بیماری‌‌ها و راه درمان, دارونامه , پیشگیری بهتر از درمان 

ریتالین (به انگلیسی: Ritalin)
نام ژنریک: متیل فنیدات (به انگلیسی: Methylphenidate)
از ترکیبات مشابه آمفتامین‌ها است؛ که برای درمان افسردگی، نشانه‌های نارکولپسی، و برخی از مبتلایان اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی تجویز می‌شود.

اختلال بیش‌فعالی یا کم‌توجهی در کودکان یک اختلال تقریباً شایع است که بر روی رفتار کودک اثر می‌گذارد.
کودکان مبتلا به اختلال بیش‌فعالی (ADHD) به صورت مزمن و مداوم علائمی نظیر بی‌قراری، عدم تمرکز، بی‌توجهی و رفتارهای خطرناک از خود نشان می‌دهند.
در درجه اول لازم است که والدین رفتار واحساسات کودک خود را درک نمایند اما در صورتی که این رفتارها قابل کنترل نباشند، با تشخیص روان‌پزشک اطفال درمان دارویی برای کودک آغاز می‌گردد. ریتالین داروی معمولی نیست و تحت هیچ شرایطی بدون تجویز پزشک و یا به توصیه دوستان و اقوام نباید این دارو مصرف شود.
با افزایش سطح ماده‌ای شیمیایی به نام دوپامین که به‌صورت طبیعی در بدن انسان تولید می‌شود، منجر به تحریک بخشی از مغز که مسئول تمرکز و کنترل رفتار می‌باشد، می‌شود و عملکرد این بخش را بهبود می‌بخشد.
مصرف این دارو تنها با تجویز پزشک متخصص اطفال مجاز می‌باشد. بیش‌فعالی به‌طور معمول در کودکی تشخیص داده می‌شود اما ممکن است تا سال‌های نوجوانی و حتی اوایل بزرگسالی نیز ادامه داشته باشد.

با مصرف آن توانایی فرد برای توجه، تمرکز بر یک فعالیت و کنترل مشکلات افزایش پیدا می‌کند. همچنین به فرد در بهبود مهارت‌های گوش دادن و سازماندهی وظایف کمک می‌کند. یکی دیگر از مصارف دارویی آن جهت کنترل اختلال حمله خواب (نارکولپسی) یا حملات پانیک می‌باشد.

مکانیسم اثر
احتمالا با مهار برداشت مجدد دوپامین در اعصاب دوپامینرژیک باعث تحریک ملایم CNSمی‌شود. این دارو در کودکان مبتلا به حواس‌پرتی، بی‌قراری حرکتی را مهار و تمرکز حواس را افزایش می‌دهد. در نارکولپسی، با عمل برقشرمخ و ساختارهای زیر مخ مثل تالاموس باعث تحریک CNS می‌شودو بنابراین فعالیت‌ حرکتی و هوشیاری ذهنی را افزایش و احساس خستگی، سرخوشی ملایم و بی‌خیالی را کاهش می‌دهد.

قبل از تجویز ریتالین ، موارد زیر را به پزشک گزارش دهید
اگر به متیل فنیدیت یا ریتالین حساسیت دارید؛
اگر دچار آب سیاه یا گلوکوم هستید؛
اگر سابقه تیک عصبی دارید؛
در صورت ابتلا به افسردگی و اضطراب؛
اگر سابقه بیماری‌های قلبی و سکته مغزی دارید؛
اگر دچار نقص مادرزادی قلب هستید؛
در صورتی که فشارخون بالا دارید، مصرف ریتالین می‌تواند عوارض خطرناکی برای شما داشته باشد؛
اگر به اختلال دوقطبی مبتلا هستید؛
در صورتی که مشکل گردش خون دارید، مخصوصا مشکل گردش خون در دست و پا؛
اگر دچار صرع یا تشنج و غش هستید؛
در صورتی که هرگونه مشکلات گوارشی دارید، هرگونه مشکل در معده، مری و روده؛
اگر آزمایش مغز غیرطبیعی دارید؛
در صورتی که معتاد هستید و یا سابقه اعتیاد دارید؛
اگر سابقه خودکشی کردن دارید و یا هم اکنون در فکر خودکشی هستید؛
در صورتی که باردار هستید و یا قصد حاملگی دارید؛
اگر در دوران شیر دهش هستید و به نوزاد شیر می‌دهید؛
لیست کامل داروهای مصرفی حتی داروهای بدون نسخه، فرآورده‌های مکمل و گیاهی را در اختیار پزشک یا داروساز قرار دهید.

نحوه صحیح مصرف
-جعبه داروی کودک را به دقت بررسی نمایید. در صورتی که بر روی جعبه علائم اختصاری تحت عنوانxl یاsr نوشته نشده باشد، به این معنی است که دارو در بدن سریع آزادسازی می‌شود و احتمالا نیاز به مصرف دارو ،بیش‌تر از یک مرتبه در شبانه روز می‌باشد. به همین دلیل ممکن است دارو در ابتدا یک یا دو نوبت در روز تجویز گردد و پس از چند هفته تعداد دفعات مصرف دارو به دو تا سه مرتبه در روز افزایش یابد.
-کودک باید قرص را به‌طور کامل همراه با یک لیوان آب ببلعد و درصورت مشکل در بلعیدن می‌توان قرص را نصف کرد.
-مصرف ریتالین پس از غذا به کاهش احتمال بروز عوارض گوارشی از جمله سوء هاضمه کمک می‌کند.
نحوه صحیح مصرف قرص‌های آهسته رهش (برندهای concerta xl,Ritalin Sr و…):
این محصولات با سرعت آهسته‌تری در طول روز در بدن آزاد می‌شود. این مسئله باعث می‌شود اثر دارو به مدت طولانی‌تری در بدن بماند در حالی که دفعات مصرف دارو کم‌تر می‌شود.در این موارد می‌توان دارو را یک مرتبه در روز و ترجیحا صبح‌ها مصرف نمود.
-در بازار جهانی داروی ریتالین با نام‌های تجاری متعددی به صورت آهسته رهش موجود می‌باشد اما همه این محصولات اثرگذاری مشابهی ندارند. به همین دلیل توصیه می‌شود در صورت مصرف طولانی مدت این دارو، از یک برند تجاری ثابت استفاده نمایید و در صورتی که مجبور به تغییر برند تجاری دارو شدید حتما با پزشک مشورت نمایید.
-داروهای پیوسته رهش (این داروها را با علائم xlوsr بر روی جعبه دارو می‌توان تشخیص داد) طبق تجویز پزشک و توصیه‌های ارائه شده در بروشور دارو مصرف نمایید. از خرد کردن یا جویدن آن‌ها بپرهیزید.

هشدارها
احتمال اعتیاد و وابستگی به دارو و سوءمصرف از دارو وجود دارد (بسته به میزان، نحوه مصرف و فرد استفاده‌کننده). اگر چه وابستگی جسمانی به ریتالین همانند مواد مخدری نظیر تریاک و شبه مرفین‌ها گزارش نشده‌است؛ اما پزشکان بر وابستگی روانی و نیاز به افزایش میزان مصرف آن که پدیده تحمل (Tolerance) نیز نامیده می‌شود، اتفاق نظر دارند. از علائم ترک جسمانی و روانی این قرص می‌توان به دردهای عضلانی، خواب آلودگی و افسردگی نام برد.
این دارو فقط برای افرادی تجویز می‌شود که سابقه کامل آنها به‌طور دقیق ارزیابی شود.
برای بیمارانی با واکنش حاد استرس نباید تجویز شود.
در مصرف طولانی مدت دارو، بهتر است آزمایش‌های منظم شمارش سلول‌های خونی، شمارش افتراقی و شمارش پلاکت‌ها نیز انجام شود.
در صورت عدم بهبودی پس از یک ماه مصرف، باید دارو را قطع کرد.
این دارو نباید برای درمان حالت‌های خستگی مفرط طبیعی، افسردگی و سایکوزها استفاده شود.
نیاز به ادامه مصرف دارو باید مرتب ارزیابی شود و در زمان تعطیلات و زمان‌هایی که مصرف آن نیاز نیست، مصرف کاهش یافته یا قطع شود.
افزایش درجه حرارت بدن، بی نظمی در ضربان قلب، سردرد و تهوع، افزایش فشارخون و تشنج از عوارض مصرف بیش از اندازه ریتالین است.
استفاده از این ماده طبق قوانین جهانی مبارزه با دوپینگ ممنوع می‌باشد.
فشارخون، تعداد نبض و بیماری‌های قلبی و عروقی باید به صورت دوره‌ای و در طول مصرف ریتالین پایش شوند. در صورت وجود هرگونه بیماری قلبی و عروقی یا ابتلا به پرفشاری خون تجویز ریتالین باید با احتیاط صورت بگیرد.

عوارض ریتالین
همانطور که گفته شد ریتالین می‌تواند به عنوان داروی انتخابی برای کودکان مبتلا به ADHD توسط پزشک مربوطه تجویز شود. این دارو می‌تواند به بهبود تمرکز، رفتار کودک با والدین و بیش فعالی کمک بکند. هرچند طبق تحقیقات انجام شده نمی‌توان با قطعیت گفت که فواید ریتالین برای کودکان و نوجوانان (به خصوص در استفاده طولانی مدت) نسبت به عوارض آن بیش‌تر است. از مهم ترین خواص این دارو که باید به عنوان یک عارضه خطرناک به آن اشاره کرد، قابلیت ایجاد اعتیاد در مصرف کنندگان است.

سایر عوارض جانبی ریتالین عبارتند از :

تنگی نفس / درد سینه / مشکلات قلبی / افزایش و یا کاهش ضربان قلب
توهم / شنیدن صداهایی که وجود ندارند / دیدن چیزها و کسانی که وجود ندارند
بی‌حسی / سوزن سوزن شدن دست‌ها و پاها / مشکلات گردش خون در دست ها و پاها / گز گز کردن / مورمور شدن
تغییر رنگ پوست / رنگ پریدگی / تغییر رنگ انگشتان
مشکلات بینایی / تاری دید / سیاهی رفتن چشم ها / دیدن هاله نور در اطراف اجسام / حساسیت به نور / دوبینی
نعوظ آلت / از بین نرفتن نعوظ به مدت بیش از ۴ ساعت
ریتالین میتواند بر رشد کودک تاثیر گذاشته و رشد کودک را متوقف کند، در صورتی که کودک شما در سن رشد است و ریتالین مصرف می‌کند، با پزشک مشورت کنید.
افزایش فشار خون
از دست دادن اشتها / کاهش وزن / تهوع / استفراغ / درد معده / درد شکم / سوزش سردل
بی خوابی / دیدن کابوس / حرف زدن در خواب
تیک عصبی / حرکات غیر ارادی چشم /
مشکل در تعادل / مشکل در هماهنگی عضلات ، مثلا ممکن است لیوان از دستان بیافتد.
کاهش سرعت حرف زدن / مشکل در جمله سازی و پیدا کردن کلمات / فراموش کردن حرفی که در حال گفتن بودید
ریزش موی سر

از دیگر عوارض این دارو می‌توان به بی خوابی، کاهش وزن، سردرد، تهوع و استفراغ، تپش قلب و… اشاره کرد.

منع مصرف
برای افراد دارای اضطراب زیاد، فشار عصبی، عصبانیت همراه با بی‌قراری، حساسیت مفرط نسبت به دارو، فشار خون بالا، گلوکوم، افسردگی‌های قابل درمان با داروهای ضد افسردگی رایج، تیک‌های حرکتی (به جز سندرم Tourette’s نشانگان توره یا نشانگان ژیل دولاتوره)، و کودکان زیر ۶ سال مصرف این دارو منع می‌شود.

تداخل دارویی ریتالین
برخی از داروها می‌توانند با ریتالین تداخل ایجاد کرده و باعث بروز عوارض جانبی ناخواسته شوند. ممکن است با تغییر ساعت مصرف داروها بتوان از برخی از این تداخلات جلوگیری کرد. در هرصورت برای این منظور با پزشک خود مشورت کنید . در زمان تجویز ریتالین، تمام داروهایی که در حال مصرف کردن هستید به پزشک خود اطلاع دهید.

تعداد بسیار زیادی از داروها می‌تواند با ریتالین تداخل ایجاد کند. برخی از این داروها عبارتند از :

استامینوفن / ترامادول / بوپروپیون / سلژیلین / هیوسیامین / متنامین / متیلن بلو / فنیل سالیسیلات / متنامین / فنیل سالیسیلات / ایوپامیدول / ایزوکاربوکسازید / ترانی سیپرومین / پروکاریسین / پیموزاید / ترانیل سیپرومین /

مصرف ریتالین در دوران بارداری
تاثیرات ریتالین در دوران بارداری بر روی جنین به صورت کامل مشخص نیست. قبل از مصرف ریتالین در دوران حاملگی، با پزشک مشورت کنید.

مصرف ریتالین در دوران شیردهی
مشخص نیست که آیا ریتالین از طریق شیر مادر به بدن نوزاد منتقل می‌شود یا خیر. در دوران شیردهی، قبل از مصرف ریتالین با پزشک مشورت کنید.

در صورت فراموش کردن مصرف ریتالین چه کنم؟
در صورتی که مصرف یک وعده از قرص خود را فراموش کرده‌اید، به محض یادآوری ، قرص خود را مصرف کنید. در صورتی که به زمان مصرف بعدی نزدیک می‌شوید، دوزفراموش شده را رها کنید.

منابع:
۱- darooyab.ir
۲- fa.wikipedia.org
۳- danabrain.ir
۴- pamuh.com