افزایش ناگهانی وزن؛ علل، بیماریهای که سبب آن میشوند
بیماریها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان
رشد بیرویه اضافه وزن در جهان، دیگر کم کم در حال همه گیر شدن است. زیرا اکثر افراد بیتحرک شدهاند و تمایل به خوردن غذا دارند. با این حال، افزایش ناگهانی وزن هنوز از نظر متخصصان موضوعی عادی نیست، افزایش وزن ناگهانی اگر در بازه زمانی کوتاهی مانند ۲۴ تا ۴۸ ساعت رخ دهد میتواند نشانهای از بیماریهای مختلف باشد. این عارضه در این شرایط ممکن است به تستهای تشخیصی نیاز داشته باشد، به ویژه اگر با علائمی نظیر تورم پاها، اختلال بیش از حد شکمی یا مشکل تنفس همراه باشد.
در برخی از مواقع نیز افزایش ناگهانی وزن بدن در طی مدت ۲ الی ۳ ماه رخ میدهد. در این شرایط نیز گاهی علت بیماری زمینهای است.
_ دلیل افزایش وزن بدن
اکثر ما، با افزایش سن، شاهد افزایش وزن بدن و میزان چربی بدن خواهیم بود. درصد چربی بدن در حالت ایجاد اضافه وزن یا چاقی افزایش مییابد. با این حال، تنها چربی نیست که ممکن است مسئول ایجاد این اضافه وزن باشد. مواد غذایی، مدفوع و مایعات دیگر عواملی دیگری هستند که میتوانند به افزایش وزن کمک کنند. علاوه بر این، دیگر اندامها و ساختارهای بدن نیز به افزایش وزن بدن کمک میکنند. مهمتر از همه هم استخوانها هستند و در برخی بیماریها تراکم استخوان، موجب افزایش وزن بدن میشود.
_ چربی، غذا، مایعات یا مدفوع
چاقی یک مشکل جهانی است. داشتن اضافه وزن یا چاقی به این معنی است که تجمع چربی در بدن وجود دارد.
با این حال، وزن بدن میتواند به دلایل زیر به صورت ناگهانی تغییر کند:
مواد غذایی: در صورتی که مقدار زیادی مواد غذایی مصرف شود و در داخل روده باقی بماند.
مایعات: در صورتی که مقدار زیادی مایع مصرف شده و بر اثر ابتلا به برخی از بیماریها، این مایعات در داخل بدن حفظ شود.
مدفوع: در صورتی که مقدار زیادی مدفوع در داخل روده نگه داشته شود.
_ علل افزایش ناگهانی وزن بدن
انباشت چربی، نمیتواند افزایش وزن یک شبه را توضیح دهد. افزایش وزن بدن به علت انباشت چربی به تدریج رخ داده و هفتهها، ماهها و حتی سالها طول میکشد. بنابراین، عمدتا مواد غذایی، مایعات و مدفوع است که باعث افزایش ناگهانی و بیش از حد وزن در طی چند روز میشود. این عوامل میتوانند به دلیل تغییر در رژیم غذایی و یا سبک زندگی رخ دهند یا میتوانند به بیماریهایی که اشتها را تحت تاثیر قرار دهند، مانع حرکت روده میشوند یا در تولید ادرار اختلال ایجاد میکنند، مربوط باشند.
_ پرخوری
پرخوری یکی از شایعترین علل افزایش ناگهانی وزن است. این عادت غیر عادی گاهی برای همه ما تکرار میشود. افزایش وزنی که بلافاصله اتفاق میافتد، با وزن مواد غذایی که در وعدههای حجیم مصرف میشود، همبستگی دارد. به عنوان مثال، فرد بعد از مصرف ۲ پوند غذا و نوشیدنی ، حدود ۲ پوند وزن اضافه خواهد کرد. برخی از بیماریها نیز ممکن است منجر به افزایش اشتها شده و اختلالات خاصی در خوردن غذا ایجاد کنند. این بیماریها نیز ممکن است در افزایش ناگهانی وزن ناشی از مصرف بیش از حد قند و انباشت آن به صورت چربی، نقش داشته باشند.
_ یبوست
یبوست دلیل دیگری برای افزایش ناگهانی وزن بدن است. با جمع شدن مدفوع در رودهها، فرد ممکن است متوجه شود که وزن بدنش افزایش پیدا کرده است. مقدار مدفوع موجود در رودهها میتواند از ۱ پوند تا ۴ پوند متفاوت باشد. بنابراین افرادی که در معرض یبوست هستند ممکن است بعد دفع مدفوع، کاهش ناگهانی وزن را شاهد باشند.
یبوست اغلب به مواد غذایی مصرفی و سبک زندگی، مانند مصرف کم مایعات، مصرف فیبر کم و بی تحرکی، مرتبط است. با این حال، یبوست میتواند نشانهای از چندین بیماری و اختلال در بدن باشد. بسیاری از موارد یبوست، هیچ دلیلی قابل تشخیصی ندارند.
_ گیر افتادن مدفوع
مدفوع میتواند به یک جرم فشرده سفت تبدیل شود. در این حالت، نمیتوان آن را به راحتی از روده خارج کرد. به این حالت در علم پزشکی گیر افتادن مدفوع میگویند. این بخش سفت شده مدفوع میتواند عبور مدفوعی که در بالا روده است را تحت تأثیر قرار داده و به اصطلاح انسداد ایجاد کند. گاهی به دلیل عبور مقداری مدفوع رقیق از این بخش سفت شده مدفوع، فرد متوجه انسداد نمیشود.
_ ادم
ادم، واژه پزشکی برای توصیف تورم است. این اتفاق زمانی رخ میدهد که مایعات در بخشی از بدن مانند اندامها (ادم محیطی) و یا حتی در حفره شکم (آسیت) جمع میشوند. سیالات میتوانند در ریهها (ادم ریوی) یا در اطراف ریهها (پلورال افیوژن) یا در اطراف قلب (افیوژن پریکارد) جمع شوند. گاهی اوقات انباشت مایعات تعمیم پیدا میکند. این به این معنی است که جمع شدن مایعات در سراسر بدن اتفاق میافتد. در این صورت به آن anasarca گفته میشود.
احتباس سیالات در بدن میتواند به دلایل مختلف زیر رخ دهد:
بیماریهای کلیوی
بیماریهای کبدی
نارسایی قلبی
سوء تغذیه
ایدروژنی (عوارض جانبی برخی از داروها یا تزریق وریدی و بیش از حد مایعات
_ سایر علل افزایش ناگهانی وزن
_ کمکاری تیروئید
اگر به غیر از افزایش ناگهانی وزن علائم دیگری مانند خستگی، خشکی پوست و یا نازک شدن موها دارید، ممکن است به کمکاری تیروئید مبتلا باشید. کمکاری تیروئید بیماری است که در آن غده تیروئید موجود در گردن، بها اندازه کافی هورمون تیروئید تولید نمیکند. یکی از کارکردهای این غده، کنترل متابولیسم است. اگر هورمون تیروئیدی کافی در بدن تولید نشود، بدن انرژی زیادی نمیسوزاند. وقتی سوختوساز بدن کاهش مییابد، مقدار کالری که در طول روز میسوزانید نیز کاهش مییابد.
به گفته متخصصان انجمن تیروئید آمریکا، از هر ۸ زن ۱ زن در طول زندگی به اختلال تیروئیدی مبتلا میشود.
علائم دیگری که باید مورد توجه قرار گیرند عبارتند از:
ضعف عضلانی
احساس سرما
نفخ
یبوست
_ سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS)
PCOS یکی دیگر از بیماریهای ناشی از اختلال در تولید هورمونها است. این اختلال توسط عدم تعادل در تولید هورمونهای جنسی مانند استروژن و تستوسترون مشخص میشود. این عدم تعادل منجر به نامنظم شدن قاعدگی، آکنه و حتی رشد بیش از حد مو روی صورت میشود. این اختلال، که از هر ۱۰ زنی که در سن باروری هستند بر روی ۱ زن تاثیر میگذارد، نوعی اختلال در مصرف انسولین (هورمون تبدیل کننده کربوهیدرات به انرژی) محسوب میشود. هنگامی که بدن به انسولین مقاوم میشود، قندها و نشاستههایی که مصرف میکنید به جای تبدیل به سوخت، به صورت چربی ذخیره میشوند.
در حالی که هیچ درمانی برای PCOS وجود ندارد، اما بسیاری از زنان مبتلا می توانند علائم خود را با تغییر در سبک زندگی و مصرف دارو کنترل کنند.
_ اختلالات خلقی مثل افسردگی و اضطراب
اختلالات خلقی میتوانند مکانیسم حسهای چشایی و بویایی را تغییر داده و شما را مجبور به پرخوری کنند. بنابراین با ابتلا به این اختلالات، میزان غذایی که مصرف میکنید، افزایش مییابد. در این شرایط نیز افزایش ناگهانی وزن طبیعی است. افسردگی و اضطراب میتوانند نشانههای دیگری مانند موارد زیر نیز داشته باشند:
خستگی
تحریکپذیری
ناتوانی در تمرکز کردن
_ دوران پیری و یائسگی
بدن ۵ سال قبل از ورود شما به دوره یائسگی دچار تغییراتی میشود. البته این تغییرات در هر فردی متفاوت است و بستگی به ژنتیک دارد. به همین دلیل زمانی که از پزشکان در مورد تغییرات بدن خود در زمان یائسگی سوال میکنید، آنها به شما خواهند گفت که دقیقا مانند مادرتان وارد این دوران میشوید. اما در کل کاهش سریع مقدار هورمونهایی که در بدن شما وجود دارد میتواند باعث افزایش ناگهانی وزن شود. تغییر در سبکی زندگیتان میتواند تا حدودی به درمان این مشکل کمک کند.
_ بیماری کوشینگ
هورمون کورتیزول که به نام هورمون استرس نامیده میشود، در پاسخ به موقعیتهای غریب و خطرناک آزاد میشود. اما هنگامی که تولید کورتیزول افزایش پیدا میکند، بیماری کوشینگ رخ میدهد و منجر به تجمع رسوبات چربی در ناحیه شکم و اطراف صورت میشود.
مصرف استروئیدها به مدت طولانی، شانس ابتلا به بیماری کوشینگ را افزایش میدهد. این بیماری میتواند توسط تشکیل تومور در غده هیپوفیز که موجب افزایش تولید و انتشار برخی از هورمونها میشود، نیز رخ دهد. علائم دیگر این بیماری عبارتند از:
علائم کشش پوست
آکنه
شکنندگی پوست
تومور تخمدان یا رحم
رشد تومور در اندامهای تولید مثل زنان میتواند دلیلی برای افزایش ناگهانی وزن بدن باشد. در صورت وجود تومور در این اندامها ممکن است علائم زیر را نیز داشته باشید:
کمردرد
خونریزی واژینال
مقاربت دردناک
یبوست
_ داروها
داروهای روانپریشی، به ویژه داروهایی که برای افسردگی و اختلال دوقطبی تجویز میشوند، باعث افزایش وزن خواهند شد. آنها روی مغز تاثیر گذاشته و در حالی که قصد دارند افسردگی را کاهش دهند، بهطور سه گانه، تمایل بدن به خوردن غذا را افزایش میدهند. داروهایی که با فشار خون بالا مبارزه میکنند نیز میتوانند موجب افزایش وزن شوند. یکی دیگر از داروهای ایجاد کننده افزایش وزن، انسولین است.
_ بیخوابی
کمبود خواب با هورمونهای تنظیم کننده گرسنگی ارتباط دارد. سطح هورمون القا کننده گرسنگی که به نام گیرلین شناخته میشود، بعد از بیخوابی افزایش مییابد. در عین حال که هورمون ایجاد کننده حس سیری یعنی لپتین، کم میشود.
محرومیت از خواب میتواند بر تصمیمگیری شما نیز تاثیر بگذارد. به همین دلیل برای رفع خستگی ناشی از کمخوابی، به سراغ غذاهایی پر کالری میروید.
_ روشهای جلوگیری از افزایش ناگهانی وزن
همیشه با پزشک در مورد اضافه وزن ناگهانی که ممکن است با اختلالات یا بیماریها مرتبط باشد مشورت کنید. با این حال، ممکن است عوامل خاصی مانند رژیم غذایی و سبک زندگی در این بین مقصر باشند. رعایت نکات زیر ممکن است برای پیشگیری از افزایش ناگهانی وزن مفید باشد.
پرخوری نکنید.
اگر در معرض بیماریهای کلیوی یا سایر بیماریهایی هستید که ممکن است باعث حفظ مایعات در بدن شوند، در حد اعتدال مایعات مصرف کنید.
دفع مدفوع منظمی داشته باشید. ترجیحا یک یا دو بار در روز. نوشیدن مقدار زیادی آب، خوردن غذاهای غنی از فیبر، اجتناب از مصرف دیورتیکهایی مانند الکل و کافئین و فعالیت جسمی میتوانند در این راه به شما کمک کنند.
در صورت نیاز از ملینها برای درمان یبوست استفاده کنید.
اگر پس از شروع مصرف دارو دچار احتباس مایعات شدید، با پزشک مشورت کنید.
علائم احتباس مایعات را نادیده نگیرید و بلافاصله با پزشک مشورت کنید.
منابع:
۱- پیام سلامت
۲- Sudden Weight Gain Causes, Diseases and Prevention
۳- Conditions That Could Explain Your Sudden Weight Gain