تیک عصبی آزارتان می‌دهد؟
بیماریها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان
تیک (به انگلیسی: Tic) یعنی حرکت ناگهانی، سریع و غیرآهنگینی که شامل گروه‌های ماهیچه‌ای مجزا باشد. تیک‌ها ممکن است به چشم دیده نشوند. تیک‌های رایج عبارتند از پلک زدن و صاف کردن گلو.
تیک‌های صوتی نیز بیشتر به صورت اصواتی مثل سرفه کردن، صاف کردن گلو، تیک‌هایی که به تازگی آغاز شده‌اند، اغلب نیاز به درمان ندارند.
توصیه مناسب به والدین و اطرافیان کودک مبتلا به تیک این است که توجهی به تیک‌ها نداشته باشند، چرا که تمرکز روی تیک، باعث تشدید آن می‌شود غرغر کردن، بالا کشیدن بینی و… تظاهر می‌کند.
اکثر تیک‌هایی که تازه آغاز شده‌اند، مسیر محدود و گذرایی دارند و به سمت اختلال جدی تری پیش نمی‌روند و حداکثر در طی دوره‌های استرس‌آور عود می‌کنند.
معدودی از تیک‌ها بیشتر از یک سال طول می‌کشند.
تیک در مردها سه برابر بیشتر از زن‌هاست و تیک‌های مزمن بیشتر بین سنین شش تا دوازده سالگی دیده می‌شود.
تیک می‌تواند با رفتارهایی نظیر بالا انداختن شانه، پلک زدن، تنگ کردن چشم‌ها، تکان‌های تند سر یا شانه، شکلک در آوردن، تکان دادن سر به طرفین یا پایین آوردن سر و یا چین دادن بینی دیده شود. این تیک‌های حرکتی در دوران کودکی کاملاً معمول هستند. با آماری که انجمن روان‌پزشکی آمریکا گزارش داده است، پنج الی بیست و چهاردرصد از کودکان دارای نوعی تیک هستند.
شایع‌ترین نواحی از بدن که تیک‌های حرکتی در آنها دیده می‌شوند، عبارت‌اند از: سر و صورت و دست‌ها و بازوها و بیشترین حرکات به صورت چشمک زدن، شکلک در آوردن، چین دادن به پیشانی، بالا انداختن ابروها، پلک زدن زیاد، چرخش سر، پرتاب کردن دست‌ها و بازوها، بالا انداختن شانه و نیز تکان دادن پا و … است.
_ تیک‌های گذرا
تیک‌های حرکتی معمول که اغلب در حدود سه‌و نیم سالگی شروع می‌شوند به کودکان کمک می‌کنند تا انرژی عصبی را آزاد کنند. هفتاد‌و پنج درصد از کودکان این نوع تیک را در عرض شش ماه پست سر می‌گذارند.
اگر کودک شما گرفتار تیک شد، بهترین راه، نادیده گرفتن آن است. هیچ‌گاه او را سرزنش نکرده و یا تنبیه نکنید.
شما می‌توانید برای جلوگیری از تبدیل شدن این عمل به یک عادت، با تمرین کردن روش‌های پیشگیرانه، به کودکان‌تان کمک کنید ولی تیک‌های گذرا نباید در برنامه‌ی کامل ترک عادت مورد توجه قرار گیرد.
_ تیک‌های مزمن
اگر تیک بیش از دوازده ماه ادامه یابد، تیک مزمن محسوب می‌شود.
تیک‌های مزمن پایدار هستند و معمولاً انقباض ماهیچه در آنها بیش از حد و بسیار شدید است.
این تیک‌ها مشخصاً به صورت حمله های دوره‌ای صورت می‌گیرند و غالباً شدت آنها ماه به ماه، روز به روز یا حتی ساعت به ساعت تغییر می‌کند. در حقیقت رفتار تیکی ممکن است برای هفته‌ها یا ماه‌ها کاملاً محو شود اما دوباره ظاهر گردد.
_ علت‌ها
زمانی اعتقاد بر این بود که تیک‌ها علامت بیرونی احساسات سرکوب شده و تعارضات و کشمکش‌های درونی‌اند. امروزه در بسیاری از نقاط جهان آن را ترکیبی از عوامل محیطی و زیستی می‌دانند.
تقریباً در یک سوم موارد پایه ی ژنتیکی دارد اما در برخی حالات ممکن است این عادت از طریق تقلید به دست آید.
همچنین مشخص شده است که رفتارهای تیکی در زمان فشارهای عصبی افزایش می‌یابد که این امر به «تیک عصبی» منجر می‌شود.
در صورتی‌که از وجود تیک‌های عصبی در کودک‌تان رنج می‌برید، نکات زیر را مد نظر داشته باشید:
* کاهش فشار روحی
به لحاظ این که رفتارهای تیکی غالباً با فشار روحی تشدید می‌شوند، عناصری را در زندگی کودک‌تان جستجو کنید که ممکن است منشأ ناراحتی یا نگرانی او گردند. آیا آنان تلاش می‌کنند که از تکالیف مدرسه و درس‌ها عقب نمانند؟ آیا انتظارات ورزشی آنان بالاست؟ آیا مشکلات زناشویی شما باعث پریشانی آنها می‌شود؟
برای کاهش تنش‌های احتمالی کودکان، تا آن جایی که ممکن است برای ایجاد آرامش و اطمینان و حذف موقعیت‌های فشارزا بکوشید و با آنان رئوف و مهربان باشید.
تعداد تیک اغلب با کاهش فشار روحی، تقلیل می‌یابد.
در میان مسائل متفاوت تربیتی که بسیاری از خانواده‌ها را درگیر می‌کند، اختلالات خواب، شب ادراری، لجبازی، پرخاشگری و بروز تیک‌های عصبی در کودکان بخش عمده‌ای از شکایات والدین را تشکیل می‌دهد. بسیاری از این مسائل در مسیر روند تربیت و پرورش کودک طبیعی است و این والدین هستند که با ناآگاهی یا اتخاذ شیوه‌های نادرست، مشکلات را بزرگ می‌کنند. در واقع والدین با آن چه در ذهن خود دارند یا با مشورت از بزرگ‌ترها یا مشاهده شیوه های تربیتی دیگران سعی می‌کنند راه حلی بیابند. در حالی که مهارت‌های فرزندپروری یادگرفتنی است و والدین باید به خاطر داشته باشند که راه حل تمامی مسائل و چالش‌های تربیتی را نمی‌دانند و باید با پرس‌وجو و یادگیری شیوه‌های فرزندپروری در حل مسائل مربوط به فرزند خود بکوشند. یکی از مسائلی که در بین کودکان بسیار شایع است تیک‌های عصبی است که نحوه مواجهه با آن در قطع و یا ادامه آن نقش مهمی دارد.
* تیک‌های عصبی
تیک به معنای انقباضات عضلانی سریع، تکراری و غیرارادی است و ممکن است به صورت صداهای قالبی، ناموزون و ناگهانی مشاهده شود. فرد نمی‌تواند در مقابل تیک‌ها مقاومت کند ولی می‌تواند در صورت آگاهی یافتن از آنها تا حدودی تیک‌ها را مهار کند. تیک بر اثر استرس تشدید می‌شود و زمانی که فرد می‌خواهد به صورت ارادی آن را کنار بگذارد، کاهش پیدا می‌کند اما از بین نمی‌رود.
* ویژگی‌های تیک‌های عصبی
سرکوب تیک در کودکان برای چند دقیقه یا چند ساعت امکان پذیر است اما درمان آن زمان بر است. بیشتر کودکان یا از تیک‌های خود آگاهی ندارند و یا قادر به کنترل آن نیستند. تیک‌ها درزمان آرامش کودک یا وقتی مشغول انجام فعالیتی است، کمتر مشاهده می‌شود و فقط تیک‌های مزمن است که حتی هنگام خواب به سراغ کودک می‌آید. اختلالات مربوط به تیک در پسرها شایع‌تر از دخترها است و در تعاریف علمی سن شروع متوسط تیک از ۷سالگی تا ۱۸سالگی است و بین تیک و بیش فعالی، افسردگی، نافرمانی مقابله جویانه یا لجبازی و وسواس شباهت زیادی وجود دارد و یکی از این اختلالات ممکن است پیش زمینه بروز اختلال بعدی را فراهم کند.
_ دکتر سحر انصاری، روان‌پزشک در این‌باره می‌گوید:
تیک به حرکات عود‌کننده، سریع و هم شکلی گفته می‌شود که معمولا به صورت غیرارادی یا بهتر است بگوییم نیمه‌ارادی اتفاق می‌افتد و شروعی ناگهانی دارد.
البته وقتی صحبت از تیک می‌شود، خیلی‌ها فقط به حرکات جسمی فکر می‌کنند و باور دارند تیک محدود به حرکات جسمی است. در صورتی که به گفته دکتر انصاری، این تیک‌های تکرارشونده می‌تواند به صورت حرکتی یا صوتی اتفاق بیفتد.
در دسته‌بندی دیگری هم می‌توان تیک‌ها را به دو گروه ساده و پیچیده تقسیم کرد.
این پزشک متخصص با تاکید بر اینکه تیک‌های حرکتی ساده، شایع‌ترین نوع تیک‌ها به حساب می‌آید، ادامه می‌دهد: حرکات چشم مانند چشمک‌زدن یا حرکات سریع سر و گردن نمونه‌هایی از تیک‌های حرکتی ساده است که معمولا از قسمت سر و صورت شروع می‌شود و بتدریج می‌تواند به قسمت‌های دیگر بدن نیز برسد. حرکاتی مانند خودزنی و پرش‌های ناگهانی نیز در گروه تیک‌های پیچیده حرکتی قرار می‌گیرد. تیک‌های ساده صوتی نیز بیشتر به صورت صداهایی مانند سرفه کردن و صاف کردن گلو نمایان می‌شود.
_ از چه زمانی تیک‌ها شروع خواهد شد؟
تیک‌ها به طور کلی از دوره کودکی یا نوجوانی نمایان می‌شود و ممکن است حالت رفت و برگشتی داشته باشد، به این معنی که برای مدتی کاملا برطرف می‌شود و دیگر خبری از آنها نیست و دوباره بر اثر اضطراب و عوامل موثر دیگر مانند هیجانات شدید می‌تواند اتفاق بیفتد یا تشدید شود.
شروع اکثر این تیک‌ها در سنین پایین‌تر از هجده سالگی است.
تیک‌هایی که به شکل علائم حرکتی خودش را نشان می‌دهد، معمولا زودتر ـ حدود هفت سالگی ـ بروز می‌کند و تیک‌های صوتی کمی دیرتر اتفاق می‌افتد.
_ بیماری‌های همراه با تیک را بشناسید
بعضی از بیماریها با تیک همراه خواهد بود، به عنوان نمونه در کودکان ممکن است تیک همراه با بیماری بیش فعالی یا اختلالات یادگیری اتفاق بیفتد.
همچنین تیک می‌تواند همراه با بیماری وسواس بروز کند و گاهی اوقات این حرکات تکرار شونده مانند پرش عضلانی با وسواس رخ می‌دهد.
بنابراین باید به بیماری‌های همراه تیک هم توجه داشته باشیم و آنها را مدنظر قرار دهیم. وزن کم هنگام تولد، کم رسیدن اکسیژن به جنین، تماس با گرما، عفونت و هورمون‌ها در زمان بارداری مادر و زایمان‌های سخت نیز از جمله عواملی است که احتمال دارد کودک را در آینده دچار تیک کند.
_ تیک درمان می‌شود یا نه؟
کسی که دچار این مشکل می‌شود، باید تا پایان عمر با آن زندگی کند یا راه‌حلی برای بهبود تیک وجود دارد؟ شاید این یکی از مهم‌ترین پرسش‌هایی باشد که برای کسانی که دچار تیک هستند، پیش می‌آید. معمولا هدف از درمان تیک، قطع کامل آن نیست، چون چنین شرایطی ممکن است عملی نباشد. بنابراین هدف این است که با وجود چنین حرکات و تیک‌هایی، فرد زندگی و عملکرد نرمالی داشته و زندگی‌اش مختل نشود. علاوه بر دارو درمانی برای بهبود تیک‌ها، روان درمانی نیز بسیار مهم و قابل توجه است. به این معنی که خانواده و خود فرد باید آموزش‌های لازم را در این زمینه کسب کنند تا مشکلات‌شان به حداقل برسد.
درباره تیک‌های خفیف که اختلالی در کارکرد فرد ایجاد نمی‌کند، فقط لازم است بیمار را کنترل کنیم و مراقبش باشیم که اگر تیک شدت یافت، درمان را آغاز کنیم.
بروز اختلال در تعاملات اجتماعی، ناراحتی یا درد فیزیکی و ایجاد اختلال در جنبه‌های مختلف زندگی مانند شغل و تحصیل فرد از مواردی است که به درمان نیاز دارد و نباید فراموش کنیم اولین قدم در درمان تیک، آموزش بیمار، اعضای خانواده و کسانی است که با او در ارتباط هستند. هدف از درمان، حذف کامل تیک‌ها نیست، بلکه می‌خواهیم احساس ناراحتی فرد کاهش یابد و تیک‌ها نیز تا حدی کنترل شود که تداخلی در زندگی فرد ایجاد نکند.
_ اشرف تشکری، روان‌پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز نیز معتقد است:
«تیک‌های عصبی می‌توانند صوتی یا حرکتی و ساده یا پیچیده باشند. گاهی جدا کردن تیک عصبی از رفتار وسواسی مشکل است و گاهی تیک همراه با وسواس مشاهده می‌شود. نقاطی در مغز وجود دارد که رفتار تکراری را کنترل می‌کند و در صورتی که این ناحیه دچار مشکل شود، تیک عصبی ایجاد می‌شود. تیک عصبی، اختلال شایعی است و گاهی حتی موجب آسیب فرد یا ناراحتی او یا دیگران می‌شود و در صورتی که عارضه به این مرحله برسد، باید تحت درمان قرار بگیرد.
تیک عصبی می‌تواند از دوره کودکی آغاز شود و معمولا در پسران اندکی بیشتر از دختران دیده می‌شود.
از دلایل ایجاد تیک می‌توان به زمینه ژنتیکی اشاره کرد. برخی افراد نیز به دلیل بیماری خاص یا مصرف برخی داروها دچار این حالت می‌شوند. استرس و اضطراب نیز از عوامل بروز تیک عصبی است.
در صورت وقوع تیک بهتر است به پزشک مراجعه شود چرا که ممکن است از عوارض بیماری‌های دیگر باشد. خانواده‌ها نیز در صورت مشاهده این حالات در کودکان آنها را سرزنش نکنند و به آرامش آنها کمک کنند.»
_ دکتر امیر رضا چمنی، متخصص اعصاب و روان می‌گوید:
«تیک‌های عصبی اغلب از کودکی یا نوجوانی شروع می‌شود و می‌تواند طی زمان ثابت بوده یا به طور متناوب و در اثر محرک‌ها نوسان داشته و حتی برای چند دقیقه به شکل ارادی کنترل شود.
استرس‌های خانوادگی و به طور کلی هر گونه استرس می‌تواند باعث تشدید این بیماری شود. خانواده‌ها باید بدانند این‌گونه رفتارها غیرارادی هستند و کودک یا نوجوان را به‌خاطر این رفتارها تنبیه نکنند و همچنین توجه بیش از حد نیز می‌تواند موجب تشدید بیماری شود. کاهش استرس، درمان بیماری‌های همراه با تیک مانند بیش‌فعالی و وسواس در درمان علائم تیک موثر هستند. همچنین در مواردی که عملکرد فرد به علت بروز تیک عصبی مختل شود، درمان دارویی صورت می‌گیرد.
همچنین بازی‌های کامپیوتری پرهیجان و هرگونه فعالیت هیجان‌آور، عامل تشدیدکننده تیک‌های عصبی هستند.»
_ دکتر آزادنیا ، متخصص اعصاب و روان می‌گوید:
تیک عصبی جزو اختلالات حرکتی است که ممکن است از نوع ساده یا پیچیده باشد.
وی تصریح کرد: تیک‌های حرکتی ساده شامل پلک زدن، بالا بردن ابرو، اخم کردن، تمیز کردن بینی، فشار دادن دندان‌ها، حرکت لگن و … و تیک‌های حرکتی پیچیده نیز مانند تکان دادن سر، گردن، دست‌ها و انگشتان و چرخش تنه است. این متخصص مغز و اعصاب افزود: علاوه بر تیک‌های حرکتی، تیک صدا نیز در افراد وجود دارد که به دو نوع ساده و پیچیده طبقه‌بندی می‌شود؛ تمیز کردن گلو، آه کشیدن، سرفه یا ایجاد صداهای کشیده در طول صحبت کردن از ویژگی افرادی است که تیک صدای ساده دارند. همچنین لکنت زبان، گفتن جملات نامفهوم و در مواردی ناسزا گفتن جزو ویژگی‌های تیک صدای پیچیده در بیماران است.
وی تصریح کرد: حرکات ناشی از تیک غیرارادی است و یک احساس درونی در فرد منجر به ایجاد حرکات تیک می‌شود و شیوع آن نیز سنین خاصی را دربرنمی‌گیرد، اما در اطفال شایع‌تر است.
این متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب افزود: از ویژگی‌های تیک این است که در خواب از بین می‌رود، در مواقعی که فرد حواسش به خودش نیست تشدید می‌شود، حرکات ناگهانی است، شروع و خاتمه دارد و موقت است.
آزادنیا با بیان اینکه علل ایجاد تیک عصبی مختلف است، اظهار کرد: بیماری‌های ارثی، عارضه برخی عفونت‌ها، عارضه برخی داروهای ضدتشنج و جنون، عارضه مسمومیت و سکته‌های مغزی و ضربه مغزی از علل ایجاد تیک عصبی در افراد است.
وی تصریح کرد: درمان تیک عصبی معمولا با توجه به علت ایجاد آن شروع می‌شود؛ به طوریکه بصورت درمان علامتی است و در برخی موارد نیز ممکن است به بیمار داروی اختصاصی بدهیم که در کل همه موارد بستگی به نوع و شرایط بیمار دارد.
این متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب گفت: تیک عصبی در اطفال و بویژه پسران شایع‌تر است و در سنین دو تا ۱۰ سالگی و با تیک‌های حرکتی ساده شروع می‌شود و پس از آن با تیک‌های صوتی ساده همراه است. با بزرگ شدن فرد شدت علامات بیشتر می‌شود و در سنین بلوغ به حداکثر خود می‌رسد و در بزرگسالی نیز افزایش می‌یابد.
وی در پایان توصیه کرد: افراد تیک‌های عصبی را جدی بگیرند، هرچه سریع‌تر نزد پزشک متخصص روند و تحت درمان قرار گیرند. همچنین با توجه به اینکه استرس علائم را تشدید می‌کند بیماران سعی کنند از هرگونه استرس و نگرانی به دور باشند.
_ راهکارهای رفع تیک عصبی
در موارد زیادی خانواده ها بروز تیک را سرسری می‌گیرند و به آن اهمیت نمی‌دهند. البته این نکته مهم است که درباره تیک‌های گذرا بهترین راه بی‌اعتنایی است تا خود به خود رفع شود. اما اگر تیک مزمن با بی‌اعتنایی خانواده روبه رو شود، در زمینه تحصیل، کودک را با مشکل روبه رو می‌کند. تیک‌ها با گذشت زمان ممکن است تغییر شکل دهد و خانواده تصور کند تیک کودک رفع شده است؛ در حالی که برطرف نشده و فقط تغییر شکل داده است.
گاهی افراد در مواجهه با عوامل استرس زا یا تخلیه هیجانی یک سری رفتارهای قالبی بروز می‌دهند. این رفتارها، همان تیک‌های گذراست که در طول زمان به خودی خود رفع می‌شود. برای رفع تیک باید همواره ریشه‌های بروز تیک را شناسایی کرد. خوب است بدانید عوامل ژنتیکی، یک سری ناقل‌های شیمیایی و اختلال در آنها، مواد مخدر و الکل که تیک‌های بویایی ایجاد می‌کند، اختلالات بیش فعالی، وسواس، افسردگی، بیماری‌های مزمن و عفونی، محیط های پرتنش و اضطراب‌ها و استرس‌های مزمن در بروز تیک موثر است.
باید علاوه بر این عوامل به فونتیک و ویژگی‌های ارثی کودک نیز توجه کرد. دقت داشته باشید که تشخیص تیک با متخصص روان‌شناس است. روان‌پزشکان ممکن است برای درمان تیک از دارو استفاده کنند و رفتار درمانی هم شیوه موثری برای درمان تیک است. در رفتار درمانی اصل بر این است که توجه و تمرکز مستقیم روی تیک کارساز نیست و لازم است والدین بدانند دستورهای تکراری آنها تیک کودک را مقاوم تر می‌کند.
همچنین گاهی والدین شکایت می‌کنند که تیک کودک در برخی موقعیت‌ها تشدید می‌شود. به‌عنوان مثال کودکی که بد دهنی دارد همیشه بددهن نیست و گاهی مواقع به این کار مبادرت می‌کند. در این موارد ما می‌گوییم که بددهنی کودک، تیک نیست بلکه لجبازی یا رفتارهای ناسازگارانه است. تیک باید مستمر و در موقعیت‌های مختلف تکرار شود و حداقل ۴هفته ادامه داشته باشد و تمامی تیک‌ها همراه با نوعی عصبیت است.والدین باید بدانند بچه‌های زیر ۶سال آگاهی درباره تیک‌ها ندارند و نسبت به کاری که می‌کنند، فکر نمی‌کنند.
از سویی با توجه به سن کمی که دارند آن را زود فراموش می‌کنند. آنها واکنش‌های دیگران نسبت به رفتارهای تکرارشونده خود را جالب می‌بینند و نسبت به رفتارهای خاص مثل شکلک درآوردن و چشمک زدن جذب می‌شوند و با الگوسازی و تقلید از آن چه در رفتار همسالان می‌بینند، به‌طور ناخودآگاه جذب تیک می‌شوند. بنابراین کودک به‌طور مستقیم از خانواده و محیط مهد تاثیر می‌پذیرد و لازم است چنانچه رفتار نادرست یا تیک عصبی در محیط پیرامون کودک وجود دارد، اصلاح شود تا به کودک منتقل نشود. ۸۰درصد انواع تیک‌ها در مجموع به اضطراب مرتبط است، تیک نوعی واکنش عصبی فرد در مواجهه با اضطراب و استرس است.
بنابراین زیربنای عمده تیک‌ها اضطراب است و به‌همین دلیل است که به هنگام درمان متخصص باید ریشه تیک را شناسایی کند تا کوتاه ترین راه برای درمان انتخاب شود.
در این میان اختلال توره شدیدترین و مشهورترین نوع تیک در کودکان است که به‌صورت هم زمان تیک صوتی و حرکتی را با هم دارد. این اختلال نادر است و دارو درمانی در رفع آن یک اصل اساسی است.
در بروز این اختلال ناقل های عصبی تاثیرگذار است، به همین دلیل دارو برای رفع آن موثرتر است.
منبع: مجله سلامت