فشار چشم؛ یکی از شایع‌ترین بیماری‌های چشم در عصر حاضر
فشار چشم (انگلیسی: Intraocular pressure) یا IOP فشار مایع داخل چشم انسان است که آن را با نام خستگی چشم هم می‌شناسیم یکی از مشکلات شایع چشمی بخصوص در جوانان است. کره چشم انسان مانند یک گوی است که دارای بافتی نرم است. قسمت پشتی آن را ماده‌ای ژله‌ای به نام زجاجیه و قسمت جلویی آن را مایعی به نام زلالیه احاطه کرده است. زلالیه همانطور که از اسمش پیداست، زلال و شفاف است. این مایع به طور پیوسته تغییر می‌کند و سفتی و فشاری که از طرف جلوی چشم (سطح خارج چشم) حس می‌گردد – و به فشار چشم معروف است – نتیجه نیرویی است که زلالیه به سطح لایه خارجی چشم وارد می‌سازد.
کره چشم انسان تقریبا به شکل یک گوی با ابعاد دو و نیم سانتی‌متر است که بافت نرمی دارد و قسمت پشتی آن با یک ماده ژله‌ای به نام زجاجیه و قسمت جلویی آن با مایعی به نام زلالیه پر شده است. این مایع زلال و شفاف است و به همین سبب به آن زلالیه می‌گویند. مایع زلالیه مدام در حال تغییر است، در چشم ساخته شده و پس از این که نقش خود را در متابولیسم چشم ایفا کرد، از چشم خارج می‌شود.
وجود این مایع در داخل چشم موجب می‌شود چشم‌ها در حالی که کاملا نرم هستند، دارای یک شکل مشخص باشند. در واقع وجود مایع زلالیه موجب ایجاد یک فشار از درون به سطح خارجی در قسمت جلوی چشم می‌شود و ضمن این که موجب حفظ شکل و قوام سطح چشم می‌شود، نقش خود را در زمینه تغذیه و متابولیسم این عضو ایفا می‌کند.
سفتی و فشاری که در سطح خارج چشم از طرف جلو احساس می‌شود و به فشار چشم معروف است، حاصل نیرویی است که مایع زلالیه بر واحد سطح لایه خارجی چشم وارد می‌کند. اگر بنا به دلایلی، مایع زلالیه داخل چشم زیاده از حد تولید و یا خروج آن با مشکل مواجه شود، در آن صورت فشار چشم از حد طبیعی بیشتر خواهد شد.
این‌که فشار چشم شما طبیعی است یا خیر، با اندازه‌گیری این فشار توسط اپتومتریست‌ها یا چشم پزشکان مشخص می‌شود.
در کودکان به جز موارد نادری که یک اختلال مادرزادی وجود دارد، کمتر با مشکل فشار چشم روبه رو می‌شویم. همچنین در دوران جوانی نیز افزایش فشار چشم شایع نیست.
پس از ۴۰ سالگی به دلیل تغییرات ساختاری در چشم، ممکن است فشار چشم افزایش یابد. لذا توجه به این مساله پس از سن ۴۰ سالگی اهمیت بسیاری دارد. طوری که لازم است افراد بالای ۴۰ سال از چگونگی فشار داخل چشم خود مطلع باشند.
روش اندازه‌گیری فشار چشم تونومتری نام دارد که توسط یک چشم پزشک یا اپتومتریست با تجربه، به دقت اندازه‌گیری می‌شود. فشار طبیعی چشم بین ۱۲ تا ۱۸ میلی‌متر جیوه است. به ندرت فشار چشمی از ۱۲ کمتر است، ولی فشار چشم بیشتر از ۱۸ میلی‌متر جیوه فشار بالای چشم محسوب می‌شود و به بررسی‌های تخصصی نیاز دارد. اهمیت فشار چشم بالا به علت آسیب‌هایی است که ممکن است به شاخه‌های عصبی مرتبط با عصب چشم وارد کند.
فشار چشم بالا دقیقا به معنی بیماری آب سیاه نیست، ولی یکی از مهم‌ترین دلایل ایجاد بیماری آب سیاه چشم یا گلوکوم، فشار چشم بیشتر از حد طبیعی است. اگر کسی فشار چشم بیشتر از ۱۸ میلی‌متر جیوه داشته باشد، به عنوان یک فرد مستعد ابتلا به آب سیاه شناخته می‌شود.
آسیبی که در اثر آب سیاه به چشم وارد می‌شود، بیشتر شامل آسیب شاخه‌های عصبی مربوط به میدان بینایی یا بینایی محیطی است. بنابر این ممکن است در تشخیص بیماری گلوکوم، اپتومتریست لازم بداند بینایی محیطی فرد را به کمک آزمون میدان بینایی بسنجد.
بررسی ته چشم و سر عصب بینایی نیز می‌تواند به تشخیص آسیب‌های احتمالی ناشی از آب سیاه کمک کند که در یک ویزیت عمومی اپتومتری، همه این امکانات برای شما فراهم می‌شود.
در صورت تشخیص بیماری گلوکوم یا آب سیاه، اولین اقدام درمانی توسط چشم پزشکان، درمان‌های دارویی است که در بسیاری موارد می‌تواند به‌طور موثری مشکل را تعدیل و بر طرف کند. در صورتی که روش‌های دارویی موثر واقع نشوند، استفاده از روش‌های جراحی توسط یک جراح متخصص چشم می‌تواند برای درمان آب سیاه مفید باشد.
فشار چشم یک موضوع بسیار مهم و با اهمیت است. کره چشم در حد طبیعی دارای فشار است، اما فشار کره چشم می‌تواند در برخی افراد به دلایل مختلف تغییر کرده و بیشتر یا کمتر می‌شود.
تغییر اندازه فشار چشم یعنی بیشتر و کمتر شدن فشار کره چشم، باعث آسیب جدی به چشم خواهد شد. البته در بیشتر موارد، فشار چشم بالا می‌رود و کمتر فشار چشم پایین می‌آید.
فشار چشم بالا به مرور زمان باعث ایجاد بیماری آب سیاه یا گلوکوم خواهد شد و شایان ذکر است که در صورت درمان نشدن به موقع بیماری، آب سیاه منجر به کوری و نابینایی فرد خواهد شد.
_ آیا همه افرادی که فشار بالای چشمی دارند به گلوکوم مبتلا می‌شوند؟
بالا رفتن فشار چشمی می‌تواند باعث بیماری گلوکوم (آب سیاه) شود اما نمی‌توان گفت که تمام افرادی که دارای فشار بالای داخل چشمی هستند حتماً به گلوکوم (آب سیاه) مبتلا می‌شوند لذا بیماران باید به صورت مرتب جهت کنترل فشار داخل چشم تحت نظر چشم پزشک باشند.
زمینه‌های خانوادگی، بیماری دیابت، فشار خون بالا، بیماری‌های چشمی، عفونت‌های چشم، التهابات چشمی و انواع ضربه‌های چشمی در ایجاد فشار چشم بالا موثرند که باید به این موارد و رفع آن‌ها توجه کرد.
_ دلایل افزایش فشار داخل چشمی:
۱- اختلال در جریان مایع زلالیه در بخش زاویه چشم
۲- تولید زلا لیه بیش از حد طبیعی
۳- ضربه به چشم
۴- استفاده از برخی از داروها مانند کورتون‌های استروئیدها
۵- برخی از بیماری‌های چشمی مانند نزدیک بینی ، گلوکوم
۶- دیابت
۷- افزایش سن
۸- سابقه خانوادگی افزایش فشار داخل چشمی
_ علائم و نشانه‌های شایع فشار چشم چیست؟
سوزش چشم
سنگینی در پیشانی و پیرامون کاسه چشم
سردرد پشت چشم‌ها، میان چشم و در مرکز پیشانی یا روی پلک‌ها
قرمزی چشم ها
خشکی یا خماری چشم‌ها
ناتوانی در تمرکز به علت چشم درد یا سردرد
کاهش تیزبینی، تاری دید و دوبینی در موارد حاد آن مشاهده می‌شود.
درد پیرامون چشم ها با نزدیک شدن به شب بیشتر می‌شود اما اغلب با استراحت از بین می‌رود.
شروع فشار چشم معمولا با نزدیک‌بینی است.
کاهش بینایی، تاری دید و سردرد از نشانه‌های بالا رفتن فشار چشم است و درمان آن با دارو و یا عمل جراحی و با تشخیص و صلاحدید چشم پزشک خواهد بود.
یک نوع آب سیاه مادرزادی وجود دارد که وقتی نوزاد به دنیا می‌آید، این بیماری را دارد. پدر و مادر باید به این مسئله اهمیت داده و از همان دوران فرزند را تحت درمان پزشکی قرار دهند.
وقتی فشار کره چشم پایین بیاید، اندازه کره چشم و حجم آن کم شده و بینایی کاهش پیدا می‌کند که البته در بیشتر مواقع فشار چشم بالا می‌رود. به فشار پایین چشم هم باید اهمیت دهیم و نسبت به درمان به موقع آن اقدام کنیم.
معمولا افراد از چهل سال به بالا، باید سالی یک بار فشار کره چشم خود را توسط چشم پزشک بررسی کنند و در صورت ایجاد فشار چشم بالا، تحت صلاحدید پزشک درمان به موقع را انجام دهند، چون بی‌توجهی به این مسئله مهم، سبب آسیب‌های جدی به چشم خواهد شد. لذا لازم است افراد به این نکات مهم توجه کرده و این موارد رعایت کنند.
_ درمان‌های فشار چشم
برای پایین آوردن فشار چشم، معمولا از قطره استفاده می‌شود. تنوع قطره‌های چشمی با توجه به میزان فشار چشم تعیین می‌شود. اگر فشار چشم خیلی بالا بود، دو یا سه نوع قطره برای پایین آوردن آن تجویز می‌شود. اگر فشار چشم با قطره پایین نیاید پزشک می‌تواند از لیزر یا جراحی برای درمان آن استفاده کند. استفاده از قطره‌های چشمی باید به صورت مستمر باشد و قطع نشود و حتما استفاده از آن تحت نظر چشم پزشک باشد. بعد از مدتی استفاده از قطره‌های چشم، باید به چشم پزشک مراجعه شود تا میزان تاثیر گذاری آن را بررسی کند، اگر موثر نبود قطره دیگری نیز به آن اضافه می‌کند یا با استفاده از جراحی مشکل را حل می‌کند.
_ درمان‌های طبیعی فشار چشم
دوری موقت از دستگاه‌های الکترونیکی: شایع‌ترین علت فشار چشم بر اساس تحقیقات، کار با وسایل الکترونیکی است. طبعا دوری از این وسایل می‌تواند در بازگشت سلامت به چشم اثر گذار باشد.
انجام ورزش‌های تسکین‌دهنده چشم: شامل بستن چشم‌ها، چشمک زدن، نگاه به طرفین و جلو، نگاه کردن به صورت چرخشی، خیره شدن به نوک بینی و نگاه کردن به دور و نزدیک.
چشمک زدن: چشمک زدن باعث شل شدن ماهیچه‌ها می شود، و چشم‌ها را روان می‌کند.
استفاده از عینک دودی برای در امان نگه داشتن چشم‌ها از نور آفتاب: نور خورشید یکی از عواملی است که فشار چشم را تشدید می‌کند. سعی کنید از ماندن زیر نور آفتاب خودداری نمایید.
افزایش نور اتاق مطالعه: تلاش و تمرکز برای خواندن کتاب زیر نور کم علائم فشار چشم را تشدید می‌کند.
خواب و استراحت کافی: خستگی بدن باعث قرمزی و خشکی چشم‌ها نیز می‌شود.
منابع:
۱- سایت تبیان
۲- سایت آسان طب
۳- homaeyeclinic.com