هورمون پرولاکتین چیست؟
بیماری‌‌ها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان, بارداری و زایمان, بهداشت بانوان, بهداشت مردان
نام‌های دیگر این هورمون لاکتوژن، ماموتروپ یا لاکتوتروپ می‌باشد. نقش اصلی آن تولید و ترشح شیر در غدد شیرساز پستان‌ها است، ولی در سلول‌های کبد، کلیه، غدد تناسلی و برخی نواحی دیگر بدن نیز گیرنده‌های پرولاکتینی شناسایی شده‌اند. نقش آن در مردان شناخته شده نیست ولی میزان این هورمون در خون زنان بیشتر از مردان است. در دوره حاملگی مقدار هورمون در خون زنان بشدت افزایش می‌یابد و دو تا سه هفته پس از زایمان به حد طبیعی باز می‌گردد. مکیدن پستان باعث تحریک ترشح پرولاکتین و ادمه ترشح آن می‌گردد. به نظر می‌رسد پرولاکتین در بروز میل جنسی نیز نقش داشته باشد و به همین دلیل گاهی آن را هورمون عشق (Love hormon ) می‌نامند.
ترشح هورمون تحت تاثیر دو فاکتور آزاد کننده و مهار کننده هیپوتالاموسی کنترل می‌شود که تاثیر فاکتور مهار کننده بیشتر از فاکتور آزادکننده است. مقدار ترشح هورمون در شبانه روز حالت نوسانی دارد و در طول شب بیشتر از روز است. همچنین مکیدن پستان‌ها ، تحریک نوک پستان توسط جنس مخالف، مقاربت، استرس، هیپوگلیسمی ( کاهش قندخون ) و فعالیت شدید بدنی در زنان ترشح هورمون را افزایش می‌دهد. ترشح هورمون‌های استروژنی قبل از بلوغ و در دوران آبستنی و همچنین هورمون رشد و انسولین و بعضی از هورمون‌های غدد آدرنال در رشد پستان‌ها و افزایش غدد شیر ساز پستان دخالت دارند.
آدنوم هیپوفیز بعنوان یکی از علل بالا بودن پرولاکتین معمولا خیلی خوب به برموکریپتین و یا caberglide پاسخ می‌دهد. این آکونیست‌های قوی گیرنده‌های دوپامینرزیک مستقیما ترشح پرولاکتین را مهار می‌کنند و ترشح آن را از هیپوفیز قدامی کم می‌کنند.
خواه آدنوم و یا میکرو آدنو م وجود داشته باشد. خیلی از بیماران با بالا بودن پرولاکتین متوسط دوره‌های بدون پریود متوسط واقعی دارند. ولی بعضی دیگر فقط تولید پروژسترون فاز لوتئال آن‌ها کمتر از حد طبیعی است. وقتی پر کاری پرولاکتین علت عدم تحمک‌گذاری است و یا اختلال تخمک‌گذاری است. با طبیعی شدن پرولاکتین بعد از درمان داروئی عملکرد تخمدان در بیشتر بیماران بحالت طبیعی بر می‌گردد.
یکی از اختلالات وابسته به پرکاری پرولاکتین. کم‌کاری تیروئید اولیه است. وقتی کم‌کاری تیروئید بطور کلینیکی ظاهر می‌شود..
مشکل تشخیصی وجود ندارد. اگر چه در بعضی بیماران تیروئید در سطح طبیعی است.. ولی سطح TSH بالاست.. که در جهت جبران اولیه کم‌کاری تیروئید sublinical رخ می‌دهد. در مان مناسب بیماران با افزایش خفیف TSH و پرولاکتین..
جایگزینی هورمون تیروئید است که پاسخ به آن طبیعی شدن TSH و پرولاکتین و برگشتن سیکل تخمدان به حالت طبیعی را بدنبال دارد.
_ پرولاکتین بالا
از میان انوع پرولاکتینوماها، میکرو پرولاکتینو ما در زنان شایع‌ترند. در حالی که ماکرو آدنوم‌ها بیشتر در مردان دیده می‌شود.
پرولاکتین در زنان میتواند در زنان سبب پرکاری غدد جنسی ناشی از کمبود گنادوتروپین‌ها شده و منجر به کمبود استروزن گردد. سطح گنادو تروپین‌ها طبیعی است و استروئید‌های جنسی کاهش دارند. پرولاکتین ترشح پالسی گنادو تروپین‌ها را مهار میکند و افزایش ناگهانی LH در وسط سیکل متوقف می‌سازد که این امر منجر به عدم تخمک‌گذاری می‌گردد.
_ در مردان مبتلا پرولاکتین بالا
سطح تستوسترون معمولا کاهش یافته است.
_ خصوصیات بالینی
صرف نظر از علت پرولاکتینمی خصوصیات بالینی در این اختلال مشابه است. پرولاکتینوما اغلب در زنانی که اختلال قائدگی و نازائی دارند رودتر تشخیص داده می‌شود. و این موضوع بر خلاف مردان است که با کاهش میل جنسی و ناتوانی جنسی مراجعه می‌کنند. ۹۰% زنان مبتلا به پرکاری تولید پرولاکتین با قطع قائدگی ترشح شیر از پستان یا نازائی شکایت دارند. چنانچه پرولاکتینوما پیش از شروع دوران قائدگی شروع شود بالغین ممکن است با عدم شروع قائدگی اولیه مراجعه کنند. پرولاکتینوما علت ۱۵-۲۰ درصد موارد آمنوره ثانویه است. عدم تخمک‌گذاری بیمار با نازائی همراه است. ترشح شیر یا همان گالاکتوره ممکن است هم‌زمان، قبل یا بعد از اختلال قائدگی ایجاد شود. و گاه ممکن است از نظر بالینی آشکار نباشد یا تنها در معاینه پستان تشخیص داده شود. کمبود استروزن ممکن است موجب بروز استوپنی خشکی وازن احساس گر گرفتگی و تحریک‌پذیری گردد. پرولاکتین تولید آندروزن آدرنال را تحریک میکند و افزایش آندروزن میتواند سبب افزایش وزن و پر موئی گردد. پرولاکتین ممکن است با اضطراب و افسردگی همراه باشد. مردان معمولا در اثر کم کار شدن غدد جنسی دچار کاهش میل جنسی و ناتوانی جنسی می‌شوند. این نشانه‌ها اغلب موارد توجه را به تشخیص پرولاکتینومای بالا جلب نمی‌کند لذا در بسیاری از موارد تشخیص تا زمانی که اختلال دید سردرد و کم‌کاری هیپوفیز ایجاد شود به تاخیر می‌افتد.
_ تشخیص
عوامل متعددی از جمله شرایط فیزیولوزیک مختلف( حاملگی، استرس، تحریک نوک پستان)بعضی داروها( فنوتیازین‌ها، متیل دوپا، سایمتیدین، متوکلوپراماید،) وضعیت‌های پاتولوزیک( کم‌کاری تیروئید نارسائی مزمن کلیه ضایعات قفسه سینه) ترشح پرولاکتین را تحت تاصیر قرار می‌دهند.. با این‌حال سطوح پایه پرولاکتین.. بالای ۲۰۰ ng/dl معمولا بر وجود پرولاکتین بالا دلالت میکند.. برای اثبات تشخیص باید..MRI انجام داد.
_ درمان
درمان داروئی توسط آگونیست دو پامین، برومو کریپتین یا کابر گولین …در اغلب بیماران عملکرد غدد جنسی و باروری را باز می‌گرداند. آگونیست‌های دوپامین در تعدا قابل‌توجهی از بیماران مبتلا به ماکرو آدنوم باعث کوچک شدن تومور می‌شود. در بیمارانی که دچار اختلالات میدان دید یا علائم عصبی شده‌اند.. و در بیمارانی که نمی‌توانند داروی طبی را تحمل کنند جراحی ترانس اسفنوئئیدال لازم می‌شود.
_ مقادیر طبیعی پرولاکتین
من به بعضی از واحدهای استفاده شده برای سنجش پرولاکتین اشاره می‌کنم… اما باید توجه داشته باشید که بهتره برای تعیین بالا یا پائین بودن مقادیر هر تستی . علی‌الخصوص پرولاکتین, به مقادیر نرمال همان آزمایشگاهی که نمونه خون‌تان که تحویلش دادید توجه کنید.
اگر واحد ng/ml باشد: برای مردان ۲۰-۰ طبیعی است
برای زنان ۲۳-۰ طبیعی است
اگر واحد ng/dl باشه:
مقادیر بالای ۲۰۰ بر وجود پرولاکتین بالا دلالت دارد
اگر واحد mIU/l باشه:
مقادیر بین ۶۰۰-۳۰ طبیعی است.
کلینیک غدد
_ چرا پرولاکتین زیاد می‌شود؟
پرولاکتین نام هورمونی است که در طول دوران بارداری از قسمت جلویی غده هیپوفیز مادر ترشح شده و موجب می‌شود تا بافت پستان تکامل یافته و شیر در آن تولید شود. طی بارداری، غده هیپوفیز مادر پرولاکتین زیادی می‌سازد (۱۰ برابر حالت عادی) و پس از تولد کودک با مکیدن ممتد پستان‌ها، غده هیپوفیز را همچنان تحریک میکند که به ساخت پرولاکتین ادامه دهد.
در حالت طبیعی، تنها وقتی که افزایش پرولاکتین را داریم، دوران شیردهی است و اگر در مواقع دیگر مشاهده شود، باید به دنبال بیماری خاصی بگردیم. از جمله مشکلاتی که میتواند به افزایش پرولاکتین منجر شوند: وقتی تشکیل توموری در همان ناحیه از هیپوفیز در مغز بوده و سلول‌های طبیعی که پرولاکتین می‌ساختند، تغییر شکل یافته و به تومور تبدیل شدند (پرولاکتینوما) و بی‌دلیل هورمون می‌سازند. گاهی سلول‌های تومور خودشان پرولاکتین نمی‌سازند اما به دلیل اثر فشاری ناحیه دیگر ترشح هورمون پرولاکتین صورت می‌گیرد. بیماری‌های مزمن مانند نارسایی کلیه و یا بیماری مزمن کبدی، مصرف برخی داروهای اعصاب و یا مصرف قرص استروژن نیز گاهی سبب افزایش پرولاکتین می‌شود. بیماری‌هایی مانند کم‌کاری اولیه تیروئید یا برخی مواقع ضربه یا ترومایی که به قفسه سینه وارد شود، در افزایش پرولاکتین موثر است. به هر حال وجود هر کدام از این مسایل میتواند علایمی دال بر افزایش پرولاکتین در خون بدهد.
این علایم عبارتند از: اختلال عادت‌های ماهیانه به صورت پریود نامنظم و یا قطع عادت ماهیانه، با اینکه فرد حامله نیست و گاهی حتی مجرد است، ترشح شیر از پستانش دارد، وجود موهای زاید در صورت به همراه جوش صورت. اگر هورمون پرولاکتین در مردها افزایش یابد، موجب کاهش میل جنسی در اثر کاهش سطح هورمون‌های جنسی (تستوسترون) شود. دسته دیگری از علایم به دلیل آن اثر فشاری که تومور موجود در هیپوفیز ایجاد کرده، حاصل می‌شوند مانند سردرد، اختلال دید طوری که دید جانبی یا طرفین تار است. حالت تهوع و درنهایت به علت اثر فشاری روی ناحیه‌ای که هورمون‌های بیضه را می‌سازد، مشکلات کاهش میل جنسی و حتی شاید فرد با علایم مشکل غده فوق کلیوی مراجعه کند. به هر حال اگر به دلایل بروز علایم چشمی یا زنان یا غدد به هر متخصصی مراجعه کنند، جزو تست‌هایی که از او می‌گیرند، میزان پرولاکتین هست و نگرانی تشخیص نداریم. درمان بستگی به این دارد که آیا سلول‌های تومور موجود، خودشان پرولاکتین می‌سازند (پرولاکتینوما) و یا به دلیل اثر فشاری تومور، از منطقه دیگری هورمون ساخته می‌شود. درباره اول یعنی پرولاکتینوما ابتدا سعی می‌کنیم دارودرمانی شروع کنیم تا تومور کوچک شود. اما اگر دیدیم توده دیگری است که در اثر فشار آن این ترشح پرولاکتین حاصل می‌شود حتما اقدام به برداشتن تومور می‌کنیم.
منبع: هفته‌نامه سلامت