‌شود که وقتی فرد با مصرف آهن کم‌خونی‌اش درمان نمی شود، به اشتباه میزان دارو را زیاد کرده و مدت طولانی به مصرف آن ادامه می دهد که در این صورت با رسوب آهن در کبد، لوزالمعده، قلب و مفاصل این اندام‌ها دچار آسیب‌های شدید و خطرناک می‌شوند.

تجمع بیش از حد آهن در بدن، بیماری هموکروماتوز (Hemochromatosis) را ایجاد می‌کند

– مکمل‌های آهن را همراه با غذا مصرف نکنید

مکمل آهن همراه با غذا یا بلافاصله قبل و بعد از غذا نباید مصرف شود، زیرا در این صورت با دیگر عناصر غذایی تداخل پیدا کرده و از میزان جذب آن کاسته می‌شود.

اگر بلافاصله بعد از مصرف ماست، شیر یا فرآورده‌های لبنی، مکمل آهن استفاده شود، آهن در دستگاه گوارش با کلسیم موجود در لبنیات تداخل جذب پیدا کرده و به طور کلی از جذب آهن کاسته می‌شود.

در ضمن مکمل‌های دارویی را فقط باید با تجویز پزشک استفاده کرد.

مصرف زیاد قرص‌های آهن، بدون انجام آزمایش خون که نشان‌دهنده ی نیاز بدن به آهن باشد، منجر به بروز مشکلاتی در دستگاه کبدی فرد می‌شود.

آزمایش آهن پلاسمای خون، آزمایش میزان تراکم هموگلوبین در جریان خون و آزمایش فریتین، ۳ آزمایشی است که کمبود این عنصر را در بدن نشان می‌دهد.

– مکمل‌‌های آهن بالاترین مصرف را در بین ایرانیان دارد

در حال حاضر به گفته کارشناسان، مکمل‌‌های آهن در میان انواع مکمل‌های غذایی، بیشترین موارد مصرف، حتی مصرف خودسرانه، را در بین شهروندان ایرانی دارد. برای همین است که تاکید مداوم کارشناسان بر این است که مکمل‌‌ها تنها زیر نظر پزشک استفاده شود.

با این که به گفته متخصصان، بیش از آن که مردم دنیا از پروتئین، قند و چربی آسیب ببینند، از فقر‌آهن آسیب می‌بینند، به ‌تازگی محققان کشور دریافته ‌اند چنان‌چه زنان سالم و آن گروهی که دچار کم‌ خونی و فقر آهن نیستند، در دوران بارداری به ‌طور مرتب از قرص‌های مکمل آهن استفاده کنند، بیشتر در معرض فشار خون بالا و تولد جنین نارس قرار می ‌گیرند.

دکتر سعیده ضیایی، متخصص زنان ونازایی دراین خصوص به همشهری گفت: گرچه شواهد بی‌ شماری وجود دارد که نشان می ‌دهد مصرف مکمل آهن به ‌طور قابل توجهی آثار مثبتی بر وضعیت آهن زنان باردار به هنگام زایمان و پس از آن دارد اما از سوی دیگر، تحقیقات جدید، ارتباط سطوح بالاتر هموگلوبین را با افزایش خطر کوچکی جنین برای سن بارداری، مرده ‌زایی، هیپرتانسیون ناشی از بارداری، محدودیت رشد داخل رحمی، وزن کم هنگام تولد، تولد پیش از موعد و مرگ هنگام زایمان نشان داده‌اند.

وی افزود: تحقیقات محققان دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تربیت مدرس حاکی از آن است که مصرف مکمل آهن با کند کردن جریان افت فیزیولوژیک غلظت هموگلوبین و هماتوکریت و فریتین طی بارداری در زنان در ۳ ماهه دوم که احتمالاً با افزایش نامناسب حجم پلاسما مواجه هستند، به ‌دلیل عدم ‌رقیق‌ شدگی مناسب خون و در نهایت صدمه به گردش خون رحمی جفتی، آن ها را در معرض افزایش خطر تولد نوزاد کم ‌وزن قرار می‌ دهد. زنان بارداری که کم‌ خون نیستند و تا حدی هم مبتلا به پُرخونی هستند، اصلاً نیازی به قرص آهن ندارند و ما به این افراد فقط مصرف اسید فولیک و مولتی ‌ویتامین‌ ها را توصیه می‌کنیم.

این متخصص با اشاره به این که کم خونی با کم آهنی متفاوت است، گفت: کم خونی ناشی از فقر آهن در زنان باردار، زنان شیرده و افراد سالمند بیشتر دیده می ‌شود که این گروه‌ ها بدون انجام آزمایش خون می ‌توانند قرص آهن مصرف کنند.

کمبود آهن در کسانی که دچار مشکلات دستگاه گوارشی از جمله زخم معده هستند نیز بیشتر دیده می ‌شود. وی یادآور شد: افسردگی، خستگی، ضربان تند قلب، سبکی سر، کاهش فشار خون و در مراحل حاد، حالت‌ هایی چون زخم‌ های دهان و تغییر شکل ناخن از جمله علائم و نشانه‌ های کمبود آهن است.

– چه زمانی بهترین زمان برای مصرف قرص آهن است؟
دکتر خدیجه رحمانی، متخصص تغذیه در مورد زمان مناسب برای استفاده از قرص‌های آهن گفت که بهترین زمان برای استفاده از این قرص‌ها را می توان زمانی دانست که معده خالی باشد، چرا که هنگامی که معده خالی باشد بدن مقدار بسیار بیشتری آهن جذب خواهد کرد.

خانم رحمانی، عضو هیات علمی دانشکده تغذیه صنایع غذایی و انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای دانشگاه شهید بهشتی، در این رابطه افزود: اگر کسی پس از استفاده از قرص آهن به ویژه با معده خالی حالت تهوع پیدا کند می‌تواند آن را پس از غذا و قبل از خواب مصرف کرده و بلافاصله بخوابد.

وی ادامه داد: دخترانی که در وعده‌های غذایی‌شان گوشت وجود ندارد و از پروتئین گیاهی مثل حبوبات استفاده می‌کنند باید هم‌راه با وعده‌های غذایی‌شان حتما از یک منبع ویتامین C استفاده کنند.

این متخصص تغذیه ادامه داد: سالادها و سبزی‌ها منابع غنی ویتامین C هستند و بهتر است افراد از آبلیمو به عنوان چاشنی سالاد استفاده کرده تا بدنشان میزان بیشتری آهن جذب کند.

رحمانی با بیان اینکه دختران مدرسه‌ای می‌توانند برای دریافت آهن از ساندویچ تخم‌مرغ در مدرسه استفاده کنند،‌ افزود: چون آهن تخم‌مرغ جذب پایینی دارد آنها می‌توانند از گوجه‌فرنگی یا فلفل دلمه‌ای‌های رنگی که منبع بسیار غنی ویتامین C هستند، استفاده کنند که باعث بالا رفتن جذب آهن آن می‌شود.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی اظهار کرد: حتی زمانی که افراد می‌خواهند قرص آهن را بعد از صرف وعده‌های غذایی و پیش از خواب مصرف کنند نیز مصرف ویتامین C باعث بالا رفتن جذب آهن و کاهش حالت تهوع در فرد می‌شود.

– بطور کلی عوارض جانبی قرص آهن
تهوع، استفراغ، اسهال، حساسیت نسبت به دارو، سوزش و درد معده، تغییر رنگ دندان (در مصرف خوراکی) و آبسه محل تزریق.

منبع: سایت پایگاه جامع اطلاع‌رسانی پزشکان و کادر درمان