کاهش گلبول‌های سفید خون خطر دارد
بیماریها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان
گویچه‌های سفید (لوکوسیت‌ها) یا گلبول‌های سفید ( White blood cell ) از یاخته‌های‌خون هستند. گویچه‌های سفید بخشی از دستگاه‌ایمنی بدن هستند و بدن را از بیماری‌های عفونی محافظت می‌کنند. لوکوسیت‌ها بر خلاف اریتروسیت‌ها هسته‌دار و متحرک هستند. در انسان بالغ گویچه‌های سفید در مغز‌استخوان جناغ و لگن خاصره ساخته می‌شوند (در کودکان مضافاً در استخوان لوله‌ای دست‌ها) و در خون آزاد می‌شوند. گویچه‌های سفید سپس در لوزه‌ها، طحال، مغز‌استخوان، غدد‌لنفاوی و تیموس “می‌آموزند” که دقیقاً چه نوع وظیفه دفاعی به عهده دارند و چه چیزهایی خودی و چه چیزهایی غیر خودی (دشمن) محسوب می‌شوند.
_ انواع گلبول سفید
لوکوسیت‌ها بر اساس حضور یا عدم حضور گرانول‌های اختصاصی در سیتوپلاسم خود به دو دسته گرانولوسیت‌ها (دانه‌دارها) و آگرانولوسیت‌ها (بدون دانه‌ها) تقسیم می‌شوند.گرانولوسیت‌ها بر اساس رنگ‌پذیری گرانول‌های اختصاصی به سه دسته نوتروفیل‌ها، ائوزینوفیل‌ها و بازوفیل‌ها تقسیم می‌گردند. آگرانولوسیت‌ها به دو دسته لنفوسیت‌ها و مونوسیت‌ها تقسیم می‌شوند.
– گرانولوسیت‌ها
* نوتروفیل‌ها Neutrophils : نوتروفیل‌ها بیش از ۶۰% گلبول‌های سفید خون را تشکیل می‌دهند و دارای هسته لبوله ( چند لوبه ) می‌باشند، توانائی بیگانه خواری (فاگوسیتوز) دارند. سیتوپلاسم این سلول دارای گرانول‌های بسیار ظریف صورتی کم رنگ می‌باشد. نوتروفیل‌ها در عفونت‌های حاد مانند بیماری‌های عفونی و آپاندیسیت‌حاد در خون افزایش می‌یابند. خنثی دوست می‌باشند گرانول‌های آنها با رنگ خنثی رنگ می‌پذیرد هسته‌ها چند قسمتی و بیشترین نوع گرانولوسیت‌ها را تشکیل می‌دهند.
* ائوزینوفیل‌ها Eosinophils : یا اسیدوفیل‌ها حدود ۵% از گلبول سفید خون را تشکیل می‌دهند و دارای هسته دو لوبه است. سیتوپلاسم سلول حاوی دانه‌های نارنجی فراوان است. تعداد ائوزینوفیل‌ها در بیماری‌های ازدیاد حساسیتی وعفونت‌های انگلی درخون افزایش می‌یابد. سلول‌هایی که گرانول‌های آنها با رنگ‌های اسیدی رنگ می‌گیرند.این گرانولها درشت می باشند.هسته به صورت s شکل دیده می‌شود.
* بازوفیل‌ها Basophils : کمترین درصد گلبول‌های سفید (۱%) در یک گسترش خونی را دارند . بازوفیل‌ها دارای دانه‌های درشت آبی‌تیره در سیتوپلاسم خود هستند. این دانه‌ها حاوی مواد متعددی مانند هیستامین، پروتئوگلیکان ( مانند هپارین و کندروایتین ) و آنزیم‌های پروتئولیتیک (مانند الاستاز و لیزوفسفولیپاز ) هستند که نقش مهمی در واکنش‌های التهابی دارند. آزاد شدن هیستامین در خون باعث ایجاد علائم حساسیت (آلرژی) ازجمله التهاب، قرمزی، خارش و مخصوصا کهیر می‌گردد. گرانول‌های آنها با رنگ قلیایی رنگ می‌گیرند دو هسته درشت به هم چسبیده دارند و حدود ۵ درصد از گلبول های سفید را شامل می‌شوند.
– آگرانولوسیت‌ها
در سیتوپلاسم این نوع گلبول‌های سفید دانه وجود ندارند.
* لنفوسیت‌ها: لنفوسیت‌ها خود به دو نوع اصلی B و T تقسیم می‌شوند که در ساخت آنتی‌بادی و فاگوسیتوز نقش دارند و دارای هسته‌ای گرد و با سیتوپلاسم اندک است. هر لنفوسیت چه B و چه T فقط یک نوع گیرنده‌ی آنتی‌ژنی در سطح خود دارند ولی تعداد زیادی گیرنده‌ی آنتی‌ژنی از یک نوع دارند. لنفوسیت‌ها فاگوسیتوز انجام نمی‌دهند و در دفاع اختصاصی نقش دارند.
* مونوسیت‌ها: مونوسیت‌ها (Monocytes) گلبول‌های سفیدی از دستگاه ایمنی بدن و از دسته آگرانولوسیت‌ها هستند که اندازه‌ای بین ۱۵ تا ۲۵ میکرون داشته (ندرتا ۳۰ تا ۴۰ میکرون)، گرد یا بیضی هستند و شکل هسته آنها کناری یا در مرکز سلول، لبوله و کلیوی شکل، پیچ خورده و دارای فرور فتگی یا مغزی شکل (نعل اسبی) است. مونوسیت‌ها بدون گرانول بوده یا دارای تعداد کمی گرانول ظریف هستند. سیتوپلاسم مونوسیت‌ها زیاد و آبی خاکستری و دارای دانه‌های ریز فلفلی به نام دانه‌های آزوروفیلیک هستند. سیتوپلاسم دارای پاهای کاذب می‌باشد. مونوسیت‌ها ممکن است حاوی واکوئل باشند. مونوسیت‌ها بزرگترین سلول درجریان خون محسوب می‌شوند. مونوسیت‌ها در مراحل اولیه واکنش ایمنی در بیگانه‌خواری (فاگوسیتوز) شرکت دارند. هسته مونوسیت لوبیائی، کلیه‌ای یا به شکل مغز است. کروماتین هسته سلول ظریف، کم رنگ است. سیتوپلاسم این سلول زیاد وآبی روشن است. داخل سیتوپلاسم دانه‌های ریز فلفلی دیده می‌شود. گاهی داخل سیتوپلاسم مونوسیت واکوئل مشاهده می‌شود
مونوسیت‌ها پس از خروج از خون و ورود به بافت‌های بدن به صورت سلول‌های درشتی به قطر ۸۰ میکرومتر به نام درشت‌خوار (ماکروفاژ) در می‌آیند در حقیقت مونوسیت‌ها به وسیله پدیده‌ای به نام تراگذری (دیاپدز) از منافذ رگ‌های خونی عبور می‌کنند و وارد بافت‌ها می‌شوند و تبدیل به درشت‌خوار می‌شوند.
مونوسیت‌ها، پروتئازها را از لیزوزوم‌ها آزاد می‌کنند. همچنین آنها رادیکال اکسیژن و اکسید نیتروژن تولید می‌کنند که عوامل عفونی‌زا را از بین می‌برند. مونوسیت‌ها همچنین سیتوکین تولید می‌کنند که لنفوسیت‌ها را فعال و روند التهاب را تحریک می‌کند.
_ تعداد گلبول‌های‌سفید
میزان طبیعی گلبول‌های‌سفید ۴۵۰۰ الی ۱۰۰۰۰ گلبول‌سفید در هر میکرولیتر(LCM) است. لکوپنی یا پایین آمدن گلبول‌های‌سفید که در موارد زیر ایجاد می‌شود: نارسایی مغز‌استخوان (برای مثال ناشی از عفونت، تومور)، بیماری‌های واسکولار-کلاژنی (مثل لوپوس)، بیماری‌های کبدی و طحال و رادیوتراپی.
لکوسیتوز یا بالا رفتن گلبول‌های‌سفید که در موارد زیر دیده می‌شود: بیماری‌های عفونی و برخی سرطان‌های‌خونی
_ چند نکته درباره تعداد گلبول‌های‌سفید
– تعداد گلبول‌های‌سفید خون نوزادان بیشتر از بزرگ‌سالان می‌باشد.
– اگر فردی از دارویی استفاده می‌کند، باید قبل از اقدام برای آزمایش خون، حتما پزشک آزمایشگاه را از آن مطلع کند، زیرا نتایج تحقیقات نشان داده است مصرف برخی داروها بر تعداد گلبول‌های خون موثرند.
– هنگامی که تعداد گلبول‌های سفید خون کمتر از ۳۵۰۰ گلبول سفید در هر میکرولیتر خون شود، فرد دچار کمبود گلبول سفید شده است.
_ علل کاهش تعداد گلبول‌های‌سفید خون
– عفونت‌های ویروسی
– اختلالات مادرزادی
– بیماری‌های خودایمنی
– برخی داروها مثل پردنیزون، آنتی‌بیوتیک‌ها و دیورتیک‌ها
– واکنش‌های آلرژیک شدید
– بیماری‌های انگلی
– کمبود ویتامین‌ها
– بیماری کبد و طحال
– سرطان خون که نام دیگر آن لوسمی می‌باشد. این بیماری در اثر تکثیر و تکامل ناقص گلبول‌های سفید خون و پیش‌سازهای آن در خون و مغز استخوان ایجاد می‌شود.
– شیمی‌درمانی و پرتو‌درمانی : از آن‌جا که شیمی درمانی و اشعه‌درمانی (رادیوتراپی) سبب از بین رفتن سلول‌های سرطانی می‌شوند، سلول‌های سفید خون هم تحت تاثیر قرار گرفته و از بین می‌روند. به همین دلیل بیمارانی که تحت شیمی‌درمانی و پرتو درمانی قرار می‌گیرند، سیستم ایمنی بدنشان ضعیف می‌شود و در معرض ابتلا به انواع عفونت‌ها و بیماریها قرار می‌گیرند و باید تحت مراقبت‌های شدید و ویژه قرار بگیرند.
– ویروس HIV یا ایدز: وجود این ویروس در بدن فرد، دلیل دیگری برای کاهش تعداد گلبول‌های‌سفید در خون فرد می‌باشد، زیرا این ویروس به سلول‌های سفید خون حمله می‌کند و در نتیجه تعداد گلبول‌های سفید با افت قابل‌توجهی روبرو می‌شود.
– پرکاری تیروئید: هنگامی که تیروئید بیش از حد فعال می‌شود، تعداد گلبول‌های سفید خون کاهش پیدا می‌کند.
– بیماری لوپوس: لوپوس نوعی بیماری خودایمنی است که در طی آن سیستم‌ایمنی به سلول‌های خودی حمله می‌کند و آنها را از بین می‌برد. در واقع سیستم ایمنی نمی‌تواند بین عامل خارجی و سلول‌های خود بدن تفاوتی قائل شود، درنتیجه به بافت خودی حمله می‌کند. در نتیجه باعث التهاب و درد و صدمه در قسمت‌های مختلف بدن می‌گردد.
* هشدار
کاهش تعداد گلبول‌های‌سفید خون نشان دهنده پایین آمدن قدرت دفاعی بدن است و اگر در این زمان هر گونه میکروب بیماری‌زا وارد بدن فرد شود، توانایی مقابله با آنها کاهش می‌یابد و ممکن است فرد به بیماری‌های مختلف مبتلا شود.
بنابراین کاهش تعداد گلبول‌های‌سفید خون باید جدی گرفته شود و اگر فردی دچار کاهش تعداد گلبول‌های‌سفید خون شد، باید به پزشک متخصص مراجعه کند تا علت پایین آمدن گلبول‌های سفید خون مشخص شود و بر اساس علت کشف شده، نسبت به درمان قطعی آن اقدام کند.
_ علل
افزایش تعداد گلبول‌های‌سفید خون معمولا و به‌طور کلی نشان دهنده شرایط زیر است:
۱- وجود یک بیماری عفونی در بدن که برای مبارزه با آن، تعداد گلبول‌های‌سفید خون زیاد می‌شود.
۲- واکنش بدن نسبت به یک دارو که منجر به افزایش تولید گلبول‌های‌سفید خون می‌شود.
۳- بیماری مغز‌استخوان که باعث افزایش غیر‌طبیعی تولید گلبول‌های سفید خون می‌شود.
۴- یک نوع بیماری سیستم‌ایمنی بدن که تولید گلبول‌های‌سفید خون را افزایش می‌دهد.
_ علل خاص افزایش تعداد گلبول‌های‌سفید خون عبارتند از:
– لوسمی لنفوسیتیک حاد
– لوسمی میلوژنوز حاد
– آلرژی، به خصوص واکنش‌های آلرژیک شدید
– لوسمی لنفوسیتیک مزمن
– لوسمی میلوژنوز مزمن
– داروها مثل کورتیکواستروئیدها (کورتون‌ها) و اپی نفرین
– میلوفیبروز
– برخی بیماری‌های عفونی باکتریایی
– برخی بیماری‌های عفونی ویروس
– پلی‌سیتمی ورا (یک نوع بیماری مغز‌استخوان)
– آرتریت‌روماتوئید
– کشیدن سیگار
– استرس و فشار روحی یا جسمی شدید
– بیماری سل
– بیماری سیاه‌سرفه
– آسیب بافتی (سوختگی شدید)
_ چه موقع نزد پزشک برویم؟
معمولا وقتی پزشک یک سری آزمایش برای تشخیص بیماری فعلی شما تجویز می‌کند، در طی این آزمایش، مقدار بالای گلبول‌های‌سفید خون مشخص می‌گردد، یعنی به طور اتفاقی این افزایش تعداد معلوم می‌شود.
افزایش تعداد گلبول‌های‌سفید در آزمایش خون نشان دهنده ابتلای شما به یک بیماری خاص است که در بخش علل گفته شد.
ممکن است پزشک، آزمایشات دیگری را برای بررسی بیماری فعلی شما تجویز کند.
_ نتایج یک مطالعه
نتایج یک مطالعه نشان داد مردان و زنانی که تعداد گلبول‌های‌سفید خون‌شان زیاد است، با خطر بیشتر مرگ زودهنگام، به ویژه در اثر بیماری‌های قلبی عروقی مواجه هستند.
البته افرادی هم که تعداد گلبول‌های‌سفید خون‌شان طبیعی است، از این خطرات مستثنی نیستند، زیرا کسانی که بالاترین میزان تعداد طبیعی را دارند نیز در معرض افزایش خطر ابتلا به بیماری و مرگ هستند.
محققان ایتالیایی می‌گویند خطر مرگ‌و‌میر ناشی از بیماری قلبی عروقی، با زیاد شدن تعداد گلبول‌های سفید افزایش می‌یابد، اما تاکید دارند که هنوز یک ارتباط علت و معلولی بین این خطر و تعداد گلبول های سفید خون را مورد تایید قرار نداده‌اند.
منبع:
۱- سایت تبیان
۲- ویکی‌پدیا