آکنه (به انگلیسی: Acne vulgaris) یا رُخ‌جوش یا جوش غرور جوانی، که مردم آن را با عنوان جوش‌های ناشی از غرور جوانی می‌شناسند یکی از شایع‌ترین بیماری‌های پوستی و شایع‌ترین علت مراجعه بیماران به پزشکان متخصص پوست است.

این بیماری معمولاً هم‌زمان با بلوغ شروع می‌شود. در تقسیم‌بندی بیماری‌های پوستی، آکنه جزو یکی از بیماری‌های زائده‌های پوست یعنی مو است. ریشه مو در فضای کانال‌مانندی به اسم فولیکولِ مو قرار گرفته و رشد می‌کند. از طرف دیگر، غدد چربی به عنوان یکی دیگر از زوائد پوستی، ترشحات خود را داخل فولیکول مو تخلیه می‌کنند که به سمت بالا حرکت کرده و روی سطح پوست پخش می‌شوند.

سطحی‌ترین لایهٔ پوست، لایه شاخی نام دارد و سلول‌های پوستی که از لایهٔ سازنده منشأ می‌گیرند، به آهستگی به سمت بالا حرکت کرده و در نهایت از بین رفته، لایه شاخی را به وجود می‌آورند. این روند را روند شاخی شدن می‌گویند.

اساس ایجاد آکنه، اختلال در ترکیب و شدت چربی ترشح شده از غدد چربی و همچنین اختلال در روند و شدت شاخی شدن است.

_ علل آکنه از نظر علمی
تولید بیش‌تر از حد معمول چربی توسط غدد چربی پوست
افزایش شاخی شدن پوست

_ علل آکنه از نظر عملی
بلوغ مهم‌ترین عامل آغازکننده آکنه است و علت آن هم افزایش هورمون آندروژن می‌باشد. ثابت شده‌است که هورمون آندروژن یا هورمن مردانه باعث افزایش تولید چربی و همچنین افزایش روند شاخی شدن پوست می‌شود.

سایر عوامل شروع‌کننده عبارتند از:

حاملگی
تغییرات هورمونی؛
مواد پاک‌کننده پوست؛
رطوبت بیش از حد؛
تعریق زیاد؛
وراثت؛
استفاده از هورمون‌های آنابولیک (فراگَشتی)(که مورد استفاده بدن‌سازان قرار می‌گیرد)؛
تحریک پوست با خاراندن و همچنین ایجاد زمینه التهاب و عفونت؛
تجمع سلول‌های مرده و ایجاد زمینه مناسب برای بسته شدن دهانه فولیکول مو؛
استرس با مکانیزم افزایش هورمون‌های فوق کلیوی که آندروژن‌ها هم در آن وجود دارند؛
داروهای دارای هالوژن (ید، کلرید، برومید) مثل لیتیوم، باربیتورات‌ها و غیره؛
غذاهای دریایی که حاوی ید زیاد هستند؛
غذاهای حاوی قند و چربی زیاد؛
غذاهای حاوی پروتئین کم؛
کاهش مصرف ویتامین E و ویتامین A.

_ دلیل عجیب بروز آکنه در بزرگسالی
۱٫آب میوه‌ها چه چیز بدی می‌تواند در نوشیدن یک لیوان آب میوه یا آب سبزیجات تازه وجود داشته باشد؟ وقتی آب یک میوه یا سبزی را می‌گیرید، در واقع فیبر موجود در آن ماده غذایی را از بین می‌برید و صرفا قند طبیعی آن میوه یا سبزیجات برایتان باقی می‌ماند. قند موجود در این نوشیدنی‌ها موجب به هم خوردن سطح انسولین در بدن شده و با انتشار هورمون‌هایی باعث تولید روغن زیاد و گرفتگی منافذ پوستی می‌شود. علاوه بر این، افزایش سطح قند خون خطر التهاب را افزایش می‌دهد و موجب انسداد منافذ پوستی و بروز آکنه می‌شود.

۲. پودر پروتئین میل فزاینده به مصرف پروتئین باعث شده که پودرهای پروتئینی را در تهیه بلغور جوی دوسر، ماکارونی و حتی قهوه استفاده کنیم. با توجه مقاله سال ۲۰۱۶ در مجله آکادمی درماتولوژی آمریکا، بسیاری از برندهای تجاری از پروتئین‌های لبنی یا کازئین در تهیه محصولات خود استفاده می‌کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مصرف این محصولات توسط ورزشکاران و بدنسازان باعث بروز جوش و آکنه در آن‌ها می‌شود.

۳. مصرف بیش از اندازه محصولات دارویی و بهداشتی قفسه‌های داروخانه‌ها پر از کرم، روغن، سرم، اسانس و پودر است. اما استعمال بیش از اندازه آن‌ها بر روی بعضی از انواع پوست ایده چندان مناسبی نخواهد بود. محصولات آبرسان و ضد پیری از جمله تولیداتی هستند که بعضا بیش از اندازه استفاده می‌شوند. اگر در یک دوره طولانی مدت از این محصولات استفاده کنید، ممکن است جوش بزنید یا با گرفتگی منافذ پوست مواجه شوید، به خصوص اگر پوست چرب داشته باشید. متخصصان توصیه می‌کنند که تا حد امکان از محصولات روغنی بر روی پوست صورت استفاده نکنیم تا دچار جوش و آکنه نشویم.

۴. تلفن همراه و جوش روی صورت اعتیاد به فیس بوک، توییتر، اسنپ چت و سایر شبکه‌های اجتماعی به دلایل مختلف برای پوست مضر است. هر بار که صدای زنگ یکی از این رسانه‌ها و یا شبکه‌های اجتماعی را می‌شنویم، دچار استرس می‌شویم. استرس موجب انتشار آندروژن شده و با تولید چربی باعث بروز التهاب و آکنه می‌شود. به علاوه، قرار دادن تلفن همراه نزدیک به صورت در ۲۴ ساعت روز باعث می‌شود که باکتری‌های انباشته در سطح تلفن باعث بروز آکنه بر روی صورت شوند. مالش تلفن همراه بر روی پوست صورت و دست نیز باعث تحریک غدد چربی می‌شود؛ اگر در این شرایط عرق کنید، چربی در منافذ سطح پوست به دام می‌افتد. بدیهی است که اگر تلفن همراهتان دارای میکروب باشد (که حتماً هست)، وضعیت جوش‌ها بدتر خواهد شد. شما می‌توانید با استفاده از هدفون صورت خود را از آسیب‌های احتمالی مصون نگه دارید.

۵. پاک‌کننده نقش پاک‌کننده‌ها در از بین بردن آلودگی و چربی‌ها غیرقابل انکار است. پاک‌کننده‌های ناملایم با PH قلیایی می‌توانند باعث تحریک پوست شوند. این تحریک ممکن است با التهاب و سوزش همراه باشد یا در حالت بدتر موجب آکنه شود. متخصصان توصیه می‌کنند به جای این محصولات از یک پاک‌کننده ملایم استفاده کنید که مواد تشکیل دهنده آن بر روی پوست انباشته نشود. فوم پاک‌کننده نیوتروجینا که حاوی پلیمرهای اصلاح شده‌است، گزینه خوبی است. این محصول پوست شما را کمتر تحریک می‌کند و تأثیر قابل توجهی در درمان جوش و آکنه دارد.

۶. رفت و آمد فرقی نمی‌کند برای رفت و آمد از اتوبوس استفاده می‌کنید یا ماشین، یا اینکه قدم می‌زنید؛ در هر صورت آلودگی هوا به پوست شما آسیب می‌رساند و موجب التهاب می‌شود. متخصصان تصور می‌کردند که جوش و آکنه به دلیل انسداد منافذ شکل می‌گیرند. امری که در نهایت به بروز جوش‌های سرسیاه یا سرسفید منجر می‌شود. آنچه در مورد این عارضه مسلم است، این است که التهاب منشأ آن است.

_ غذاهایی که باعث ایجاد آکنه می‌شود

لبنیات

شیر به‌طور طبیعی سرشار از هورمون است و اگر پای آکنه درمیان باشد، فاکتور هورمون، حتی فاکتور هورمون آزاد رشد، به‌ تنهایی فرآورده‌های شیری را عنصر اصلی ایجاد آکنه می‌سازد. از منظر تغذیه، مهم نیست شیر کم چرب یا بدون چربی باشد مهم آن است که یک بمب شیرین است! گرفتن چربی شیر اهمیتی ندارد، زیرا حتی ۱۲ گرم قند هم بسیار زیاد است. چربی‌ها کمک می‌کنند تا ویتامین A و D محلول در چربی شیر، برای جذب بهتر، تجزیه شوند. بدون چربی، این ویتامین‌ها به‌درستی جذب نمی‌شوند، مثل این است که یک کوکتل شیرین خورده باشید که این امر می تواند سبب بهم‌خوردگی هورمونی شود.

قند

در اصل، آکنه یک التهاب است و یکی از بزرگترین عوامل ایجاد‌ التهاب، قند است. هنگامی‌ که قند وارد بدن ما می‌شود، میزان انسولین افزایش می‌یابد و در نتیجه بدن ما دچار التهاب می‌شود. برای افراد مستعد به آکنه بدین معنی است که جوش‌های چرکی تازه‌ای ایجاد می‌شود.

بدتر از آن زمانی است که قند را با شیرهورمونی مخلوط کنید و دردسر بوجود آورید. اگر بیماری بگوید شکلات باعث شروع آکنه در او شده،بدانید که قطعا شکلات شیری بوده که مواد اصلی تشکیل دهنده‌ی آن شیر و قند است. اگر نمی‌توانید خوردن شکلات را کنار بگذارید، حداقل انواع شکلات تلخ را انتخاب کنید. اگر شکلات تلخ که قند کمتر و آنتی اکسیدان بیشتری دارد مصرف کنید، خیلی کمتر دچار آکنه می‌شوید. نکته اصلی کنار گذاشتن این ماده مضر است، مطمئن باشید انتخاب معقولانه‌ای کرده‌اید.

بادام‌ زمینی

این آجیل دوست داشتنی یک عامل پنهان آکنه است که ما متوجه آن نمی‌شویم. افراد مستعد آکنه بهتر است از بادام زمینی و فرآورده‌های آن پرهیز کنند، زیرا حاوی یک نوع هورمون به نام آندروژن (هورمون مردانه) است که با افزایش تولید چربی، غدد روی پوست را تحریک می‌کند، که پس از آن آکنه بوجود می‌آید. آجیل (مغزهای بوداده‌ی خوشمزه) روغن زیادی دارد. روغن بادام‌زمینی را می‌توانید در چیپس پیدا کنید که معمولا باعث بروز جوش‌های ناگهانی می‌شود.

ید

ید، در بیشتر غذاهای مورد‌علاقه‌ی شما پنهان است. نمک طعام روی اکثر میز‌های شام وجود دارد، اما جلبک دریایی سبب بروز بیش از حد آکنه می‌شود. افرادی ‌که سوشی دوست دارند متوجه این موضوع شده‌اند. مسلما اگر غذای خام بخشی از رژیم غذایی شما است و شما یکی از طرفداران این نوع غذا هستید، باید بدانید جلبک دریایی یکی دیگر از غذاهای پر از ید است.

جلبک دریایی یک غذای آبدار است و همچنین خاصیت آنتی‌اکسیدانی و محافظت از پوست در برابر آفتاب را به‌ همراه دارد. اگر چه آکنه را تشدید می‌کند اما به نوع خزه ونحوه‌ی بدست‌آمدن آن نیز بستگی دارد و تحقیقات درباره آن ادامه دارد. به افرادی که مشکل آکنه دارند خوراک جلبک دریایی پیشنهاد نمی‌شود زیرا امکان بروز آکنه را افزایش می‌دهد.

ید در سبزیجاتی نظیر مارچوبه نیز وجود دارد. مطالعات نشان می‌دهد مصرف مقدار کم از غذاهایی که سرشار از ید هستند (۳ یا ۴ بار در هفته) آنچنان وضعیت آکنه را وخیم نمی‌سازند، اما مصرف بیش از حد در افراد مستعد باعث ایجاد جوش می‌شود.

بالاخره، به‌رغم باور رایج عوام، ۶۰ تا ۹۰ روز طول می‌کشد تا آکنه بوجود آید! چنانچه فکر می‌کنید که غذای شما باعث ایجاد جوش شده، سعی کنید به مدت یک ماه، هر دفعه یکی از مواد غذایی را کنار بگذارید تا به این مسئله پی ببرید.

_ تشخیص بیماری
تشخیص آکنه، یک تشخیص کلینیکی است. یعنی پزشک با معاینه بیمار شاکی از عارضه پوستی و با مشاهده نوع ضایعات، ضمن تشخیص بیماری، شدت آن را نیز تشخیص می‌دهد تا پروتکل درمانی لازم را برنامه‌ریزی کند. تشخیص بیماری آکنه برای پزشکان و به‌خصوص پزشکان متخصص پوست راحت است . اگر یک پزشک صورت بیمار را معاینه می‌کند، بیشتر از هر چیز قصد ارزیابی شدت بیماری را دارد تا بخواهد بیماری آکنه را تشخیص دهد.

_ درمان دارویی

موضعی شامل:
عصاره گیاه مریم گلی؛
رتینوئیدهای موضعی مثل : ترتینوئین (رتین-آ)- آداپالن – تازاروتن؛
آنتی‌بیوتیک؛
بنزوئیل پروکسید.
سیستمیک یا عمومی شامل:
آنتی‌بیوتیک؛
بعضی از هورمون‌ها؛
ایزوترتینوئین (آکوتان)؛
تتراسایکلین؛
ازیترومایسین.
استفاده از صابون‌های مخصوص برای جوش‌های چرکی وچرب که کاهنده این عوامل باشد.

_ درمان غیردارویی
بازکردن سوراخ کومدون با دست یا سوزن و وارد کردن فشار به آن‌ها برای تخلیه که این کار در نهایت اغلب به لک شدن پوست منجر می‌شود؛
استفاده از صابون گلیسرین یا ضدباکتری؛
پیلینگ سطحی با استفاده از گلیکولیک اسید و سالیسیلیک اسید؛
استفاده از فوتوتراپی با نور قرمز، نور آبی یا بعضی از انواع لیزرها
برای درمان از طریق مصرف بعضی از سیفیجات مانند اسفناج یا سبزی‌های که دارای برگ پهن می‌باشند ویا با مصرف میوه جات مانند هندوانه، البالو ، و… و همچنین مصرف هویج که برای ازبین بردن اکنه بسیار مفید است.
برای شست شوی صورت‌های دار جوش می‌باشند باید این صورت‌ها را با اب خیلی ولرم که خیلی گرم نباشد وخیلی هم سرد نباشد یعنی معتدل و برای خشک کردن بایستی به جای حوله از دستمال کاغذی نرم استفاده کرد.

_ درمان طبیعی

روغن بوته چای
اگر همیشه درگیر خرید محصولات شیمیایی هستید و تا کنون اسم روغن بوته چای را هم نشنیده‌اید، باید بگوییم که این روغن از گیاه «ملالوکا» گرفته می‌شود که بومی استرالیا است. این روغن خواص ضدالتهابی طبیعی قوی دارد و درمانی مناسب برای آکنه محسوب می‌شود. روغن بوته چای در مقایسه با محلول بنزوئیل پراکسید ملایم‌تر بوده، اما به همان اندازه در درمان آکنه موثر است.
البته باید بدانید که روغن بوته چای تاثیر خود را به تدریج ایجاد می‌کند، اما روش مطمئن‌تری برای مقابله با آکنه محسوب می‌شود. چند قطره از این روغن را با ۲۰ تا ۴۰ قطره عرق هاماملیس ترکیب کرده و با یک گلوله پنبه ای به صورت خود بزنید. یادتان باشد که از این درمان ضدآکنه، روزانه فقط دو بار استفاده کنید، چون بیش از این باعث خشک شدن پوست شده و ممکن است مشکل آکنه را تشدید کند.

چای سبز
چای سبز حاوی ترکیبات ضدمیکروبی و آنتی‌اکسیدانی است که با آکنه مقابله می‌کنند. برای بهره‌مندی از این خواص، یک فنجان چای سبز دم کرده و اجازه دهید خنک شود. می‌توانید از این محلول به عنوان محلول تمیز کننده برای پوست صورت استفاده کنید. تمیز نگه داشتن پوست تاثیر زیادی در مقابله با آکنه دارد.

عسل
خواص آنتی بیوتیکی عسل برای بهبود آکنه مفید خواهد بود. برای این کار می‌توانید یک قاشق چای‌خوری عسل را روی آکنه‌ها بمالید و یا اینکه نصف فنجان عسل را با یک فنجان بلغور جوی دو سر ترکیب کرده و به صورت ماسک روی پوست قرار دهید. کافیست که نیم ساعت صبر کنید و سپس پوست را به آرامی شستشو داده و خشک کنید.

نعنا
نعنا مازاد چربی پوست را که باعث بسته شدن منافذ می‌شود جذب می‌کند. برای پیشگیری از بروز آکنه، دو قاشق غذاخوری نعنای تازه را خیلی ریز خرد کنید و آن را با دو قاشق غذاخوری ماست شیرین و دو قاشق غذاخوری بلغور جوی دوسر ترکیب کنید. ماسک به دست آمده را به مدت ۱۰ دقیقه روی پوست قرار داده و در نهایت با آب شستشو دهید.

گیاه اکیناسه
در طب سنتی از گیاه اکیناسه برای تسریع بهبود جای زخم و مقابله با سرماخوردگی و آنفلوانزا استفاده می‌شود. باید بدانید که این گیاه خواص آنتی‌باکتریایی و ضدالتهابی دارد و برای مقابله با آکنه موثر عمل می‌کند. می‌توانید از دم کرده این گیاه برای شستشوی صورت استفاده کنید. کافی‌ست یک گلوله پنبه‌ای را به این محلول طبیعی آغشته کرده و روی آکنه‌ها بزنید.

آسپیرین
استیل سالیسیلیک اسید یا آسپیرین برای بهبود و درمان آکنه موثر است. این ترکیب باعث خشک شدن جوش‌ها و کاهش التهاب می‌شود. برای بهره‌مندی از این خواص، قرص را با مقدار کمی آب له کرده (۴ عدد قرص را در ۲ قاشق غذاخوری آب) و روی آکنه‌ها قرار دهید.

گیاه بابونه
بابونه باعث کاهش التهاب ناشی از آکنه می‌شود. می‌توانید دو تا سه قاشق از این گیاه را با یک فنجان آب به مدت ۱۵ دقیقه بجوشانید. محلول را صاف کرده و اجازه دهید خنک شود. سپس یک گلوله پنبه‌ای را به آن آغشته کرده و به صورت ضربه‌ای آرام روی پوست صورت بزنید. لازم است که قبل از استفاده، پوست خود را تمیز کنید.

گیاه هاماملیس
هاماملیس یک گیاه قابض طبیعی و فوق‌العاده است که جوش‌ها را خشک کرده و آلودگی‌های پوست را کاهش می‌دهد. برای بهره‌مندی از خواص این گیاه کافی‌ست عرق آن را با یک گلوله پنبه‌ای تمیز به پوست بزنید. این کار را صبح و شب تکرار کنید.

آلوئه‌ورا
آلوئه‌ورا شهرت زیادی در تسکین سوختگی، تسریع بهبود زخم، مقابله با عفونت و کاهش جای زخم دارد. می‌توانید از ژل این گیاه برای مقابله با آکنه نیز استفاده کنید. کافی‌ست ژل آلوئه‌ورا را به‌طور مستقیم روی آکنه‌ها قرار دهید.

لیمو ترش
لیموترش مانند یک لایه‌بردار عمل می‌کند و باعث روشن شدن رنگ پوست و تمیزی آن می‌شود. این ماده غذایی، جای زخم را بهبود می‌دهد و از تشکیل کومدون‌های جدید پیشگیری می‌کند. کافی‌ست یک گلوله پنبه را به آب لیموترش آغشته کرده و به پوست تمیز خود بزنید و بعد از ۱۰ تا ۱۵ دقیقه شستشو دهید.

سرکه سیب
سرکه سیب حاوی اسیدمالیک و اسیدلاکتیک است که لایه‌بردار بوده و قرمزی پوست را کاهش می‌دهند. این ترکیبات برای درمان و بهبود آکنه‌ها نیز مفید هستند. کافی‌ست یک پیمانه سرکه سیب را با یک پیمانه آب مخلوط کنید و با یک گلوله پنبه‌ای به پوست بزنید.

اسیدهای چرب امگا ۳
اسیدهای چرب امگا ۳ خواص ضدالتهابی دارند که برای بهبود وضعیت پوست آکنه‌دار مفید هستند. برای بهره‌مندی از خواص این ترکیبات می‌توانید مکمل امگا ۳ یا همان کپسول روغن ماهی را خریداری کرده و میل کنید. مصرف ماهی‌های چرب مانند ماهی تن، ماهی آزاد و تخم کتان نیز برای داشتن پوستی سالم و صاف مفید هستند.

منابع:
۱- دانشنامه آزاد
۲- مجله سلامت
۳- tebyan.net