بیماری‌‌ها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان

تَصَلُّبِ شَرایین یا آترواسکلروزیس (atherosclerosis) یا سختی رگ‌ها، نام یک بیماری در رگ‌ها و نوعی آرتریواسکلروزیس است که با رسوب لیپید و کلسترول کم‌چگال بر روی دیواره داخلی سرخ‌رگ‌های با قطر متوسط و بزرگ٬ مشخص می‌گردد. نتیجه این فرایند تشکیل پلاک‌های فیبری-چربی (آتروما) بوده که با افزایش سن رفته رفته ازدیاد می‌یابد و موجب تنگی رگ (استنوزیس) و یا دیگر عواقب می‌گردد.تصلب شرایین یکی از دلایل عمده مرگ‌و‌میر در بزرگسالان در جوامع پیشرفته و نیز کشورهای با میزان بالای استرس است، بطوری‌که برای ایران به‌تنهایی سالانه حدود سیصدهزار مرگ قلبی مرتبط در بر دارد.

_ پیشینه

تصلب شرایین که علت اصلی بروز بیماری‌های ایسکمی دهنده رگ‌های قلب و مغز به شمار می‌رود، از زمان‌های بسیار قدیم شناخته شده بوده‌است. قدیمی‌ترین ضایعه آترواسکلروز که مشخصات آن از نظر آسیب‌شناسی شرح داده شده در اجساد مومیایی شده مصر باستان با قدمت بیش از سه هزار سال قبل از میلاد پیدا شد.

این گرفتاری یک روند التهابی مزمن است که در طی آن فرایندهای ایمنی با عوامل خطرساز متابولیک واکنش نموده و موجب شروع، گسترش و فعال شدن این ضایعه در رگ‌های بزرگ و متوسط می‌گردند. لخته‌ای که به دنبال شکاف خوردن ضایعه آترواسکلروتیک و یا به دنبال کنده شدن سلول‌های اندوتلیوم در محل ضایعه در رگ گرفتار پدید می‌آید می‌تواند موجب انفارکتوس بافتی (میوکارد و مغز) شود.

ادوارد جنر (Edward Jenner) که برای نخستین بار واکسیناسیون را معرفی نمود، برای اولین بار نیز فرضیه وجود گرفتاری در رگ‌های کرونر را به عنوان علت بروز آنژین پایدار در سال ۱۷۸۶ مطرح کرد.

جیمز هریک (James Herrick) در ۱۹۱۲ ثابت نمود که مسدود شدن شریان‌های به شدت آترواسکلروتیک کرونر توسط یک لخته عامل بروز انفارکتوس حاد میوکارد می‌باشد. حدود ۵۰ سال طول کشید تا کونستانتینیدس (Constantinides)، چاپمن (Chapman) و فریدمن (Friedman) در سال ۱۹۶۰ با آتوپسی‌های دقیق مراحل پیشرفت و گسترش آترواسکلروز و تشکیل لخته را شرح دادند. آین متخصصین بحث شکاف خوردن پلاک آترواسکلروتیک را به عنوان عامل شروع روند تشکیل لخته را مطرح کردند.

بعدها محققین دریافتند که کنده شدن لایه اندوتلیوم از روی پلاک آترواسکلروتیک می‌تواند این روند را فعال کند. هم اکنون مشخص شده‌است که تشکیل لخته بر روی پلاک آترواسکلروتیک پاره شده و یا پلاکی که لایه اندوتلیوم از روی آن کنده شده‌است عامل بروز انفارکتوس حاد میوکارد، آنژین ناپایدار و بسیاری از موارد مرگ ناگهانی بوده که به مجموعه این موارد با نام سندروم‌های حاد کرونری یاد می‌شود.

_ عوامل تصلب شرایین

چند عامل خطر در ارتباط با پرفشاری خون و تصلب شرایین وجود دارند:

۱) کشیدن سیگار علت شماره یک قابل پیشگیری تصلب شرایین و بیماری قلبی است. سیگار با تنگ کردن سرخرگ‌ها فشار خون را بالا می‌برد و برای دیواره‌های سرخرگ سمی محسوب می‌شود. سیگار مقدار کلسترول خون را افزایش می‌دهد و نیز موجب غلیظ شدن خون می‌شود و در نتیجه احتمال تشکیل لخته در اطراف پلاک و تصلب شرایین را افزایش می‌دهد.

۲) کلسترول بد (LDL) ، چربی‌ها را به جریان خون می‌برد درحالی که کلسترول خوب (HDL)، چربی‌ها را به کبد می‌برد تا در آن‌جا مورد پردازش قرار گیرند و از بدن دفع شوند. مقادیر بالای LDL و مقادیر پایین HDL، خطر ایجاد تصلب شرایین را افزایش می‌دهند.

۳) مقدار زیاد چربی‌های اشباع شده (حیوانی) رژیم غذایی منجر به پرفشاری خون، چاقی و افزایش کلسترول و تصلب شرایین می‌شود.

۴) مصرف مقدار زیاد الکل از علل تصلب شرایین و فشاری خون بالا است.

۵) چاقی و افزایش وزن، از علل عمده پرفشاری خون و تصلب شرایین هستند.

۶) دیابت شیرین با افزایش احتمال پرفشاری خون و تصلب شرایین ناشی از آسیب عروقی دراز مدت ناشی از بالا بودن مقدار گلوکز خون همراه است.

۷) شیوه زندگی غیر فعال موجب افزایش فشار خون می‌شود. ورزش، فشار خون را کاهش می‌دهد و می‌تواند از ایجاد تصلب شرایین محافظت به عمل آورد.

_ تصلب شرایین و حمله پلاک‌ها

پلاک‌های به وجود آمده در بیماری تصلب شرایین انواع مختلفی دارند:

– آن‌ها در دیواره رگ باقی می‌مانند و بیشتر از حد بزرگ نمی‌شوند، از آن‌جایی که این نوع از پلاک، باعث مسدود شدن جریان خون نمی‌شود، ممکن است هیچ علائمی از خود نشان ندهد.

– نوع دیگری از پلاک می‌تواند به آرامی و به مرور زمان در جریان خون رشد کند، که عوارض شدیدی ایجاد می‌کند. درد شدید در قفسه سینه ( با فشار زیاد ) مشخصه آن است .

– بدترین نوع پلاک، زمانی حادث می‌شود که رگ را پاره کند و به لخته خون اجازه دهد تا در شریان به حرکت در بیاید. این موضوع در مغز باعث سکته مغزی و در قلب باعث حمله قلبی می‌شود.

_ پلاک‌ها باعث به وجود آمدن سه نوع بیماری قلبی و عروقی می‌شوند:

بیماری شریان‌های کرونری: پلاک‌ها و رسوبات ساکن باعث درد شدید قفسه سینه می‌شوند و یک پاره‌گی ناگهانی باعث از کار افتادن ماهیچه قلب می‌شود . این سکته قلبی و یا اصطلاحاً میوکارد است.

بیماری عروقی مغزی : پلاک‌ها ورسوباتی که در رگهای مغز پاره می‌شوند، باعث سکته مغزی و آسیب دائمی به مغز می‌شوند. مسدود شدن‌های گذرا نیز در رگ‌های مغز باعث نارسایی مغزی می‌شود که هشداری است برای سکته مغزی . در صورتی که ممکن است هیچ آسیب جدی هم دراین حالت به مغز نرسیده باشد.

بیماری پریفرال ( باریک شدن عروق ): باریک شدن عروق در پاها باعث کم شدن جریان خون در این اندام‌ها می‌شود، که منجر به اختلال در راه رفتن و به تعویق افتادن بهبودی زخم‌ها می‌شود. که نوع حاد این بیماری منجر به قطع عضو می‌گردد.

_ چه کسانی دچار تصلب شرایین می‌شوند؟
بهتر است این‌گونه سوال کنیم که چه کسانی دچار تصلب شرایین نمی‌شوند؟
در کالبد شکافی که از سربازان امریکایی حاضر در جنگ‌های کره و ویتنام به عمل آمد، نصف و یا سه چهارم آن‌ها دچار تصلب شرایین بودند.

حتی امروزه شواهد بر این مسئله دلالت می‌کند که تعداد زیادی از جوانان تصلب شرایین خاموش دارند. تحقیقات گسترده‌ای که در سال ٢٠٠١ بر روی ٢۶٢ داوطلب با سنین مختلف انجام شد، نتایج شگفت انگیزی به همراه داشت:

– ۵٢٪ کل داوطلبان مبتلا به تصلب شرایین بودند.

-٨۵٪ افراد بالای ۵٠ سال مبتلا به تصلب شرایین بودند.

-١٧٪از افراد ١٣ تا ١٩ سال دچار تصلب شرایین بودند.

هیچ کدام از این افراد علائم بیماری تصلب شرایین را نداشتند و تعدادی از آن‌ها رگ‌های بسیار باریکی داشتند. بیماری آن‌ها در مراحل اولیه بود که تنها با آزمایشات خاص قابل تشخیص بود.

اگر به سن چهل سالگی رسیده‌اید، احتمال این‌که دچار تصلب شرایین باشید ۵٠٪ است.

هر چه قدر سن شما بالاتر رود خطر تصلب شرایین نیز بیشتر می‌شود. اکثریت افراد ۶٠ سال به بالا دچار عارضه تصلب شرایین هستند، اما نشانه‌ای قابل تشخیص برای آن‌ها وجود ندارد. خبر خوب اینکه، به نسبت ٣٠ سال گذشته، مرگ‌و‌میر ناشی از این بیماری ٢۵٪ کاهش یافته است . که این موضوع را مدیون بهبود در شیوه زندگی و پیشرفت علم پزشکی هستیم .

_ علائم تصلب شرایین

پرفشاری خون و تصلب شرایین به عنوان بیماری‌های خاموش شناخته شده‌اند زیرا تا زمانی که آسیب بافتی روی نداده موجب بروز علایم نمی‌شوند. معمولاً اولین علامت تصلب شرایین ،بروز درد در عضلاتی است که از رگ‌های خونی مبتلا خون می‌گیرند. این عضلات ممکن است عضلات قلب یا ساق پاها باشند. در بعضی موارد، اولین علایم بیماری تصلب شرایین ممکن است به صورت حمله قلبی یا سکته مغزی بروز کنند. همواره با پزشک خود درباره تصلب شرایین مشورت کنید.

ممکن است پزشک برای پیشگیری از تصلب شرایین، انجام آزمایش خون برای کنترل میزان کلسترول و تری‌گلیسرید را توصیه کند. رادیوگرافی قفسه سینه و گرفتن نواری قلبی (الکتروکاردیوگرام) ممکن است برای ارزیابی سلامت قلب و ریه ضرورت داشته باشد. برای پیشگیری از تصلب شرایین باید هر ساله فشار خون کنترل شود. این کار در صورت وجود پرفشاری خون قبلی در دفعات بیشتری انجام می‌شود.

مکمل‌های غذایی ممکن است تنها در صورت ناکافی بودن مقدار آنها در رژیم غذایی مفید باشند. بعضی از مطالعات نشان داده‌اند که کوآنزیم Q10 در بهبود تصلب شرایین و کاهش فشار خون مؤثر واقع می‌شود. روغن ماهی که حاوی اسیدهای امگا-۳ است در بهبود تصلب شرایین و فشار خون موثر می‌باشد. در کارآزمایی‌های بالینی دیده شده است که ویتامین C، فشار سیستولیک افزایش یافته را کاهش می‌دهد. البته دیده نشده است که ویتامین C برافزایش فشار دیاستولیک مؤثر باشد.

ویژگی‌های آنتی‌اکسیدان ویتامین C به افزایش سنتز یا پیشگیری از تجزیه اکسید نیتریک کمک می‌کنند. این مولکول کوچک موجب شل شدن رگ‌های خونی دچار تنگی شده و در نتیجه، کمک به پایین آمدن فشار خون بالا می‌شود. نشان داده شده است که مصرف «سیر» تصلب شرایین ناشی از فشار خون بالا را کاهش می‌دهد. تصور می‌شود سیر با شل کردن عضلات صاف و اتساع رگ‌های خونی دچار تنگی و تصلب شرایین این اثر را اعمال می‌کند.

نکته: تصلب شرایین و پرفشاری سیستولیک در سنین بالای ۶۰ سالگی، عامل خطر قلبی عروقی قابل کنترل و مهمی است.

_ جلوگیری از تصلب شرایین

تصلب شرایین بیماری است که به سرعت پیشرفت می‌کند اما قابل پیشگیری است. برای مثال ٩ فاکتور خطر در ٩٠٪ حملات قلبی مشخص شده‌اند :

١- کشیدن سیگار

٢- کلسترول بالا

٣- فشار خون بالا

۴- دیابت

۵- چاقی اطراف شکم

۶- استرس

٧- نخوردن میوه‌ها و سبزیجات

٨- مصرف بیش از اندازه الکل

٩- نداشتن برنامه ورزشی منظم

حتماً دقت کرده‌اید که این فاکتورها در یک چیز مشترک هستند: این‌که شما می‌توانید از هر کدام از این فاکتورها جلوگیری کنید ! متخصصان معتقدند که با کنترل کردن این فاکتورها، خطر بیماری‌های قلبی و عروقی به شدت کاهش می‌یابد.

_ درمان تصلب شرایین

زمانی که رگ مسدود می‌شود، معمولا به همان شکل باقی می‌ماند. با خوردن دارو و تغییر در شیوه زندگی، تشکیل شدن پلاک‌ها کاهش می‌یابد و یا قطع می‌شود.

– تغییر در شیوه زندگی: تغییر در شیوه زندگی، جلوی پیشرفت بیماری را می‌گیرد و یا حتی آن را متوقف می‌کند. البته این به آن معنا نیست که اگر رژیم غذایی سالم، ورزش و ترک سیگار را وارد زندگی خود کنید، این تغییرات باعث از بین رفتن مسدودیت رگ‌ها می‌شود، اما ثابت شده است که خطر حملات قلبی و سکته مغزی را کاهش می‌دهد.

– دارو: داروهای مخصوص کلسترول بالا و فشار خون بالا پیشرفت تصلب شرایین را کاهش می‌دهد و خطر حملات قلبی و مغزی را نیز پایین می‌آورد.

به غیر از دو روش بالا پزشکان با عمل‌های پیشرفته می‌توانند رگ‌های بسته شده را باز کنند:

آنژیوگرافی و استنت گذاری: اتریزاسیون قلبی همراه آنژیوگرافی رایج‌ترین عمل قلبی برای باز کردن عروق است. با استفاده از یک لوله بسیار باریک که پزشکان از طریق رگ پا و یا بازو به داخل رگ می‌فرستند، به محل انسداد رگ می‌رسند. انسداد رگ در مانیتوردستگاه ایکس‌ری دیده می‌شود. آنژیوپلاستی و استنت گذاری نیز باعث باز شدن رگ مسدود شده می‌شوند. استنت گذاری درد را کاهش می‌دهد اما از سکته قلبی احتمالی در آینده جلوگیری نمی‌کند.

عمل بای‌پس: در این روش جراحان یک رگ سالم ( معمولاً از پا ) را جدا کرده و جایگزین رگ مسدود شده می‌کنند.

در نهایت این عمل‌های جراحی عوارض جانبی پیچیده‌ای دارند. به همین دلیل پزشکان آن‌ها را بر روی بیمارانی انجام می‌دهند که دردهای شدید دارند. و در نتیجه بهترین شیوه برای دچار نشدن به این عارضه خطرناک پیشگیری از طریق خودمراقبتی می‌باشد.

_ درمان گیاهی تصلب شرایین

* سیر
سیر ماده‌ی غذایی شماره یک برای پاکسازی رگ‌ها محسوب می‌شود. اگر نمی‌خواهید رگ‌های‌تان به این زودی‌ها دچار انسداد شود و مشکلات بعدی را به بار بیاورد سیر را در برنامه‌ی روزانه‌تان بگنجانید. چون این ماده‌ی غذایی حاوی خواص آنتی‌اکسیدانی بسیار قوی می‌باشد که می‌تواند با اثرات منفی رادیکال‌های آزاد مقابله کند. علاوه بر این، سیر باعث کاهش کلسترول بد خون شده و افزایش دهنده ی کلسترول خوب خون محسوب می‌شود. این خواص سیر باعث می‌شود که جریان خون در رگ‌ها به خوبی انجام شده و با فشار خون بالا مقابله شود.

* جو دوسر
جو دو سر بویژه برای شروع یک روز سالم و با نشاط فوق‌العاده است. به خاطر این‌که باعث تحریک دستگاه گوارش شده و انرژی لازم را برای فعالیت‌های روزمره مهیا می‌سازد. فراموش نکنید که جو دوسر باعث کاهش چربی‌هایی می‌شود که به جداره‌ی رگ‌های خونی چسبیده اند. در نتیجه می‌تواند احتمال بروز تصلب شرایین و مشکلات قلبی را کاهش دهد.

* سیب
نتایج بررسی‌های انجام شده در دانشگاه کالیفرنیا نشان می‌دهد که سیب حاوی ترکیبی به نام پکتین است که نقش موثری در کاهش کلسترول دارد. زمانی‌که کلسترول خون در حد نرمال باشد امکان گرفتگی رگ‌ها نیز کاهش پیدا می‌کند. علاوه بر این، سیب حاوی فلاونوئیدها است. این ترکیبات مغذی باعث کاهش ۵۰ درصدی خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی می‌شود.

* ماهی
ماهی‌های چرب منبع فوق العاده ی اسیدهای چرب امگا۳ هستند. این اسیدهای چرب به «چربی‌های خوب» معروف هستند و بدن ما برای بهبود عملکرد دستگاه قلب و عروق و همچنین جلوگیری از گرفتگی رگ‌ها به آنها نیاز دارد. در بین ماهی‌های مختلف، ماهی آزاد، ماهی خال مخالی، تن و ساردین و غیره حاوی بیشترین میزان اسیدهای چرب امگا۳ هستند.

* زردچوبه
ترکیب فعال و پرخاصیت زردچوبه «کورکومین» نام دارد که محافظ سلامت قلب محسوب می‌شود. نتایج پژوهش‌های محققان نشان می‌دهند که زردچوبه به واسطه ی دارا بودن این ترکیب می‌تواند از آسیب‌های ناشی از انسداد رگ‌ها جلوگیری کند. پس تا می‌توانید به غذاهایتان زردچوبه بزنید.

* اسفناج
نتایج پژوهش‌های متعدد نشان می‌دهند که اسفناج سرشار از ویتامین A و C است و برای جلوگیری از اکسایش کلسترول و بروز بیماری‌هایی مانند تصلب شرایین مفید است. خوشبختانه اسفناج جزو آن سبزی‌های نسبتا ارزان است که می‌توانید مصرف کنید و از خواص آن بهره مند شوید.

* میوه‌های خشک
میوه‌های خشک جزو بهترین انتخاب‌ها برای پیشگیری از انسداد رگ‌ها و تمیزی آن‌ها محسوب می‌شوند. این مواد غذایی حاوی چربی‌های غیراشباع و اسیدهای چرب امگا۳ هستند که برای ارتقای سلامت رگ‌های خونی لازم و ضروری‌اند. در بین این میوه های خشک می‌توان به فندق، بادام، گردو، بادام زمینی و غیره بیشترین اعتماد را کرد.

* روغن زیتون
روغن زیتون بکر خواص زیادی برای سلامتی بدن و به ویژه برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی دارد. این ماده ی غذایی نیز حاوی چربی‌های اشباع نشده است که به میزان اندکی اکسید شده و مانع رسوب کلسترول در رگ‌های خونی می‌شوند.

* گوجه‌فرنگی
گوجه‌فرنگی منبع فوق العاده ی آنتی‌اکسیدانی به نام لیکوپن است که مانع از تجمع چربی در جداره ی رگ‌ها می‌شود. نتایج برخی از پژوهش‌ها نشان می‌دهد که مصرف روزانه ی گوجه‌فرنگی باعث کاهش چشمگیر خطر بروز پلاک‌ها در رگ‌ها می‌شود.

* آب انار
محققان به طور علمی ثابت کرده‌اند که آب انار در مقایسه با آب شاه توت و آب پرتقال و غیره حاوی بیشترین میزان آنتی‌اکسیدان‌ها است. نتایج بررسی‌هایی که روی موش‌های آزمایشگاهی انجام شده است نشان می‌دهد که این نوشیدنی مفید برای مقابله و درمان آسیب‌های وارد شده به رگ‌ها مانند تصلب شرایین موثر عمل می‌کند.

منبع سایت الو دکتر