بیماریها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان , ورزش درمانی
در بسیاری از کشورهای دنیا متخصصان پزشکی ورزشی با کمک تکنیک‌ها و متدهایی که سراغ دارند، برای بهبود شرایط فیزیکی مراجعان خود اقدام می‌کنند. این گروه تلاش دارند تا با ارائه متدهای ورزشی متناسب با هر فرد و توان او برای حفظ سلامت یا بازگرداندن سلامت و تندرستی به او گام بردارند.
در حال حاضر در کشور ما نیز متخصصان پزشکی ورزشی در ۱۶ استان کشور به ارائه خدمات به مخاطبان و مراجعان خود می‌پردازند و با بررسی و معاینه افراد و در نظر گرفتن ملاحظاتی ویژه هر فرد متناسب با روحیات، توان جسمانی و قوای بدنی بیمار، او را برای درمان بیماری‌هایی مانند ناراحتی‌های قلبی، فشارخون، ام. اس، ناراحتی‌ها و بیماریهای مفصلی استخوانی و حتی کاهش وزن همراهی می‌کنند.
این متخصصان به عموم مردم در کشور توصیه می‌کنند اگر در شهری قرار دارند که امکان مراجعه به متخصص پزشکی ورزشی در آن شهر وجود ندارد با مراجعه به پزشک داخلی، متخصص قلب یا متخصص طب فیزیکی و پس از معاینه و بررسی توانایی بدن‌شان و همین طور متناسب با بیماری‌ای که دارند از ورزشی که به آنها توصیه می شود و در تحت شرایط ویژه بهره مند شوند.
● انتخاب ورزش نیازمند چیست؟
ورزش کردن باید به صورت هدفمند و با برنامه‌ریزی دنبال شود. قطعا ورزشی که برای یک خانم ۳۰ ساله برای کاهش وزن توصیه می‌شود، برای یک خانم ۶۰ ساله که نیاز به مراقبت و کنترل از پوکی‌استخوان دارد، توصیه نمی‌شود. انتخاب ورزش نیازمند بررسی‌های جدی است و باید خطرات، آسیب‌ها و توانایی جسم فرد بررسی شود.به همین دلیل است که ما همیشه توصیه می‌کنیم پیش از شروع ورزش و پرداختن به آن، بهتر است تمامی افراد در هر سن و سالی به متخصص پزشکی ورزشی مراجعه کنند و ورزشی را انتخاب کنند که کمترین عارضه و آسیب و بیشترین بهره‌مندی را برای افراد داشته باشد. در حقیقت انتخاب نوع ورزش و شدت آن باید کیفیت زندگی را متحول کند و آن را افزایش دهد.
● قبل از شروع ورزش باید بدانیم
طبق نظر کالج بین‌المللی ایالات متحده باید ۵ روز ورزش هوازی به مدت ۳۰ دقیقه داشته باشیم. از این مقدار باید ۲ جلسه ورزشهای قدرتی، تعادلی و انعطاف‌پذیری داشته باشیم که یکی از شرایط آن در این زمینه این است که قبل از شروع این جلسات باید فرد ارزیابی شود که از نظر روحی آماده باشد، تغذیه او کنترل شود، هدفش از ورزش بررسی شود و متناسب با این شرایط، شدت و مدت ورزش برای شروع و تکرار ورزش در هفته را ارزیابی کرده و به او نسخه دهیم. به این ترتیب سلامت را به فرد هدیه می‌کنیم.
● این نکته را جدی بگیرید
بسیاری از افراد هستند که به یک یا چند بیماری زمینه‌ای مبتلا‌اند و از وجود آنها در بدن‌شان مطلع نیستند. بیماری این افراد ممکن است با ورزش کردن تشدید شود و فرد فکر کند، ورزش کردن موجب بروز بیماری در او شده است.
به عنوان مثال ممکن است فردی دچار بیماری زمینه‌ای قلبی باشد که با پرداختن به ورزشی که مناسب حال او نیست، این بیماری در او تشدید شود و او فکر کند که ورزش موجب ابتلای او به بیماری قلبی شده است یا فردی مشکل زانو دارد و با انجام ورزش، درد زانوهای‌ش بیشتر می‌شود و یک مشکل ارتوپدی پیدا می‌کند و اینگونه تصور می‌کند که ورزش موجب بروز زانو درد شده است. نمونه‌های دیگر آن است که فردی که کاهش تعادل دارد و با ورزش دچار پیچش مچ پا می‌شود با مشکلاتی روبه‌رو است و به همین دلیل معاینه و بررسی فرد پیش از ورزش کردن، به او کمک می‌کند تا هم به لحاظ فیزیکی و هم به لحاظ روحی آمادگی پرداختن به ورزش را به دست بیاورد.
فرد باید به لحاظ روان شناختی نیز آمادگی ورزش کردن را داشته باشد، در این امر نیز با یکسری اقدامات روان شناختی و با کمک تکنیک‌هایی که در طب سوزنی و استئوپاتی وجود دارد و با مکمل‌هایی که متخصص تجویز می‌کند، می توان فرد را برای ورزش کردن آماده کرد.
●درمان درد مفاصل
یکی از راه‌های درمان دردهای مفاصل ورزش روزانه، تحت نظر مربی و پزشک است. امروزه به خوبی ثابت شده است که ورزش می‌تواند دردهای مفاصل از جمله مچ پا، زانو، کمر، دستها، شانه و گردن را درمان کند.
این ورزش‌ها هر روز باید انجام شود و حرکات تحت نظر مربی باشد، تا بهبودی حاصل شود.
●درمان فشار خون بالا
با انجام ورزشهای معمولی همراه با رژیم غذائی و استراحت مناسب طی یکسال می‌توان فشار خون ماکزیمم را از ۱۷ به حدود ۱۴ رسانید.
به وضوح روشن است که ورزشکاران معمولاً دچار عوارض فشار خون نمی‌شوند. ورزش حتی در سنین ۶۰ ـ ۸۰ سالگی می‌تواند در متعادل نگهداشتن فشار خون سهیم باشد. زیرا در اثر ورزش، عروقی که در سطح بدن جریان دارند، انبساط یافته و در نتیجه جریان خون افزایش می‌یابد و فشار خون سقوط می‌کند. اصولاً افزایش فشار خون در کسانی که فعالیت بدنی کمتر دارند، بیشتر مشاهده می‌شوند.
● ورزش در مبتلایان به افزایش فشار خون
بیمارانی که فشار خون دارند باید به این نکات توجه کنند:
۱٫ ورزش‌هایی چون پیاده‌روی و کوهنوردی به خوبی قادرند فشار خون‌های نامتعادل را درمان کنند.
۲٫ ورزش‌هایی مثل: وزنه‌برداری، هل دادن وسیله سنگین، حمل بار سنگین، کوبیدن میخ به دیوار و… اینگونه فعالیت‌ها، باعث افزایش فشار خون می‌شوند.
۳٫ فعالیت ورزشی منظم و مناسب و روزانه و یا حداقل ۳ بار در هفته و هربار به مدت ۳۰ الی ۴۵ دقیقه در طی ۱۰ هفته باعث کاهشی به میزان ۱۵ تا ۲۵ میلی‌متر جیوه فشار خون می‌شود.
● درمان ازدیاد چربی خون
ورزش منظم و مستمر در بیمارانی که دارای چربی خون بالائی هستند، قادر است کلسترول و چربی مضر خون ( LDLکلسترول) را کاهش و در عوض باعث ازدیاد چربی مفید خون (HDL)بشود و در نتیجه از اثرات ناشی از ازدیاد چربی خون در بروز بیماریهای قلبی عروقی و سنگهای صفراوی جلوگیری کند.
همچنین ورزش وزن افراد چاق را پائین می‌آورد، کاهش وزن به کاهش چربی خون کمک زیادی می‌کند.
● درمان دردهای قلبی و سکته قلبی
انجام ورزشهای سبک طبق آمارهای جهانی نه تنها قادر است انواع دردهای قلبی پایدار و غیرپایدار را تسکین و کاهش دهد، بلکه قادر است سبب حل شدن لخته‌های داخل خون شریانی قلب شده و از بروز سکته‌های بعدی، ممانعت به عمل آورد.
همچنین ورزشهای سبک مانع از رسوب پلاکتهای چربی در داخل عروق کرونر قلب و یا عروق سایر نقاط بدن شده و در پیشگیری بیماریهای قلبی و عروقی آینده در نزد افرادی که یکبار به انفارکتوس مبتلا شده‌اند، دخیل است.
● ورزش در بیماران قلبی
بیماران قلبی که می‌خواهند با ورزش کردن سلامت خود را بازیابند، به نکات زیر دقت کافی داشته باشند:
۱٫ بیماران باید توجه داشته باشند که افزایش وزن، بالا بودن چربی‌های خون و استعمال دخانیات از عوامل مستعد کننده و خطرساز بیماریهای قلبی هستند.
لذا توصیه می‌شود وزن خود را متعادل نگه داشته و از چاق شدن بپرهیزند.
چربی‌های خود را با رعایت رژیم غذائی، ورزش و در صورت لزوم تجویز دارو توسط پزشک در حد مطلوب حفظ کنند.
از استعمال دخانیات بپرهیزند.
۲٫ هیچ‌گاه تا یک ساعت بعد از خوردن غذا، اقدام به پیاده‌روی سریع و ورزش نکنند.
۳٫ بهترین ورزش پیاده‌روی نسبتاً تند است. ابتدا با ۲ تا ۳ دقیقه شروع کرده و سپس روزانه یک تا دو دقیقه به مدّت آن اضافه کنید تا به ۳۰ تا ۴۵ دقیقه در روز برسد.
۴٫ شدت ورزش باید به حدی باشد که دچار احساس تنگی نفس، خستگی شدید و یا درد سینه و سرگیجه نشوند و در صورت بروز هر یک از حالات فوق بلافاصله ورزش را متوقف کرده و در صورت وجود درد سینه یک عدد قرص زیر زبانی نیترو گلیسیرین گذاشته به پزشک مراجعه کنند.
۵٫ از ورزش در آب و هوای گرم و مرطوب بپرهیزند.
۶٫ از انجام فعالیت بدنی و ورزش‌هایی که زور زدن زیاد لازم دارد و حرکت چندانی صورت نمی‌گیرد، مثل: وزنه‌برداری، هل دادن ماشین، شنا رفتن، دمبل زدن و… جداً پرهیز کنند.
۷٫ در صورت بروز سرگیجه، درد سینه و یا تنگی نفس شدید، حین و بعد از ورزش بلافاصله به پزشک مراجعه کنند.
۸٫ از خوردن غذاهای سنگین و چرب، قهوه و کاکائو بپرهیزند.
۹٫ از شرکت در ورزشهای مسابقه‌ای که فشار روحی و فیزیکی زیادی دارند اکیداً خودداری کنند.
۱۰٫ در صورت ابتلا به بیماریهای شایع نظیر سرماخوردگی و غیره از انجام فعالیت ورزشی تا بهبود خودداری کنند.
۱۱٫ از دوش گرفتن یا شنا کردن در آب سرد و گرم خودداری کنند.
۱۲٫ بیمارانی که داروهای ضد انعقادی نظیر (وارفاین، کومادین، آسپرین) استفاده می‌کنند باید از انجام فعالیت ورزشی که خطر حادثه و خونریزی وجود دارد، خودداری نمایند.
● درمان بیماری دیابت (مرض قند)
امروزه ثابت شده که ورزشهای مناسب در نزد افرادی که به دیابت مبتلا هستند و حتی انسولین نیز تزریق می‌کنند، بسیار مفید بوده و مقاومت بدن را در برابر عوارض حاصله از این بیماری بیشتر می‌کند.
ورزش در بسیاری از اوقات همراه با رژیم غذائی مناسب باعث بهبودی و رفع بیماری می‌شود و بیماران نیازی به مصرف داروهای پائین آورنده قند خون پیدا نخواهند کرد.
● ورزش در بیماران دیابتی
در صورتی که مبتلا به دیابت هستید، توجه به نکات زیر و رعایت آنها بسیار کمک کننده خواهد بود.
۱٫ افراد چاق با کم کردن وزن، در کنترل قند خون با پزشک معالج خود همکاری کنند.
۲٫ ورزش به بهبود تنظیم قند خون کمک می‌کند و با افزایش تعداد و حساسیت گیرنده‌های هورمون انسولین در سطح سلول‌ها باعث افزایش اثر انسولین می‌شود و لذا کنترل دیابت راحت‌تر صورت می‌گیرد.
۳٫ عضلات بیماران دیابتی که لاغر شده، با ورزش قابل ترمیم و بازگشت به حالت اولیه می‌باشند.
۴٫ با ورزش مناسب از بروز ضایعات قلبی، عروقی، مرض قند، تا حدی بکاهید.
۵٫ بیمارانی که از قرص خوراکی ضد دیابت استفاده می‌کنند باید توجه داشته باشند که با ورزش ممکن است قند خون آنها شدیداً کاهش یابد، لذا از ورزشهای طولانی مدت بپرهیزند.
۶٫ گاهی قند خون حین ورزش به شدت کاهش می‌یابد، لذا باید همیشه مقداری قند، شکر، آب نبات، شکلات و… همراه داشته باشند و در صورت بروز علائم کم شدن قند‌خون (لرزش، تعریق زیاد، طپش قلب، بی‌حالی و بی‌رمقی، سرگیجه و سردرد) از آن استفاده کنند.
۷٫ از انجام ورزشهای سنگین مثل کوهپیمایی خصوصاً در هوای گرم تابستان و به مدت طولانی، وزنه‌برداری، کشتی، بوکس، پرش و به طور کلی ورزش‌هایی که امکان آسیب شدید به اندامها و احتمال شکستگی استخوان‌ها وجود دارد بپرهیزند.
۸٫ اگر در محیط گرم به مدت طولانی ورزش کردند حتماً از آب فراوان استفاده کنند.
۹٫ بیماران دیابتی که مبتلا به اختلال کلیوی هستند، باید از ورزشهای سنگین بپرهیزند.
۱۰٫ همیشه تحت نظر مربی و با توجه به توصیه‌های پزشک معالج ورزش کنند.
۱۱٫ در انتخاب کفش ورزشی دقت لازم را بکنند تا دچار زخم انگشتان پاها نشوند.
۱۲٫ بعد از هر ورزش پاهای خود را با آب ولرم بشویند و از سالم بودن پوست آنها مطمئن شوند.
● درمان بیماریهای ریوی
با انجام ۳ بار در هفته ورزش متعادل و هر بار نیم ساعت می‌توان مقاومت عضلات و اعضای داخلی بدن را بیشتر کرده و ظرفیت انتشار اکسیژن را در ریه‌ها افزایش داد و به دنبال آن از تنگی نفس و فیبروز بافتها جلوگیری کرد و در افراد سیگاری که سالیان درازی این ماده سمی را وارد ریه‌ها کرده‌اند و اینک پس از حدود ۱۵ الی ۲۰ سال منتظر بروز بیماریهائی چون آسم، آمفیزم و برونشیت مزمن هستند، ورزش قادر است توان و تحمل عضلانی ریه را بیشتر کرده و تهویه ریه را آسان‌تر کند.
● ورزش در بیماران ریوی
بیماران ریوی باید به این نکات توجه داشته باشند:
۱٫ از استعمال دخانیات و ارتباط نزدیک با افراد سیگاری بپرهیزند.
۲٫ هرگز احساس ناامیدی نکنند و با مراجعه مرتب و منظم به پزشک دستورات او را اجراء کنند.
۳٫ حتماً کاری مناسب با روحیه و وضع جسمانی خود داشته باشند.
۴٫ محیط زندگی را در نقاط خوش آب‌و‌هوا انتخاب کنند.
۵٫ فعالیت بدنی روزانه را از پیاده روی کوتاه مدت، ابتدا جهت خرید نان و شیر و مایحتاج منزل شروع کنند و در درجه بعد فعالیت را افزایش داده و حتی الامکان روزی ۲۰ تا ۳۰ دقیقه پیاده روی کنند.
۶٫ به ورزش و فعالیت بدنی مثل دارو و رژیم غذائی به عنوان یک دستور درمانی ضروری بنگرند.
۷٫ نفس‌های عمیق بکشند و هنگام خارج کردن هوای بازدمی لب‌های خود را جمع کنند، این عمل باعث کاهش تنگی‌نفس می‌شود.
۸٫ ورزش شنا، دوچرخه سواری و پیاده روی مناسب‌تر از بقیه ورزش‌هاست.
۹٫ حتی الامکان در محیط و هوای سرد ورزش نکنند.
اثرات ورزش در شادابی روح و روان
حین ورزش، ترشح میانجی‌های عصبی و شبه مرفین، مثل انکفالین ها و اندروفین‌ها و سروتونین در خون افزایش یافته و با اثرات ضد‌درد خود قادرند در فرد ورزشکار نشاط و سرور ایجاد کنند.
در عصر حاضر بیماری اعصاب مهم‌ترین و شایع‌ترین بیماری‌هاست، ورزش می‌تواند، اعصاب را قوی و اسپاسم‌های عصبی را تسکین بخشد.
● درد در قست تحتانی، کمر، لگن، زانو و گردن:
تقریباً هر نوع درد را می توان با ورزش کاهش داد زیرا اغلب دردها مربوط به نشستن طولانی مدت، شیوه زندگی بی‌تحرک، استرس و چاقی مفرط است. همه اینها را می‌توان با ورزش رفع کرد. درد ممکن است به علت ضعیف بودن عضله در قسمت موثر باشد. درد زانو می‌تواند به علت ضعیف بودن تاندون در ران باشد. درد گردن و شانه می‌تواند به علت خمیدگی طولانی مدت پشت ایجاد شود .
بهترین ورزش: ورزشهای مقاومتی و ورزشهای کششی.
● قاعدگی و علایم مربوط به یائسگی:
ورزش علایم قاعدگی و یائسگی را کاهش می‌دهد. اغلب زنان در این دوران دچار اضطراب، تغییر خلق‌و‌خو و افسردگی می شوند. ورزش علاوه بر عمل کردن به عنوان انرژی دهنده طبیعی و تقویت کننده خلق و خو، تغییرات هورمونی شایع در این دوران را از بین می برد. در زنان مسن تر، ورزش می‌تواند باعث افزایش تراکم استخوانی شود که با بالا رفتن سن افت می‌کند. ورزش می‌تواند با بیماری قلبی عروقی و چاقی مفرط که ناشی از تغییر هورمونی در دوران یائسگی است مقابله کند.
بهترین ورزش: برای زنان در دوران یائسگی، ترکیبی از ایروبیک و ورزشهای مقاومتی و برای کاهش علایم قاعدگی ورزش ایروبیک کافی است.
● اختلال نعوظی:
ورزش کردن در این زمینه از زندگی هم برای مرد و هم برای زن مفید است. اختلال نعوظی می تواند بر اثر استرس، پایین بودن کیفیت خواب و خستگی مفرط باشد، ورزش با افسردگی مقابله می‌کند. در نتیجه نیاز به مصرف قرص‌های ضدافسردگی را از بین می برد.
بهترین ورزش: هر نوع ورزش مخصوص قسمت تحتانی بدن، جریان گردش خون در این قسمت را بهبود می‌بخشد. البته به جز دوچرخه‌سواری که ممکن است روی قسمت تناسلی فشار وارد کند.
● آسم:
شاید نامعقول به نظر بیاید، اما اگر دچار آسم شده اید هرچه بیشتر ورزش کنید کمتر دچار حمله آسم خواهید شد. بالا رفتن وزن تأثیر منفی روی وضعیت بیمار می گذارد؛ زیرا سلول های چربی التهاب ایجاد می‌کنند.
بهترین ورزش: اگر تصمیم دارید بیرون منزل ورزش کنید سعی کنید در معرض تحریک‌کننده‌های محیطی مانند کپک، گرده، آلاینده و حتی هوای خیلی سرد که حمله آسم ایجاد می‌کند قرار نگیرید.
● مشکلات خواب:
به جای مصرف قرص خواب‌آور، ورزش کنید. ورزش نسبت به مصرف قرص، خوابی بهتر و عمیق‌تر ایجاد می‌کند. غیر از آن، کمبود خواب با بروز مشکلات متعددی ارتباط دارد که با ورزش رفع می‌شود؛ از جمله افزایش وزن، خستگی مفرط، بیماری قلبی و عدم توانایی کنترل استرس… که افزایش وزن باعث آپنه خواب نیز می‌شود.
بهترین ورزش: هر نوع ورزش ۳۰ دقیقه‌ای کیفیت خواب را بهبود می‌بخشد، به ویژه ورزش‌هایی مانند یوگا و… .
● از دست دادن حافظه:
ورزش، جریان خون به مغز را تحریک می کند و با رفع عوامل ایجاد مشکلات قلبی مانند کلسترول بالا و سفت شدن رگ‌ها، مانع لخته شدن خون می‌شود. مغز سالم به یک قلب سالم نیاز دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد بزرگسالانی که به ورزش می‌پردازند، در تست حافظه، توجه، تصمیم‌گیری، انجام چند کار با هم و برنامه‌ریزی، امتیاز بهتری به دست می‌آورند.
بهترین ورزش: تکرار کار همانند یادگیری یک مهارت جدید، باعث رشد مغز نمی‌شود. ورزشهای ساده مانند پیاده‌روی کردن از یک مسیر تازه، باغبانی، یا تغییر مسیر دوچرخه سواری و… می تواند بسیار مفید واقع شود.
● بیش فعالی
اگرچه این بیماری هیچ درمانی ندارد، اما ورزش تمرکز را بهبود می‌بخشد. ورزش به‌طور موقت میزان دوپامین را افزایش می‌دهد و در نتیجه مشابه داروهایی مانند «ریتالین» عمل می‌کند. علاوه بر آن، بخشی از مغز را که موظف به گرفتن تصمیمات و کنترل ضربه و تکانه‌هاست (impulse) تحریک می‌کند. ورزش اضطراب به وجود آمده بر اثر ADHD را از بین می‌برد.
بهترین ورزش: بزرگسالان می‌توانند از هر نوع ورزشی بهره ببرند، اما کودکان بهتر است به ایروبیک و ورزشهای تیمی که اعتماد به نفس را افزایش می دهد بپردازند.
اضطراب: اضطراب روزانه و نگرانی‌های کاری برای همه وجود دارد. اضطراب بالینی مزمن هم نوعی از اضطراب است از مسائلی مانند افسردگی نشأت می‌گیرد. ورزش برای درمان اضطراب و افسردگی مفید است؛ زیرا با آزادسازی هورمون آندروفین احساس خوب ایجاد می‌کند و خلق و خوی افراد را بهبود می‌بخشد. افرادی که ورزش می‌کنند، ۲۵ درصد کمتر دچار اضطراب می‌شوند.
بهترین ورزش:برای مبتلایان به اضطراب مزمن، ورزشهای آرام‌سازی (مدیتیشن) از جمله یوگا بهترین است زیرا سیستم عصبی را آرام می‌کند.
منبع مجله تندرستی
