آشنایی با آب‌درمانی یا هیدروتراپی
بیماریها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان , ورزش درمانی
استفاده از آب به‌عنوان معالجه بیماریها از خیلی زمان‌های پیش متداول بوده است و بصورت تجربی از آب‌های معدنی استفاده می‌گردیده است. درمان با آب در یونان، روم باستان، چین، ژاپن، مصر و ایران با توجه به خواص آب مورد نظر بوده و به فراوانی بهره می‌بردند. از قرن ۱۸ استفاده از آب در پزشکی رواج یافت و اصطلاح هیدروتراپی (آب‌درمانی) متداول گردید. در قرن ۱۹ اولین مطب آب‌درمانی در اروپا گشایش یافت و در قرن بیستم مطالعات زیادی در ارتباط با خواص آب و بهره‌مندی آن بعنوان درمان که در بهبود یا تخفیف برخی از بیماریها موثر می‌باشد انجام یافته است.
هیدروتراپی ( آب‌درمانی ) از واژه یونانی هیدرو (HYDRO) به معنی آب و تراپیا( THERAPIA) به مفهوم درمان و ترمیم است که استفاده از آب و بهره‌مندی از خواص آن جهت درمان هیدروتراپی نامیده می‌شود.
_ مزیت مناسب بودن آب جهت تمرینات:
*برابر قانون ازشمیدس هر جسم که وارد آب شود به اندازه مایع جابجا شده سبک می‌شود . برابر اصل نیروی رو به بالا، جسم به سطح آب رانده می‌شود. چون وزن مخصوص بدن از آب کمتر می‌باشد به سطح آب می‌آید. بدن فرد هنگام غوطه‌ور شدن و مقاومت آب قادر است با صرف نیروی کمتر عضلات و اندام‌های خود را به حرکت درآورد و همچنین فشار بدن روی مفاصل کاهش پیدا کند و حرکات نیز با درد کمتری همراه باشد که این موضوع موجب انگیزه تکرار حرکات تمرینی در آب می‌گردد. افرادی که دارای ضعف عضلانی یا دامنه حرکتی مفاصل مواجه می‌باشند قادر به انجام فعالیت در آب می‌گردند.
*برابر قانون پاسکال فشار هیدرواستاتیک آب به‌طور یکسان بر تمام سطوح بدن وارد می‌شود که موجب تسهیل جریان خونی کاهش ورم و استواری مفاصل بی‌ثبات می‌شود.
*هر شیی که در آب حرکت نماید توسط جریان‌های گردابی جسم به‌جلو رانده می‌شود و از طرفی همان آب موجب مقاومت است که سبب تقویت می‌گردد.
*با توجه به این‌که وزن مخصوص آب نسبت به هوا بیشتر می‌باشد موجب مقاومت و تقویت عضلات می‌گردد.
* ایجاد بی‌وزنی و شناور شدن بدن با کمک تجهیزات موجب ایجاد آزاد‌سازی عضلات و کاهش درد در مفاصل می‌شود.
*مقاومت و فشار آب بر روی بدن، مفاصل و اندام‌ها در حین ورزش همانند یک ماساژ به تمام بدن انتقال و باعث آرامش می‌گردد.
*غوطه‌ور بودن در آب موجب تسریع جریان خون می‌گردد در سلامت قلب و عروق موثر می‌باشد.
_ انواع هیدروتراپی(آب‌درمانی)
به دو روش هیدروتراپی انجام می‌گردد:
هیدروتراپی عمومی: معمولا تمام بدن (به جز سر و گردن) فرد در آب غوطه‌ور می‌شود.
هیدروتراپی عضوی: فقط همان عضوی که دچار ضایعه می‌باشد در آب قرار می‌گیرد.
_ موارد کاربردی هیدروتراپی:
کاهش درد و گرفتگی عضلات، ریلکسشن، حفظ افزایش دامنه حرکتی اندام‌ها، بازآموزی فعالیت‌های عضلات ضعیف، جلوگیری از تحلیل رفتن عضلات، کاهش درد، افزایش حجم تنفسی و کارکرد ریه‌ها، کاهش اسپاسم، تقویت عضلات، پیشگیری از تغییر شکل‌ها، رفع محدودیت حرکتی و یا پیشگیری از آن، ایجاد روحیه شاد و شادابی
_ تغییرات فیزیولوژیکی بدن در هیدروتراپی(آب درمانی):
افزایش درجه حرارت بدن، افزایش سوخت‌و‌ساز بافت‌ها، اتساع عروق، افزایش جریان خون، افزایش میزان فعالیت قلب، افزایش فعالیت ریه‌ها.
_ چه کسانی می‌توانند از هیدروتراپی (آب‌درمانی ) استفاده نمایند:
همه می‌توانند از آب‌درمانی استفاده نمایند به خصوص افرادی که دارای مشکلات اسکلتی عضلانی می‌باشند. با راهنمایی کارشناس فیزیوتراپی.
_ چه کسانی نمی‌توانند از هیدروتراپی (آب‌درمانی ) استفاده نمایند:
افرادی که دارای زخم باز باشند، کسانی که کنترل ادرار مدفوع ندارند، بیماران قلبی که از طرف پزشک معالج منع شده‌اند، افرادی که دچار اختلال حسی می‌باشند (با احتیاط)، افرادی که دچار صرع می‌باشند مگر با نظر پزشک معالج، بیماران مبتلا به بیماری پوستی.
_ انواع تمرینات در آب:
آماده‌سازی بدن(گرم کردن)، استقامتی، کششی و رها‌سازی عضلات
آماده‌سازی: منظور حرکات اولیه در آب همچون راه رفتن در وضعیت‌های مختلف ( به‌طرف جلو، به‌طرف عقب، طرفین و ..) که بدن را جهت حرکات بعدی آماده می‌سازد.
استقامتی: مانند راه رفتن که می‌تواند همراه با بستن وزنه باشد و شناکردن و دیگر تمرینات که موجب افزایش میزان ضربان قلب و تنفسی می‌شوند و مصرف اکسیژن در طی این حرکات افزایش یافته و در نتیجه کارایی قلب و ریه‌ها و سیستم گردش خون افزایش می‌یابد و توانایی فرد در انجام فعالیت‌های زندگی بیشتر می‌شود.
کششی: عبارت از حرکاتی می‌باشد که با توسعه مکانیسم عصبی، عضلانی، از طریق تحریک شدن گیرنده‌های عمق باعث شل شدن یا استراحت عضله و سبب افزایش انعطاف‌پذیری عضلات و بافت‌های نگهدارنده می‌گردد.
رها‌سازی عضلات: به معنای ایجاد انبساط در عضله‌ها و رها شدن آن‌ها از انقباض و تنش در آب می‌باشد.
_ اهداف تمرینات:
ایجاد توان مطلوب برای انجام کارهای روزانه
برخورداری از استقامت و افزایش کارایی بالای قلب و عروق و دستگاه تنفسی
انعطاف‌پذیری در عضلات تاندون‌ها، لیگامنت‌ها، برای انجام بهتر حرکات و فعالیت‌ها
_ زمان اجرای تمرینات:
بدن دارای آرامش و دور از خستگی باشد.
از زمان صرف غذا مدتی گذشته باشد.
تا قبل از خستگی تمرینات متوقف گردد.
_ آب سالم و بهداشتی:
آبی است که در موقع مصرف خواص فیزیکی، شیمیایی و میکروبی آن مطابق استانداردهای موجود باشد و عاری از هرگونه بو، طعم و ظاهر نامطبوع باشد.
_ درجه حرارت آب در هیدروتراپی ( آب‌درمانی ):
آب خنک‌تر از دمای بدن ۳۷ درجه خنک کننده و محرک است.
آب گرم‌تر از بدن تقویت‌کننده می‌باشد.
آبی که داغ است آرامش را بوجود می‌آورد ولی ایجاد خستگی مفرط را به‌هم‌راه دارد.
آبی که اندکی از درجه حرارت بدن پایین‌تر است یعنی آب ولرم (۳۲-۲۷ درجه) یا آب نه گرم و نه سرد ( ۳۵-۳۲ درجه ) سودمند است.
_ نکات مهم در استفاده از هیدروتراپی
استفاده از هیدروتراپی و انجام تمرینات در آب با توصیه پزشک یا فیزیوتراپیست انجام شود.
از آب سالم و بهداشتی استفاده شود.
نکات ایمنی به منظور پیشگیری از هرگونه حادثه همچون سرخوردن، زمین خوردن و .. رعایت شود.
از مکان‌هایی که فضای مناسب‌سازی شده است استفاده گردد.
آب استخر برابر شرایط فرد دارای درجه حرارت مناسب باشد.
در طول هفته ۲ یا ۳ بار انجام شود.
در هر جلسه هیدروتراپی مابین ۶۰-۵۰ دقیقه حرکات مناسب توصیه شده انجام شود.
حداقل آب استخر جهت تمرینات در حد سینه باشد.
تعداد حرکات بر اساس توانایی و شرایط فرد و توصیه فیزیوتراپیست انجام شود.
در ابتدای فعالیت حدالاقل تا ۱۰ دقیقه آماده‌سازی ( راه رفتن) بدن را در برنامه گنجانده شود.
سرعت حرکات هماهنگ و آرام باشد.
از تجهیزات و وسایل قابل استفاده در استخر با مشورت فیزیوتراپیست صورت پذیرد.
_ بخشی از تمرینات پیشنهادی
*تازمانی که بدن آمادگی لازم را پیدا نماید، می‌توان در عرض استخر به آرامی رفت و برگشت را انجام داد. دقت گردد در زمان راه رفتن انتقال وزن از پاشنه به پنجه باشد.
*این بار راه رفتن به طرف عقب می‌باشد. قدم‌ها استوار برداشته شود.
*پس از تمرین فوق راه رفتن از پهلو (طرفین) راست و چپ انجام می‌گردد.
*در وضعیت ایستاده دست‌ها در طرفین باز و با فشار به آب به طرف جلو سپس به وضعیت اول حرکت انجام می‌شود.
*در وضعیت ایستاده دست‌ها صاف و از عقب تنه بدن به هم قلاب نموده و سپس به طرف بالا و پایین حرکت داده شود. تکرار می‌گردد.
*در کنار استخر ایستاده از پشت با هر دو دست میله کنار گرفته به آرامی بشینید و بلند شوید تا کشش را در شانه‌ها احساس نمایید. تکرار نمائید.
*در داخل آب در وضعیت ایستاده یک‌دست به جلو از آرنج صاف و دست دیگر به‌طرف عقب کشیده و خم گردد سپس برعکس دست‌ها وضعیت آن‌ها عوض شود و این تمرین تکرار گردد. ( می‌تواند همراه با داشتن وزنه در دست نیز انجام شود)
*در وضعیت ایستاده دست‌ها بر عکس یکدیگر بجلو و طرفین آورده شود. (آرنج کاملا صاف می‌باشد) به گونه‌ای که با فشار با مقاومت آب مقابله گردد ( می‌تواند همراه با داشتن وزنه در دست نیز انجام شود)
*در وضعیت ایستاده یک دست بر روی کمر و دست دیگر بصورت پاندولی از شانه همانند عقربه ساعت دایره‌وار چرخانده و بالعکس و سپس با دست دیگر این تمرین را انجام دهید. (می‌تواند همراه با داشتن وزنه در دست نیز انجام شود)
*در وضعیت ایستاده دست در طرفین بدن با کمی زاویه از شانه به چپ و به راست دورانی چرخانده شود ( می توانند همراه با داشتن وزنه در دست نیز انجام شود )
*در وضعیت ایستاده دست‌ها چسبیده به بدن شانه‌ها را به بالا و پائین آورده شود.
*در وضعیت ایستاده دست‌ها چسبیده به بدن شانه‌ها را به صورت دایره‌وار ( حرکت عقربه‌های ساعت و بعلکس) انجام گردد.
*دست مشت شده ( انگشتان جمع شود ) حرکت از مچ به طرف بالا و پائین انجام شود ( می‌تواند همراه با داشتن وزنه در دست نیز انجام شود. )
* انگشتان را در آب کاملا باز و بسته نمائید.
*در وضعیت ایستاده با دو دست دو طرف یک چوب به اندازه شانه بدن را گرفته به طرفین و جلو در داخل آب حرکت داده شود.
*در وضعیت ایستاده چوب یا میله را به صورت عمودی در پشت تنه با دو دست دو طرف آن را گرفته در داخل آب بالا و پائین آورده شود.
*می توان با نصب یک باند کششی به یک میله کناری استخر در وضعیت‌های مختلف با گرفتن باند کششی و یا بستن بر مچ پا تمرینات را انجام داد.
*در وضعیت ایستاده به‌طوری که پاها بیش از اندازه شانه به طرفین باز باشند بدون جابه جا شدن کف پا (ثابت در وضعیت اولیه) زانو یک‌بار به طرف راست و یک بار دیگر به طرف چپ کشیده شود به گونه‌ای که از لگن به‌طرف مقابل آورده شود.
*در کنار استخر با گرفتن میله کنار استخر به صورت ایستاده یک پا از زانو به طرف عقب خم شده و با گرفتن مچ پا، پا همراه با کشش به باسن نزدیک گردد. این حرکت در مورد پای دیگر انجام شود.
*حرکت فوق را می‌توان بدون گرفتن مچ پا با بستن یک وزنه، انجام داد.
*روبروی پلکان داخل استخر بایستید یک پا روی زمین و کف پای دیگر روی پلکان قرار دهید و تنه را به جلو آورید به‌گونه‌ای که کشیدگی را در پشت ران و باسن احساس کنید سپس این حرکت با پای دیگر انجام شود.
*کناراستخر ایستاده با گرفتن میله کنار استخر پا به طرف جلو و عقب کشیده شود ( این حرکت می‌تواند با بستن وزنه نیز انجام داد)
*با تکیه به دیوار استخر ابتدا یک پا به طرف خارج کشیده شود و برگردد (دور و نزدیک گردد) و سپس با پای دیگر این تمرین انجام گردد. (این حرکت می‌تواند با بستن وزنه نیز انجام شود.)
*در کنار استخر با گرفتن میله کناراستخر از مفصل لگن پا بصورت دورانی (عقربه ساعت) حرکت داد و برعکس نیزانجام شود و همچنین با پای دیگر نیز تکرار گردد.
*در وضعیت ایستاده با قرار گرفتن پاها در کنار یکدیگر دست‌ها چسبیده به تنه به طرف بالا پرش نمائید و هم‌زمان دست‌ها و پاها به طرفین آورده شود و سپس بازگشت به وضعیت اولیه انجام شود.
*برای مقاومت بیشتر می‌توان از یک قطعه پلاستیکی ۳۰ در ۲۰ سانتی‌متر استفاده نمود به این ترتیب که با دو دست در جلوی بدن قرار داده و در آب حرکت نمائید.
*به دیوار استخر تکیه داده و با گرفتن میله پاها رادر داخل آب بصورت پدال دوچرخه حرکت دهند.
*به دیوار استخر در وضعیت ایستاده تکیه دهید و ران تا ۹۰ در جه به طرف بالا آورده در این وضعیت ثابت مانده و زانو را خم و راست نمائید (این حرکت می‌تواند با وزنه نیز انجام شود.)
*روبه‌روی دیوار استخر ایستاده و زانو را خم و راست نمائید (این حرکت می‌تواند با وزنه انجام شود.)
*در وضعیت ایستاده با تکیه به دیوار استخر مچ پا به طرف بالا و پائین آورده شود (این حرکت نیز می‌تواند با بستن وزنه کف پا نیز انجام شود)
*مقابل دیوار استخر ایستاده وضعیتی که باند کششی دور کمر می‌باشد با بستن دو طرف آن به میله کنار استخر حرکت به طرف جلو و عقب انجام شود.
*برابر حرکت فوق پشت به دیوار استخر، باندکشی بر روی شکم قرار گیرد و تمرین حرکت به‌طرف جلو و وضعیت اولیه انجام شود.
منبع: انجمن MS ایران