کمبود هورمون‌های قشر غده فوق کلیوی(هیپوکورتیکوئیدی) باعث بیماری آدیسون (به انگلیسی: Addison diseases) می‌شود.
به هورمون‌های مترشحه از بخش قشری غده فوق‌کلیوی کورتیکواستروئیدها (Corticosteroids) گفته می‌شود. کورتیکواستروئیدها به دو گروه عمده مینرالوکورتیکوئیدها (mineralocorticoids) مانند آلدوسترون و گلوکوکورتیکوئیدها (glucocorticoids) مانند کورتیزول تقسیم‌بندی می‌شوند.

مینرالوکورتیکوئیدها در تنظیم آب و الکترولیت‌ها در بدن نقش دارند. گلوکوکورتیکوئیدها نقش‌های مختلفی در بدن دارند از جمله کاهش التهاب، تخفیف واکنشهای ایمنی، تاثیر بر متابولیسم و افزایش قندخون.

_ بیماری‌زایی
بیماری آدیسون بیماری نادری است که شیوع آن در مردان و زنان تقریباً برابر است‌. علایم بیماری ممکن است به آهستگی و در طی چند ماه تا چند سال بروز کنند و در هر سنی قابل مشاهده‌است.

علت بیماری معمولاً عبارت است از تخریب تدریجی و پیش‌رونده غدد فوق‌کلیوی احتمالا به دلیل خودایمنی. البته نارسایی غدد فوق کلیوی ممکن است به دنبال بیماری‌های زیر نیز ایجاد شود: سل، سرطان، بیماریهای غده هیپوفیز و قطع ناگهانی مصرف کورتون

_ علایم بیماری آدیسون

غالبا نشانه‌های این بیماری، کند پیشرفت می‌کنند و ممکن است ماه‌ها طول بکشد. این علائم عبارتند از:
– دست بیمار مبتلا به آدیسون
– ضعف عضلانی و خستگی
– کاهش وزن و کاهش اشتها
– تیره شدن پوست (به دلیل افزایش رنگدانه های پوست)
– تکه تکه شدن پوست
– علاقه زیاد به خوردن نمک
– کاهش قند خون (هیپوگلیسمی)
– اسهال و استفراغ
– درد عضلانی یا درد مفصلی
– افسردگی
– زود رنجی و تحریک‌پذیری

_ علل‌ بیماری آدیسون

علایم‌ به‌ علت‌ کاهش‌ سطح‌ هورمون‌های‌ شبیه‌ کورتیزون‌ ـ تولید شده‌ توسط‌ غدد فوق‌ کلیوی‌ ـ ایجاد می‌شوند. البته‌ علت‌ نارسایی‌ غدد فوق‌ کلیوی‌ معمولاً نامعلوم‌ است‌، ولی‌ پزشکان‌ معتقدند که‌ این‌ بیماری‌ از نوع‌ بیماری‌های‌ خود ایمنی‌ است‌.
البته‌ نارسایی‌ غدد فوق‌ کلیوی‌ ممکن‌ است‌ به‌ دنبال‌ بیماری‌های‌ زیر نیز ایجاد شود: بیماری‌ سل‌، سرطان‌، بیماریهای‌ غده‌ هیپوفیز و ایدز
استفاده‌ از داروهای‌ کورتیزونی‌ خوراکی‌ برای‌ سایر بیماری‌ها. در این‌ حالت‌ نارسایی‌ وقتی‌ نمود می‌یابد که‌ مصرف‌ این‌ داروها قطع‌ شود، زیرا گاهی‌ فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری غدد فوق‌ کلیوی‌ پس‌ از قطع‌ دارو به‌ حالت‌ اولیه‌ بر نمی‌گردد

_ انواع آدیسون

دو نوع بیماری آدیسون وجود دارد:

– اگر غده فوق کلیه به دلیل وجود مشکل در خودش، به مقدار کافی هورمون تولید نکند، به نام “نارسایی اولیه غده فوق کلیه” خوانده می‌شود.

– اگر غده فوق کلیه تحت تاثیر دیگر مشکلات بدن به مقدار کافی هورمون تولید نکند، به نام “نارسایی ثانویه غده فوق کلیه” خوانده می‌شود.

_ نارسایی اولیه غده فوق کلیه

این نوع از بیماری آدیسون وقتی رخ می‌دهد که کورتکس غده فوق کلیه آسیب ببیند و به مقدار کافی هورمون تولید نکند. یکی از دلایل این نارسایی، بیماری خود ایمنی بدن می‌باشد، یعنی سیستم ایمنی بدن، کورتکس غده فوق کلیه را نمی‌شناسد و در نتیجه به آن حمله می‌کند.

دلایل دیگر نارسایی اولیه غده فوق کلیه عبارتند از: بیماری سل، عفونت‌های غده فوق کلیه، ایدز، انتشار سرطان و رسیدن به غده فوق کلیه و خونریزی در غده فوق کلیه.

_ نارسایی ثانویه غده فوق کلیه

نارسایی غده فوق کلیه می‌تواند در اثر بیماری غده هیپوفیز باشد.

غده هیپوفیز هورمونی به نام آدرنوکورتیکوتروپیک ( ACTH) ترشح می‌کند. این هورمون باعث تحریک کورتکس غده فوق کلیه و ساخت هورمون‌های این بخش می‌شود. لذا اگر به مقدار کافی ACTH ساخته نشود، موجب تولید کم هورمون‌های غده فوق کلیه می‌گردد. لازم به ذکر است، حتی در مواقعی که غده فوق کلیه سالم است، کمبود ترشح ACTH منجر به نارسایی فوق کلیه می‌گردد. به همین خاطر این عارضه را به نام نارسایی ثانویه غده فوق کلیه می‌خوانند.

از دلایل دیگر این نارسایی عبارت است از: افراد مصرف کننده کورتیکواستروئیدها مثل بیماران آسمی و آرتریتی. همین طور بیمارانی که، به طور ناگهانی کورتیکواستروئید را قطع می‌کنند.

_ علایم نارسایی حاد غده فوق‌کلیه

برخی اوقات، ممکن است علایم بیماری آدیسون ناگهانی ظاهر شوند. نشانه‌های نارسایی حاد عبارتند از:
– درد پایین کمر، شکم و پاها
– استفراغ و اسهال شدید (که باعث از دست دادن شدید آب بدن می‌شود)
– کاهش فشارخون
– عدم تمرکز
– افزایش پتاسیم خون

_ چه زمانی باید به پزشک مراجعه نمود؟

اگر دارای علایم زیر شدید، حتما به پزشک مراجعه کنید:

– تیره شدن پوست
– خستگی بیش از حد
– کاهش وزن غیر ارادی
– مشکلات معدی- روده‌ای مثل حالت تهوع، استفراغ و دل‌درد
– سرگیجه و بی‌هوش شدن
– میل زیاد به خوردن نمک
– درد عضلانی و یا درد مفصل

_ عوامل‌ افزایش‌دهنده‌ خطر
– استرس‌
– دیابت‌ شیرین‌ «مرض‌ قند»
– جراحی‌
– درمان‌ ضد انعقادی‌

_ پیشگیری‌
هیچگاه‌ داروهای‌ کورتیزونی‌ را سر خود قطع‌ نکرده‌ یا دوز آنها را تغییر ندهید.

_ عواقب‌ مورد انتظار

اگر این‌ بیماری‌ در مراحل‌ اولیه‌ تشخیص‌ داده‌ شود، علایم‌ را می‌توان‌ با هورمون‌درمانی‌ کنترل‌ و یک‌ زندگی‌ طبیعی‌ و بدون‌ دردسر داشت‌.
در مراحل‌ پیشرفته‌، این‌ بیماری‌، چنانچه‌ درمانی‌ برای‌ آن‌ انجام‌ نشود، به‌ مرگ‌ منتهی‌ خواهد شد.

_ عوارض‌ احتمالی‌

ایجاد یک‌ حالت‌ وخیم‌ به‌ دنبال‌ آسیب‌ جسمانی‌ یا بروز یک‌ بیماری‌. این‌ حالت‌ «بحران‌ غدد فوق‌کلیوی‌» نیز نامیده‌ می‌شود. علایم‌ در این‌ حالت‌ برجسته‌ و شامل‌ مواردی‌ چون‌ درد، ضعف‌، کاهش‌ فشارخون‌، بالا یا پایین‌ بودن‌ حرارت‌ بدن‌ و غش‌ می‌شود.
اشتباه‌ گرفتن‌ این‌ بیماری‌ با یک‌ بیماری‌ روانی‌
استعداد ابتلا به‌ عفونت‌ها

_ درمان‌

_ اصول‌ کلی‌

آزمایش‌های‌ تشخیصی‌ ممکن‌ است‌

آزمایشات لازم برای تشخیص بیماری آدیسون

۱- آزمایش خون: برای اندازه گیری مقدار آنتی بادی‌ها، سدیم، پتاسیم، کورتیزول و ACTH

۲- آزمایش تحریک ACTH: مقدار هورمون کورتیزول را قبل و بعد از تزریق ACTH مصنوعی اندازه می‌گیرند. ACTH باعث ساخته شدن کورتیزول در غده فوق کلیه می‌شود. اگر در این آزمایش، مقدار کورتیزول کم بود یا وجود نداشت، نشان می دهد غده فوق کلیه آسیب دیده است.

۳- آزمایش وابسته به انسولین: اگر پزشک شک کند که آیا غده هیپوفیز، موجب نارسایی غده فوق کلیه شده است یا نه، این آزمایش را درخواست می‌کند. انسولین را تزریق می‌کند و در فواصل مختلف، قند خون و کورتیزول را اندازه گیری می‌کند. در افراد سالم، مقدار قند کم و مقدار کورتیزول زیاد می‌شود.

۴- سی‌تی‌اسن شکم: برای نشان دادن اندازه غده فوق کلیه و دیگر مشکلات غیر عادی که ممکن است موجب نارسایی غده فوق کلیه گردند.

۵- MRI غده هیپوفیز: برای نشان دادن علت نارسایی غده فوق کلیه.

این‌ بیماری‌ برای‌ تمام‌ عمر گریبانگیر بیمار خواهد بود. اگر مبتلا به‌ این‌ بیماری‌ هستید، سعی‌ کنید تا اصول‌ مراقبت‌ از خود را فرا بگیرید. توجه‌ دقیق‌ به‌ زمانبندی‌ مصرف‌ داروها بسیار حیاتی‌ است‌.
در مورد «بحران‌ غدد فوق‌کلیوی‌» و ارتباط‌ آن‌ با استرس‌ جسمانی‌ (عفونت‌، جراحی‌، یا صدمات‌ جسمانی‌) اطلاعات‌ خود را افزایش‌ دهید.
به‌ هر پزشک‌ یا دندانپزشکی‌ که‌ مراجعه‌ می‌کنید، وی‌ را از بیماری‌ خود آگاه‌ سازید.
اگر در جایی‌ زندگی‌ می‌کنید یا به‌ جایی‌ قصد مسافرت‌ دارید که‌ خدمات‌ پزشکی‌ چندان‌ در دسترس‌ نیست‌، باید دستورالعمل‌ مربوط‌ به‌ تزریق‌ کورتیزون‌ را در شرایط‌ اورژانس‌ فرار بگیرید.
یک‌ دست‌بند یا گردن‌آویز مخصوص‌ همراه‌ داشته‌ باشید که‌ روی‌ آن‌ مشخص‌ شده‌ باشد که‌ شما آدیسون‌ دارید و ضمناً دارو و دوز مصرفی‌ نیز روی‌ آن‌ قید شده‌ باشد.
مراقب‌ باشید واکسیناسیون‌ شما به‌ روز باشد، از جمله‌ واکسیناسیون‌ آنفولانزا و ذات‌الریه‌
بستری‌ شدن‌ به‌ هنگام‌ «بحران‌ غدد فوق‌کلیوی‌»

_ داروهای مورد نیاز برای بیماری آدیسون

درمان این بیماران توسط هورمون درمانی انجام می‌شود. این درمان‌ها شامل:

۱- کورتیکواستروئید خوراکی: شامل: هیدروکورتیزون، پردنیزون و یا استات کورتیزون

۲- کورتیکواستروئید تزریقی: اگر استفراغ می‌کنید، این نوع درمان بهتر است.

۳- آندروژن تعویضی: در زنان، برای درمان کمبود آندروژن، دهیدرواپیناداسترون تجویز می‌شود. برخی مطالعات نشان داده‌اند که این روش باعث بهبود رضایت و میل جنسی می‌شود.

۴- دریافت مقدار زیادی نمک: در مواقع ورزش کردن، هنگامی‌که هوا گرم است و یا دارای درد معدی-روده‌ای و یا اسهال هستید، مقدار زیاد نمک تجویز می‌شود. همینطور در مواقعی مثل جراحی، عفونت و استرس مصرف زیاد نمک را تجویز می‌کنند.

۵- بحران آدیسون: یک خطر جدی برای سلامتی می‌باشد، چراکه فشار خون و قند خون پایین می‌آید و پتاسیم خون بالا می‌رود. این بحران را باید درمان کرد. این درمان شامل تزریق داخل وریدی هیدروکورتیزون، محلول سالین و شکر (دکستروز) می‌باشد.

_ فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری
هیچ‌ محدودیتی‌ برای‌ آن‌ وجود ندارد.

_ رژیم‌ غذایی‌

ممکن‌ است‌ نیاز به‌ یک‌ رژیم‌ غذایی‌ خاص‌ وجود داشته‌ باشد (مثلاً، رژیمی‌ که‌ جهت‌ حفظ‌ تعادل‌ سدیم‌ و پتاسیم‌ یا افزایش‌ کربوهیدرات‌ یا پروتئین‌ دریافتی‌ تجویز می‌شود).

_ بهتر است بیماران مبتلا به آدیسون

* در جیب و یا کیف خود، یک نوشته مبنی بر اینکه بیماری آدیسون دارند، را داشته باشند.
* داروها را در دسترس خود قرار دهند. یک روز مصرف نکردن دارو، ممکن است خطرناک باشد. بهتر است مقدار کمی از داروهای خود را در محل کار و کیف مسافرتی داشته باشند.
* با پزشک خود مرتبا در ارتباط باشند.

منبع: سایت تبیان