آشنایی با بیماری پانکراتیت، و نشانه‌های آن
بیماری‌‌ها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان.
پانکراتیت یعنی التهاب لوزالمعده (پانکراس) ( Pancreatitis ). پانکراتیت یا به صورت حاد بروز می‌کند یا مزمن
پانکراس یا لوزالعمده عضوی حیاتی است که در قسمت بالا و عقب شکم واقع شده و متشکل از سه قسمت سر، تنه و دم است. قسمت سر آن در قوسی از اثنی‌عشر(دوازدهه) قرار گرفته و ترشحات خود را همراه ترشحات صفرا(که از کبد به وسیله مجرای صفراوی خارج می شود)، به داخل دوازدهه می ریزد که معمولاً در پی حملات مکرر پانکراتیت حاد مروز می‌کند زیرا لوزالمعده در بین حملات کاملاً بهبود نمی‌یابد. لوزالمعده در جریان این عارضه، به تدریج توانایی خود در تولید آنزیم های هضم‌کننده و هورمون‌های لازم برای سلامت بدن را از دست می‌دهد.
_ لوزالمعده حاوی دو گروه سلول است:
۱- یک گروه سلول‌هایی که در داخل آن‌ها آنزیم‌های لازم برای هضم مواد غذایی ساخته میشود.
۲- سلول‌های دیگری به نام “جزایر لانگرهانس” که ترشح‌کننده انسولین و سایر هورمون‌های تنظیم‌کننده قند هستند.
آنزیم‌های لازم برای هضم مواد غذایی، به صورت غیرفعال و داخل کیسه‌هایی میکروسکوپی در لوزالمعده ذخیره شده‌اند که پس از خوردن غذا به وسیله محرک‌های عصبی و شیمیایی به داخل دوازدهه می ریزند. سپس در آنجا به وسیله موادی که از جدار روده آزاد می‌شوند و محیط قلیایی که به وسیله ترشحات صفرا ایجاد میشود، به صورت فعال درآمده و شروع به هضم مواد غذایی میکنند.
اگر این آنزیم‌ها به جای دوزادهه، در داخل بافت پانکراس فعال شوند، شروع به از بین بردن و هضم بافت خود پانکراس کرده که به اصطلاح “پانکراتیت” یا ” التهاب لوزالمعده” نامیده میشود.
بر حسب عامل ایجاد کننده و شدت آن ممکن است التهاب لوزالمعده خفیف و گذرا و یا شدید و کشنده باشد.
دو نوع التهاب لوزالمعده داریم : پانکراتیت حاد و پانکراتیت مزمن.
_ پانکراتیت حاد:
عواملی که التهاب حاد لوزالمعده را موجب می‌شوند شامل اختلالات مادرزادی، عفونت‌های ویروسی، ضربه‌های شکمی، الکل، سنگ‌های صفراوی، افزایش چربی خون ، بعضی داروها و برخی عوامل دیگر هستند.
علایمی‌چون درد شکم، تهوع و استفراغ از علایم اولیه پانکراتیت حاد می‌باشند.
با مراجعه به پزشک و معاینه توسط ایشان و انجام آزمایش‌های لازم، رادیوگرافی، سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن و آندوسکوپی میتوان تشخیص را مسجل و شدت بیماری را تعیین کرد و درمان طبی یا جراحی را انجام داد.
_ پانکراتیت مزمن:
در مواردی که اشکالات آناتومی، مصرف طولانی مدت الکل و یا سنگ‌های صفراوی مکرر عامل ایجاد التهاب باشند، نسج پانکراس به تدریج از بین رفته و پانکراتیت مزمن ایجاد میشود که بر اساس شدت آن، موجب علایمی چون درد شکم پس از خوردن غذا، اسهال طولانی مدت ناشی از هضم نشدن مواد غذایی، کاهش وزن و حتی در موارد شدید‌تر افزایش قند خون میشود.
_ علایم شایع
پانکراتیت حاد شدید:
درد شکمی شدید
استفراغ
تورم و نفخ شکم
تب
درد عضلانی
افت فشارخون
_ پانکراتیت مزمن:
درد پایدار خفیف تا شدید اغلب پس از غذا، در قسمت فوقانی شکم که گاهی به پشت یا سراسر شکم انتشار دارد. این درد ممکن است حالت مبهم، سوزشی، مالشی یا خنجری داشته باشد. دوره‌های درد ممکن است روزها یا هفته‌ها به طول بینجامد ولی به ندرت کمتر از یک روز ادامه دارد.
یرقان (زردی پوست و چشم‌ها) خفیف (گاهی)
کاهش وزن سریع
_ علل
الکلیسم مزمن، بیماری‌های مجاری صفراوی، سنگ کیسه صفرا، تومورها، ضربه یا جراحی شکم، مصرف بعضی از داروها (مانند گروه سولفا، کلروتیازید یا داروهای کورتونی)، بعضی از عفونت‌ها مانند عفونت ویروسی اوریون، هیپرلیپیدمی، هیپرپاراتیروئیدی، واسکولیت، هیپرکلسمی(میزان بیش‌از حد کلسیم در خون)، پی‌آمد عمل ERCP، نارسایی مزمن کلیه و دیالیز
اعتیاد به الکل
بیماری‌های کیسه صفرا یا مجاری صفراوی
انسداد مجرای لوزالمعده در اثر سنگ، جوشگاه تشکیل شده در اثر التهاب یا رشد آهسته سرطان (به ندرت)
آسیب شکمی
عفونت‌های ویروسی
بالا بودن چربی‌های خون
تومورها
داروها
ضربه یا جراحی شکم
_ عوامل افزایش‌‌دهنده خطر
تغذیه نامناسب؛ چاقی
سوءمصرف الکل
مصرف داروهایی نظیر داروهای گروه سولفا، آزاتیوپرین، کلروتیازید یا داروهای کورتونی
_ تشخیص
بجز علائم بالینی، در آزمایشگاه ممکن است افزایش آمیلاز سرم، کاهش کلسیم، لکوسیتوز، پروتئینوری، هیپرگلیسمی، بالا رفتن لیپاز، فسفولیپاز A و تریپسین خون، افزایش LDH و واوره خون را داشته باشیم. آمیلاز سرم معمولاً ولی نه همیشه در پانکراتیت بالاست (به خصوص در پانکراتیت حاد صفراوی). ۳-۲ ساعت بعد از شروع پانکراتیت حاد، آمیلاز افزایش یافته و بعد از۱۰-۳ روز به حد نرمال بر می‌گردد، آمیلاز ادرار و مایع صفاقی ممکن است با میزان و مدت زمان بیشتری بالا باشند.
گاهی اسکن رادیوایزوتوپ، رادیوگرافی شکم، سی تی اسکن یا سونوگرافی لوزالمعده و آندوسکوپی مفید میباشد.
_ عواقب مورد انتظار
پانکراتیت حاد اغلب با مراقبت‌های ویژه قابل علاج است. درمان عبارتست از دادن استراحت کامل به لوله گوارش و برقراری تغذیه وریدی. پانکراتیت حاد در ۵% موارد به درمان پاسخ نداده و در نهایت کشنده است. پانکراتیت مزمن ممکن است سال‌ها باعث حملات مکرر پانکراتیت حاد گردد.
_ عوارض احتمالی
دیابت شیرین
کمبود مزمن کلسیم
عفونت ثانویه باکتریایی لوزالمعده
خونریزی شدید و تخریب لوزالمعده
تشکیل کیست یا آبسه در لوزالمعده
_ سرطان لوزالمعده
سرطان لوزالمعده ممکن است به دنبال پانکراتیت مزمن ایجاد شود و یا خود عامل پانکراتیت حاد باشد. عواملی چون الکل، سیگار و برخی مواد سمی و شیمیایی را میتوان جزو علل سرطان لوزالمعده به حساب آورد. علایمی مثل درد شکم، لاغری و زردی از علایم سرطان پانکراس می‌باشند.
سرطان لوزالمعده با مراجعه به پزشک و انجام معاینات لازم و سپس سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن، ام‌آر‌آی(MRI) و آزمایش خون تشخیص داده میشود و وسعت و انتشار آن به سایر نواحی اطراف بافت پانکراس یا نواحی دورتر مشخص می‌گردد و تصمیم مناسب درباره قابل جراحی بودن و نوع عمل جراحی گرفته میشود.
اغلب بیماران مبتلا دیر به پزشک مراجعه میکنند و یا پزشکان دیر تشخیص می‌‌دهند، بنابراین در اغلب موارد، بیماری پیشرفته و غیر قابل درمان میباشد و درمان بیشتر جنبه تسکینی دارد.
_ درمان
اصول کلی
بررسی‌های تشخیصی ممکن است شامل آزمایش‌های خون و ادرار، اسکن رادیوایزوتوپ، رادیوگرافی شکم، سی‌تی اسکن یا سونوگرافی لوزالمعده، و آندوسکوپی باشد.
در پانکراتیت حاد معمولاً بستری کردن بیمار در بیمارستان برای تجویز مایعات وریدی، کنترل درد و استفراغ، و اصلاح اختلالات متابولیسمی (جبران کمبود کلسیم و منیزیوم) لازم است. جراحی ممکن است در موارد وجود سنگ‌های صفراوی، زخم معده سوراخ شده، یا تخلیه منبع عفونت لازم باشد.
درمان پانکراتیت مزمن ممکن است به طور سرپایی با تجویز داروها، تنظیم رژیم غذایی، و منبع مصرف الکل صورت گیرد.
_ داروها
مسکن‌ها
آنزیم‌های هضم‌کننده غذا که لوزالمعده آسیب دیده قادر به تولید آن‌ها نیست.
آنتی‌بیوتیک‌ها، در صورت بروز عفونت باکتریایی
داروهای مهارکننده اسید معده
انسولین، در صورت وجود دیابت
_ فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری
در پانکراتیت حاد غیر‌صفراوی عبارتست، استراحت کامل به لوله گوارش (نخوردن هیچ گونه غذا و مایعات) استراحت در بستر یا، اگر در حالت نشسته راحت‌تر هستید، استراحت به حالت نشسته برروی صندلی توصیه میشود. با برطرف شدن علایم، فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری‌های طبیعی خود را به تدریج از سر بگیرد. در پانکراتیت مزمن محدودیتی از نظر فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری وجود ندارد.
بعد از کنترل درد و تهوع در بیمار، رژیم مصرف غذاهای زود هضم و کم چرب شروع میشود. وعده‌های کم حجم و متعدد قابل تحمل‌تر خواهند بود. وقتی فرد بیمار اجازه غذا خوردن یافت، ممکن است مکمل غذایی با آنزیم‌های پانکراس برای درمان اسهال چرب ضروری باشد. مصرف الکل باید قطع شود.
در پانکراتیت حاد صفراوی درمان رایج، انجام فوری کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد به وسیله آندوسکوپ (ERCP) به همراه اسفنگتروتومی به وسیله آندوسکوپ (ES) و در نهایت انجام کوله‌سیستکتومی انتخابی به روش لاپاراسکوپی است. در بعضی موارد خاص سایر روش‌های درمانی همانند کله سیستکتومی از راه پوست (Percutaneous) و تخلیه و درناژ مایع تجمع یافته از راه پوست نیز انجام میشود. این روش می‌تواند منجر به درمان موفق بیماران گردد. مرگ‌و‌میر و عوارض همراه ناچیز هستند.
_ رژیم غذایی
رژیم کم‌‌چربی به صورت وعده‌های کم حجم و متعدد توصیه میشود. مصرف الکل را به کلی قطع کنید.
_ درچه شرایطی باید به پزشک مراجعه نمود؟
اگر شما یا یکی از اعضای خانواده‌‌تان دارای علایم پانکراتیت حاد باشید.
بروز موارد زیر در حین یا پس از درمان:
یرقان (زردی پوست و چشم‌ها)
تب ۳/۳۸ درجه سانتیگراد یا بالاتر
کاهش وزن مداوم
علایم کمبود کلسیم نظیر انقباضات عضلانی یا تشنج
منبع: مجله پزشکی دکتر سلام