چای یکی از نوشیدنی‌های بسیار محبوب در دنیا
بیماری‌‌ها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان, دارونامه , تغذیه سالم
چای نام یک گیاه و نوشیدنی ساخته شده از این گیاه است. چای واژه‌ای است چینی که در چین و شمال هندوستان به کار می‌رود و تقریباً با همان تلفظ وارد زبان فارسی شده‌است.نام این گیاه در گویش چینی جنوبی چای و در گویش چینی شمالی به صورت تِی تلفظ می‌شد و هردو تلفظی از یک واژه یگانه در چینی قدیم هستند. مردم اروپای غربی نام این گیاه را از چینیان شمالی و مردم خاورمیانه و شمال آفریقا نام آن را از چینیان جنوبی آموختند.
نوشیدنی چای با دم کردن برگها، جوانه‌ها یا شاخه‌های فرآوری شده بوته چای گونه Camellia sinensis به مدت چند دقیقه درآب داغ درست میشود. فرآوری آن می‌تواند شامل اکسیداسیون، حرارت دهی، خشکسازی و افزودن گیاهان، گلها، چاشنیها و میوه‌های دیگر به آن باشد.
چای یک منبع طبیعی از کافئین، تئوفیلین، تیانین و آنتی اکسیدان‌ها است، اما تقریباً بدون چربی، کربوهیدرات‌ها، یا پروتئین. آن دارای طعمی مطلوب است که کمی تلخ و گس می‌باشد
فرآوری و طبقه‌بندی
انواع چای براساس نوع فرآوری خود قابل تمایز هستند. برگهای بوته گیاه چای، اگربه سرعت پس از چیده شدن، خشک نشوند، پلاسیده و اکسیده می‌شوند. این فرایند مشابه با تبدیل جو به مالت است، که درآن نشاسته به انواع شکر تبدیل میشود؛ برگهای آن به سرعت تیره می‌شوند، و سبزینه آن تخریب شده و مواد جوهرمازو درآن آزاد میشود. گام بعدی در فرآوری، متوقف ساختن روند اکسیداسیون در مرحله‌ای ازپیش‌تعیین‌شده و از طریق از بین بردن آب برگها با حرارت دادن آنها می‌باشد.
اصطلاح «تخمیر» (احتمالاً به وسیله پرورش‌دهندگان انگور) برای تشریح این فرایند بکار برده شده، و حتی در مواردی که هیچ‌گونه تخمیر واقعی (یعنی این فرایند با مخمر انجام نگرفته و اتانول هم تولید نشود) صورت نگرفته باشد، استعمال شده‌است. اما بدون کنترل دقیق رطوبت و دما، قارچ‌ها بروی سطح چای رشد می‌کنند. قارچ‌ها سبب تخمیر واقعی در چای می‌شوند که سبب آلودگی چای با مواد سمی و سرطان‌زا گشته، که در نتیجه آن چای را باید دور ریخت.
نوعی چای سبز چینی به نام لانگ جینگ
ازلحاظ سنتی، چای بر اساس درجه و دوره تخمیر شدن (اکسیداسیون) برگها، به گروه‌های زیر طبقه‌بندی میشود:
چای سفید: برگهای تازه (جوانه‌ها) که تحت عمل [اکسیداسیون] قرار نگرفته‌اند؛ شکوفه‌های چای را برای جلوگیری از تشکیل سبزینه (کلروفیل) از نور خورشید می‌توان دور نگه داشت. چای سفید نسبت به دیگر انواع چای در مقادیر کمتری تولید میشود و می‌تواند از همان نوع چای که با روش‌های دیگر تولید شده ازلحاظ قیمت نسبتاً گران‌تر تمام شود. این نوع چای در کشورهای دیگر به غیر از چین، کمتر شناخته شده‌است، اگرچه این شناخت با عرضه چای سفید به شکل کیسه‌ای، و نیز چای سفید سرد و فوری، بیشتر شده‌است.
چای سبز: فرایند اکسیداسیون پس از گذشت زمان اندکی از طریق حرارت یا با بخار که یک روش سنتی ژاپنی است یا به وسیله بو دادن آن در تابه‌های داغ، به عنوان یک روش سنتی چینی متوقف میشود.
برگهای چای را می‌توان به شکل برگهای جداگانه یا تبدیل شده به حبه که برای تولید چای باروتی استفاده میشود، برای خشک کردن کنارگذاشت. فرایند اخیر، زمان‌بر بوده و به عنوان نمونه تنها برای چای‌های زرین (pekoe) با کیفیت بالا استفاده میشود. چای یک یا دو روز پس از چیدن، فرآوری میشود.
چای اولانگ (Oollong): عمل اکسیداسیون در حد فاصل بین استانداردهای زمانی مربوط به چای سبز و چای سیاه متوقف میشود. فرایند اکسیداسیون دو تا سه روز به طول خواهد انجامید.
چای قرمز: می‌گذارند برگهای چای بطور کامل اکسیده شود. چای سیاه در بیشتر نقاط جنوب آسیا (هند، سریلانکا، بنگلادش، پاکستان و غیره)، و نیز درقرن اخیر دربسیاری از کشورهای آفریقائی از جمله کنیا، بروندی، روآندا، مالاوی و زیمبابوه متداول بوده‌است. ترجمه لغت به لغت عبارت «چای قرمز» را در زبان چینی، می‌توان برای عاشقان چای بکار برد.
چینی‌ها آن را «چای سرخ» می‌نامند زیرا رنگ مایع دم کرده آن سرخ است. غربی‌ها هم آن را «چای سیاه» می‌گویند چون برگهای چایی که معمولاً دم می‌کنند به رنگ مشکی است. اما چای قرمز به Rooibos نیز اشاره می‌کند، که یک ماده دم‌کردنی گیاهی دم‌نوش رایج در آفریقای جنوبی محسوب میشود. فرایند اکسیداسیون از حدود دو هفته تا یک ماه طول خواهد کشید. چای سیاه در طبقه‌بندی دیگر به عنوان چای «ناب» یا CTC (خرد، پخش و به هم پیچیده، روش تولیدی که درسال۱۹۳۲ابداع شده‌است) مطرح میشود. چای‌های سیاه غیر مخلوط نیز از طریق مکان، زمان و فصل (اول، دوم، یا پاییز) تولید خود شناخته می‌شوند. چای‌های ناب و CTC طبق کیفیت برگ پس از تولید و بر اساس سیستم Orange Pekoe نیز درجه‌بندی می‌شوند.
پوئر (Pu-erh): (در فلات کانتون چین به عنوان پولی (polee) نیز خوانده میشود)، دو نوع از این چای وجود دارد، «خام» و «رسیده». نوع خام یا سبز آن را می‌توان بلافاصله مصرف نمود یا گذاشت تا رسیده‌تر شود. طی فرایند رسیدن گیاه چای، چای متحمل عملیات تخمیر ثانویه و میکروبی (باکتریایی) میشود. پوئر رسیده از از برگ سبز چای ساخته میشود که بطور مصنوعی اکسیده میشود تا به طعم فرایند رسیدن طبیعی خود نزدیک شود.
این عمل تحت فرایند مشابهی کنترل میشود تا آنها را با هم ترکیب نماید که در آن هم رطوبت و هم دمای چای بطور دقیقی تحت نظارت قرار می‌گیرد. هردو نوع چای پوئر معمولاً به اشکال مختلفی متراکم می‌شوند ازجمله قالبی، قرص‌مانند، کاسه‌ای شکل یا قارچ‌مانند.
درحالی که بیشتر انواع چای درهمان سال اول تولید خود، مصرف می‌شوند، اما چای پوئر را برای بهبود طعم آن می‌توان دِیرتر مصرف کرد و نوع خامش را بین ۳۰ تا۵۰ سال و نمونه رسیده اش را بین۱۰ تا ۱۵سال نگهداری نمود، اگرچه کارشناسان و طرفداران آن درمورد دوره زمانی بهینه توقف فرایند رسیده شدن چای با هم اختلاف دارند.
بیشتر اوقات، پوئر را برای مدت ۵ دقیقه درآب جوش خیس می‌کنند. علاوه براین، برخی از ساکنان تبت از پوئر را با کره گاو کوهاندار تبتی (yak)، شکر و نمک می‌جوشانند و چای کره گاوی که بسیار مقوی هم هست را تهِیه می‌کنند.
چای‌هایی که همچون پوئر و لیوبائو Liu bao بر روی آنها اکسیداسیون ثانویه واقع میشود، در چین به عنوان چای سیاه شناخته می‌شوند. این را نباید با اصطلاح انگلیسی چای سیاه اشتباه گرفت که درچین به آن چای قرمز می‌گویند.
چای زرد: یا تحت نام «چای با کیفیت» در دربار سلطنتی استفاده شود، و یا چای مخصوصی مشابه با چای سبز، این نوع چای مرحله کند تری از خشک را سپری می‌کند.
کوکیچا (Kukicha): همچنین چای زمستان نیز نامیده میشود، کوکیچا از شاخه‌های کوچک و برگهای کهنه و هرس شده گیاه چای طی فصل زمستانه و با برشته‌سازی، عمل می‌آید. این ماده به عنوان یک غذای سالم در ژاپن و نیز در رژیم‌های افزایش طول عمر بطور رایجی مصرف میشود.
ژنمایکا (Genmaicha): درزبان ژاپنی به معنای چای برنج قهوه‌ای رنگ است، آن چای سبزی است که با برنج خشک قهوه‌ای برشته شده (برخی اوقات برنج بوداده) ترکیب میشود، و در ژاپن بسیار متداول بوده اما درچین هم مصرف میشود.
چای گل (عطری): چای‌هایی که با گلها فرآوری یا دم می‌شوند و هر نوع گلی هم برای گونه خاصی از چای همچون چای سبز یا سرخ، استفاده میشود. معروف‌ترین چای عطری، چای یاسمن (هیوآنگ پین در فلات کانتون، هوآچا که نوعی درخت گل در ماندارین چین است) یا چای سبز یا اولانگ معطر (یا دم شده) با گل‌های یاسمن است. گل‌های رز، سدر، لیچی (Lychee)، گل Osmanthus، و گل داوودی نیز جزو گل‌های رایج مورد استفاده در این نوع چای هستند.
دلایل زیادی وجود دارد که ما از یک فنجان چای داغ لذت ببریم. ما عطر گونه‌های مختلف چای را دوست داریم، در دست گرفتن یک لیوان چای داغ و مزه مزه کردن آن یک راه عالی برای رسیدن به آرامش است و مهم‌تر اینکه پس از گذراندن یک روز پر دغدغه بهترین معجون برای رفع خستگی و تجدید قوای جسمی است.
در بین چای‌ها خصوصاً برای ما ایرانی‌ها به طور کلی می‌توان گفت نوشیدن چای معمولی طرفداران زیادی دارد. اما به جز چای معمولی چای‌های گیاهی دیگری هم هستند که جنبه دارویی دارند و خواص آنها درمان بیماری‌های متعددی را موجب می‌شوند. در ادامه گونه‌هایی از چای‌های گیاهی به همراه خواص آنها را برای شما بازگو می‌کنیم.
چای گل گاوزبان و سنبل الطیب (طبیعت گرم و تر)
خواص:
آرام‌بخش اعصاب، خواب‌آور، ضدسردردهای عصبی، ضدسودا و صفرا، ضدقولنج و اسپاسم، ضدتشنج و صرع، تقویت‌کننده قوای جنسی فقط در مصرف آن زیاده‌روی نشود.
طرز تهیه:
۴ قاشق چای‌خوری گل گاوزبان یا ۱ قاشق سنبل الطیب به‌علاوه ۱ عدد لیموعمانی
چای بادرنجبویه (طبیعت بسیار گرم)
خواص:
در بعضی مزاج‌ها بالابرنده فشارخون، مقوی قلب و اعصاب، خون‌ساز، تقویت‌کننده سلول‌های مغزی، خواب‌آور، آرام‌بخش، نشاط‌آور، ضدبوی بد دهان. این گیاه مورد علاقه حضرت علی (ع) بوده است.
طرز تهیه:
یک قاشق غذاخوری با ۲ لیوان آبجوش و نبات
تذکر:
افرادی که دچار فشارخون هستند با احتیاط مصرف کنند.
چای دارچین (طبیعت گرم و خشک)
خواص:
محرک اعصاب، ضدوسواس و جنون، مۆثر در درمان ناراحتی‌های گوارشی، دیابت، دردهای استخوانی و سردی بدن، مفرّح و تقویت امور جنسی، تقویت کبد و معده
طرز تهیه:
چند قلم دارچین با ۲ لیوان آبجوش و نبات
مصرف یک نوع چای گیاهی به طور مداوم باعث بروز عوارض زیادی میشود.
از این رو پیشنهاد میشود در طول هفته چای‌های گیاهی مختلفی که برای شما
مفید هستند را بنوشید تا دچار عوارض ناشی از مصرف زیاد آن نشوید.
چای زنجبیل (طبیعت گرم و خشک)
خواص:
بالابرنده فشارخون، ضد ضعف اعصاب، تقویت حافظه، ضددرد مفاصل، تقویت‌کننده قوای جنسی، مقوی معده، خون‌ساز، ضدسم غذایی
طرز تهیه:
یک قاشق چای‌خوری کوبیده زنجبیل با ۲ لیوان آبجوش و نبات
چای اسطوخودوس (طبیعت گرم و خشک)
خواص:
آرام‌بخش اعصاب، تقویت‌کننده سلول‌های مغزی، ضدمیگرن، ضدزکام و آسم و برونشیت، ضداگزما، مۆثر در درمان روماتیسم
طرز تهیه:
یک قاشق غذاخوری با ۲ لیوان آبجوش و نبات
چای آویشن (طبیعت معتدل)
خواص:
بالابرنده فشارخون، تقویت اعصاب، رفع کولیت‌های مزمن، مدر( ادرارآور)، ضدانگل و رطوبت بدن، ضدصفرا، مۆثر در درمان زکام، سرفه و آسم، اشتهاآور، کاهش‌دهنده غلظت خون، مقوی جهاز هاضمه (گوارش)، تقویت بینایی
طرز تهیه:
یک قاشق غذاخوری با ۲ لیوان آبجوش و نبات
چای نعنا یا پونه (طبیعت گرم)
خواص:
ضداسهال و استفراغ، ضدنفخ، مقوی معده، خوش‌بو کننده دهان، رفع خستگی، مۆثر در درمان بیماری‌های ریوی از جمله تنگی تنفس آسم، سرفه، مقوی قلب، مۆثر در درمان سرماخوردگی
طرز تهیه:
یک قاشق غذاخوری و ۲ لیوان آبجوش با نبات
چای اکلیل کوهی (طبیعت گرم و معتدل)
خواص:
گیاه معجزه‌گر، مقوی اعصاب، مدر(ادرارآور)، ضدعفونت کلیه، ضدصفرا، ضددلهره و اضطراب، ضدزکام و سرماخوردگی، آسم، سیاه‌سرفه، تقویت‌کننده بدن، مقوی معده، ضددردهای روماتیسمی، استخوان و کمر، مۆثر در دفع سنگ‌های کلیه و کیسه صفرا
طرز تهیه:
۲ قاشق غذاخوری با ۲ لیوان آبجوش و نبات
چای مرزنجوش (طبیعت گرم)
خواص:
آرام‌بخش، بهترین داروی میگرن کهنه و سردرد، ضدنفخ، ضدسرماخوردگی، ضداسهال، خلط‌آور، تب بر، اشتهاآور
طرز تهیه:
۱ قاشق غذاخوری با ۲ لیوان آبجوش و نبات
چای بهارنارنج (طبیعت گرم)
خواص:
آرام‌بخش، تقویت‌کننده قلب و اعصاب، مفرح و نشاط‌آور
طرز تهیه:
یک قاشق غذاخوری با ۲ لیوان آبجوش و نبات
چای گل پر (طبیعت گرم و خشک)
خواص:
تقویت‌کننده قوی حافظه، ضدفراموشی، ضدصرع، کمک به درمان اسهال، تقویت‌کننده قوه جنسی، کمک به هضم غذا، اشتهاآور، ضد جوش و دُمل
طرز تهیه:
یک قاشق غذاخوری با ۲ لیوان آبجوش و نبات
برای دم کردنی‌های گیاهی بهتر است از قوری‌های چینی یا شیشه‌ای استفاده شود
چای آلبالو (دم کرده میوه آلبالو)
خواص:
اشتهاآور، کمک به هضم غذا، پایین آورنده فشارخون
طرز تهیه:
آلبالو رسیده بدون دم ۲۰۰ گرم با ۴ لیوان آبجوش و نبات
چای دارچین و زنجبیل
خواص:
این نوشیدنی برای تسکین دردهای دوران پریود خانم‌ها بسیار مفید است.
طرز تهیه:
چوب دارچین خردشده یک قاشق غذاخوری با زنجبیل به اندازه یک بندانگشت یا یک قاشق چای‌خوری پودر آن و ۳ لیوان آب جوش ۳۰ دقیقه روی حرارت ملایم دم بکشد، در زمان مصرف بهتر است با کمی عسل شیرین شود.
چای پونه کوهی و آویشن
خواص:
این نوشیدنی برای فصل پاییز و زمستان بسیار مناسب بوده و خاصیت ضدعفونی‌کننده دارد، برای سرماخوردگی و دردهای پریود خانم‌ها بسیار مناسب است.
طرز تهیه:
یک قاشق غذاخوری آویشن با یک قاشق غذاخوری پونه و ۳ لیوان آب جوش. بهتر است در زمان مصرف با عسل شیرین شود.
چای میوه گل نسترن (طبیعت گرم)
خواص:
پایین آورنده فشارخون و قندخون، سرشار ویتامین ث، ضدسرماخوردگی، مقوی معده، ضداسهال
طرز تهیه:
میوه گل نسترن (۱۵ عدد) در یک قوری (۲ لیوان آب جوش) به همراه مقداری نبات دم کرده میل شود.
چای سبز
خواص:
ضدسرطان، محرک سیستم ایمنی بدن، کاهش پرفشاری خون، ضدافسردگی، سبب پایین آمدن خطر بیماری انسداد شریان‌ها میشود، خطر لخته شدن خون و سکته‌ها را کاهش می‌دهد.
تذکر:
در اصل گیاه چای سبز و سیاه یکی است. در صورتی که برگ تازه چای را به سرعت خشک کنند چای سبز به دست می‌آید ولی زمانی که برگ چای، مورد تخمیر قرار گیرد تغییراتی در رنگ و بـو، مزه و مواد و اثرات آن نسبت به چای سبز ایجاد میشود و چای سیـاه به دست می‌آید.
چای سیاه (چای معمولی)
خواص:
خواص چای سیاه یا همان چای معمولی کمتر از چای سبز است.
عوارض مصرف زیاد چای سیاه:
۱٫ افزایش ترشح اسید معده که باعث تشدید ناراحتی‌های معده میشود.
۲٫ چای سیاه مانع از جذب آهن شده و کم خونی ناشی از فقر آهن را تشدید می‌کند.
۳٫ کافئین موجود در چای سیاه احتمال ایجاد بیماری سیستیت در پستان خانم‌ها را افزایش می‌دهد.
۴٫ از نظر طب اسلامی و سنتی چای سیاه باعث افزایش تولید خلط سودا در بدن میشود.
ذکرات در مورد چگونگی دم کردن چای‌های گیاهی
۱٫ برای دم کردنی‌های گیاهی بهتر است از قوری‌های چینی یا شیشه‌ای استفاده شود.
۲٫ قوری را روی حرارت غیرمستقیم کتـری یـا سمـاور قرار دهیم.
۳٫ برای دم کشیدن ۱۵ دقیقه کافی است امّا هر چه بیشتر دم بکشد بهتر است.
۴٫ چای را صاف نموده و میل نمایید.
توصیه‌ها در مورد نوشیدن انواع چای
۱٫ زیاده‌روی در مصرف هیچ‌کدام از چای‌ها مفید نیست ولی آنچه شامل همه‌ی آنها میشود این است که انواع چای‌ها خاصیت ضد پیری دارند.
۲٫ بهتر است از چای‌هایی استفاده شود که بدون مـواد افزودنی همچون رنگ‌دهنده و طعم‌دهنده‌ها باشد.
۳٫ جهت کاهش مضرات چای بهتر است با مصلح آن مصرف شود مصلح چای، دارچین و یا هل است.
۴٫ هرگز فراموش نکنید که مصرف یک نوع چای گیاهی به طور مداوم باعث بروز عوارض زیادی میشود. از این رو پیشنهاد میشود در طول هفته چای‌های گیاهی مختلفی که برای شما مفید هستند را بنوشید تا دچار عوارض ناشی از مصرف زیاد آن نشوید.
به طور مثال: خوردن چای معمولی به طور مداوم باعث خشکی روده و معده، خشکی سر و سرد شدن مغز، بیماری‌های کبدی، استسقاء، گرفتگی عضلات و کمبود آهن میشود. خوردن گل گاوزبان به طور مداوم باعث تپش قلب و کم شدن سوی چشم میشود و دراز مدت موادشیمیایی خطرناکی به نام آلکالوئید های پیرولیزیدینی (PAS) می تواند باعث بروز سرطان کبد و یا آسیب به این عضو حیاتی شود.
منبع سایت رازی