عفونت ادراری
بیماریها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان,
عفونت دستگاه ادراری (UTI) نوعی عفونت باکتریایی است که بر بخشی از دستگاه ادراری تأثیر می‌گذارد. هنگامی که عفونت دستگاه ادراری تحتانی را مبتلا می‌کند سیستیت ساده (عفونت مثانه) نامیده می‌شود و هنگامی که بر دستگاه ادراری فوقانی تأثیر می‌گذارد به آن پیلونفریت (عفونت کلیه) گفته می‌شود.علائم مربوط به دستگاه ادراری تحتانی عبارتند از دفع ادرار همراه با درد و یا تکرر ادرار یا اضطرار برای ادرار (یا هر دو)، در حالی که علائم مربوط به پیلونفریت عبارتند از تب و درد پهلو به همراه علائم مربوط به عفونت دستگاه ادراری تحتانی.
این علائم در افراد مسن و یا بسیار کم سن و سال ممکن است مبهم و یا نامشخص باشند.
عامل اصلی هر دو نوع عفونت مذکور اشرشیا کلی است، با این حال ندرتاً باکتری‌های دیگر، ویروسها یا قارچ نیز ممکن است موجب آن شوند.
عفونت‌های دستگاه ادراری معمولاً در زنان نسبت به مردان بیشتر رخ می‌دهد، چرا که نیمی از زنان در طول زندگی خود حداقل به یک عفونت مبتلا می‌شوند. بروز مجدد بیماری امری شایع است.
عوامل خطرساز عبارتند از: آناتومی بدن زنان، مقاربت جنسی و سابقه خانوادگی. پیلونفریت در صورت بروز معمولاً پس از عفونت مثانه ظاهر می‌شود، اما ممکن است ناشی از عفونت منتقله از راه خون نیز باشد.
تشخیص این بیماری در زنان سالم و جوان تنها بر اساس علائم امکان‌پذیر است. در افرادی که علائم آنها مبهم است، ممکن است تشخیص بیماری مشکل باشد زیرا ممکن است باکتری‌ها وجود داشته باشد، اما عفونتی مشاهده نشود.
در موارد پیچیده و یا در صورتی که درمان با شکست مواجه شود، ممکن است کشت ادرار مفید باشد. در افراد مبتلا به عفونت‌های مکرر، می‌توان از دوز پایین آنتی‌بیوتیک‌ها به‌عنوان اقدام پیشگیرانه استفاده کرد.
در موارد غیرپیچیده، عفونت‌های دستگاه ادراری را می‌توان به‌راحتی با مصرف آنتی بیوتیک در یک دوره کوتاه درمان کرد، اگرچه مقاومت در برابر بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌های مورد استفاده برای درمان این بیماری در حال افزایش است. در موارد پیچیده، ممکن است لازم باشد دوره‌های درمان طولانی‌تر شوند و یا نیاز به تزریق آنتی‌بیوتیک وریدی باشد، و در صورتی که علائم در طی دو یا سه روز بهبود پیدا نکرد، لازم است آزمایش‌های تشخیصی بیشتری انجام گردد. در زنان، عفونت‌های دستگاه ادراری شایع‌ترین شکل عفونت‌های باکتریایی است و هر سال ۱۰٪ به میزان عفونت‌های دستگاه ادراری افزوده می‌شود.
• چه زمانی می‌گوییم فرد به عفونت ادراری مبتلا شده است؟
عفونت ادراری بر اثر ورود باکتری به محیط مثانه رخ می‌دهد. این باکتری‌ها با ورود به مجرای ادراری و مثانه، به جداره آن حمله می‌کنند و باعث قرمزی، التهاب و واکنش در دستگاه ادراری تحتانی می‌شوند. اولین واکنش التهابی، تکرر ادرار و سوزش است.
البته در دستگاه ادراری بعضی بیماران باکتری وجود دارد، ولی اصلا علائم واضحی ندارند و به طور اتفاقی و در آزمایش‌های کلینیکی شاهد بالا رفتن باکتری در اوره هستیم، اما علائم به تکرر ادرار و سوزش ختم نمی‌شود، بلکه با رشد سریع باکتری‌ها، درد زیر شکم یا پهلوها، دفع قطره‌قطره ادرار، احساس پر بودن مثانه، بوی بد ادرار، خون در مثانه یا تیره‌شدن رنگ ادرار نیز به دیگر نشانه‌ها اضافه خواهد شد.
• وجود خون در ادرار فقط به دلیل عفونت‌های ادراری است یا می‌تواند عامل دیگری داشته باشد؟
خون در ادرار را باید جدی گرفت. این علامت، نشانه آن است که مخاط دستگاه ادراری در حال خونریزی است و جداره عروق ظریف آسیب دیده‌اند، اما رنگ و نوع خونریزی نیز می‌تواند نشان دهد محل خونریزی کجا بوده است.
اگر خونریزی از قسمت فوقانی باشد خونریزی پررنگ خواهد بود. این نوع خونریزی‌ها ممکن است به دلیل وجود سنگ کلیه باشد، ولی در این موارد هیچ‌گاه خونریزی لخته‌ای نخواهیم دید. عفونت‌های داخل مثانه و پیشابراه یا وجود تومور در دستگاه ادراری تحتانی، موجب خــونریــزی لختــه‌ای به رنـگ روشن مـی‌شود.
خونـــریزی همیشــه با چشم مسلح قابـل رویت نیسـت و گاهی فقط در آزمایش ادراری و زیر میکروسکوپ دیده می‌شود. خونریزی می‌تواند به دلایل دیگری از جمله بالا بودن کلسیم در ادرار، اسیداوریک زیاد و کریستال اوری باشد.
• آیا باکتری‌ها فقط در مثانه جمع می‌شوند؟
بیشتر عفونت‌ها به دستگاه ادراری تحتانی محدود می‌شود. عفونت پیشابراه اوتریت، عفونت مثانه سیستیت و عفونت کلیه پیلونفریت نام دارد. در عفونت دستگاه ادراری تحتانی دو عضو یعنی پیشابراه و مثانه درگیرند که گاه کلیه‌ها نیز درگیر می‌شوند. اگر درمان مناسب انجام نشود باکتری‌ها به نقاط فوقانی دستگاه ادراری تجاوز می‌کنند.
• چه کسانی بیشتر به عفونت‌های ادراری مبتلا می‌شوند؟
در پاسخ باید گفت بروز عفونت‌های ادراری، به سن و جنس افراد بستگی دارد. اگر بخواهیم از دیدگاه جنسی موضوع را بررسی کنیم باید بگویم عفونت ادراری در زنان شایع‌تر از مردان است، زیرا مجرای ادراری در زنان کوتاه‌تر بوده و باکتری راحت‌تر وارد پیشابراه می‌شود. این باکتری‌ها اغلب از ناحیه دستگاه گوارش یعنی مقعد به دستگاه ادراری تحتانی ورود پیدا می‌کنند.
همچنین میزان شیوع در زنان متاهل بیش از زنان مجرد است، چون با ازدواج، فلور نرمال واژن زن تغییر کرده (واژن فاصله اندکی با پیشابراه دارد) و این نیز عاملی برای بروز عفونت در زنان است. اما اگر بخواهیم از نظر سنی بررسی کنیم، در صورتی که در کودک پسری یک بار عفونت ادراری دیده شود این علامت برای ما هشداردهنده خواهد بود، زیرا می‌تواند به دلیل نقص مادرزادی در مجرای ادراری او باشد.
اما در کودکان دختر که دچار دو یا چند بار عفونت شوند، گرچه پیگیری ضروری است و علت دقیق آن باید مشخص شود، ولی عفونت ادراری آنها به اندازه عفونت ادراری در کودکان پسر اهمیت ندارد. مورد بعدی شیوع عفونت ادراری در مردان میانسال است. غده پروستات در همه مردان به طور فیزیولوژیک شروع به رشد می‌کند و حجیم‌تر می‌شود. این افزایش حجم، اجازه تخلیه کامل مثانه را نمی‌دهد. ادرار احتباس یافته و محیط غیراستریل احتمال عفونت ادراری را بالا می‌برد. بنابراین در مردان میانسال نیز عفونت ادراری شیوع بیشتری دارد.
• برخی نیز عفونت‌های ادراری عودکننده دارند و مکرر به این بیماری مبتلا می‌شوند؟
همیشه باید به دنبال علت باشیم تا بتوانیم عامل به وجود آورنده عفونت را از بین ببریم.
در بررسی‌های به عمل آمده برخی خانم‌های متاهل که دچار عفونت‌های مکرر ادراری هم هستند، متوجه می‌شویم نوعی از روش پیشگیری (مانند دافراگم) استفاده می‌کنند که باعث آلودگی واژن و بر هم زدن فلور طبیعی آن می‌شود و میکروب را از واژن به پیشابراه انتقال می‌دهد.
با پیشنهاد نوع دیگری از وسایل ضدبارداری مشکل براحتی برطرف خواهد شد یا کودکان پسری که یک بار دچار عفونت ادراری می‌شوند و نقص مادرزادی مجاری ادراری دارند، با اصلاح و جراحی مجرا مشکل برطرف خواهد شد. مورد بعدی، خانم‌های یائسه هستند. این گروه از زنان هم به علت قطع هورمون‌های زنانه و خشکی واژن مرتب دچار عفونت ادراری می‌شوند. با دادن یک ژل مناسب هورمونی و مرطوب کردن ناحیه واژن احتمال عود از بین می‌رود و در مردان میانسال و مبتلا به بزرگی پروستات نیز داروهایی داده می‌شود تا احتمال عود عفونت ادراری کاهش یابد.
• درمان در عفونت‌های ساده یا عودکننده چگونه است؟
درمان عفونت‌های ادراری به صورت دارویی است. بیشتر مواقع با یک دوره کوتاه درمانی مشکل بیمار برطرف می‌شود. ولی در موارد عودکننده که دلیل مشخصی هم برای عود پیدا نمی‌کنیم، به درمان آنتی‌بیوتیک طولانی‌مدت نیاز است. گاه لازم می‌شود تا یک ماه،شش ماه یا حتی دو سال درمان ادامه یابد. حتی گاهی نیز درمان آنتی‌بیوتیک آنقدر ادامه می‌یابد که بیماری به درمان مقاوم می‌شود. در این حالت لازم است داروها تغییر کند.
• توصیه آخر شما چیست؟
عفونت‌های ادراری به درمان نیاز دارد، ولی هر بیمار باید مواردی را رعایت کند؛ یعنی مصرف مایعات روزانه را بالا ببرد. بهتر است این مقدار شش تا هشت لیوان باشد. عصاره زغال اخته مانع پیوستن باکتری‌ها به دیواره مثانه می‌شود و اگر به طور مکرر مصرف شود، احتمال عود را کاهش خواهد داد.
البته این عصاره‌ها به صورت قرص‌های خوراکی در داروخانه‌ها وجود دارند. بسیاری از بیماران برای رهایی از عود مکرر ممکن است با مواد ضدعفونی‌کننده مجاری را شست‌وشو دهند که این کار به هیچ وجه توصیه نمی‌شود، زیرا ممکن است باعث تحریک بشود. بنابراین توصیه می‌کنیم همه کسانی که مبتلا به هر نوع عفونت ادراری هستند چه ساده و چه عودکننده به پزشک مراجعه کنند تا درمان مناسبی برایشان اتخاذ شود.
افراد می توانند با رعایت نکات زیر، برای درمان عفونت ادراری کمتر به دارو احتیاج پیدا کنند:
– سعی کنید مصرف مایعات را زیاد کنید تا زودبه‌زود به دستشویی بروید. سعی کنید با مصرف کافی آب هر ۲۰ دقیقه یک بار به دستشویی بروید تا عفونت‌های موجود در دستگاه ادراری تان خارج شود.
– حمام بروید و از دوش آب داغ استفاده کنید .اگر چه این روش از نظر پزشکان و محققان علوم پزشکی ثابت نشده است، اما بسیاری از افراد مبتلا به عفونت دستگاه ادراری بعد از حمام آب داغ احساس کاهش خارش و سوزش و درد را اعلام می کنند.
– مصرف مرکبات و غذاهای حاوی ویتامین ث را فراموش نکنید. این نوع مواد به دلیل داشتن خاصیت اسیدی، بسیاری از عفونت‌های دستگاه ادراری را از بین می‌برند.
اگر درد و سوزش ناحیه دستگاه ادراری، بیش از ۲۴ ساعت به طول انجامید، حتما نزد پزشک متخصص کلیه و مجاری ادرار بروید
– اگر چه رعایت نکته‌های مطرح شده در بالا بسیار ضروری است، اما اگر علایم بیماری پس از مدتی از بین نروند، برای جلوگیری از ابتلا به عفونت مزمن (طولانی مدت) ادراری و یا جلوگیری از انتقال عفونت به بخش‌های دیگر بدن مثل کلیه، باید سریعا اقدامات پزشکی را انجام دهید.
• قره‌قات
– افراد مبتلا به عفونت اداری می‌توانند با نوشیدن آب قره قات (تصویر کناری) و یا زغال اخته بسیاری از باکتری‌های عفونت ادراری خود را از بین ببرند.
• روغن دانه کدو تنبل خوراکی
– معمولا به کسانی که به عفونت دستگاه ادراری مبتلا هستند توصیه می‌شود که از هر گونه مقاربت جنسی با همسر خود خودداری کنند. این توصیه از دو جهت پیشنهاد می‌شود؛ اول اینکه فرد مبتلا در حین مقاربت احساس سوزش و ناراحتی می‌کند و دوم به این دلیل که ممکن است این عفونت را به همسر خود نیز انتقال دهد.
– عفونت دستگاه ادراری معمولا پس از طی دوره‌ای، با درمان بهبود می‌یابد و خطر چندانی برای افراد ایجاد نمی‌کند. سعی کنید تمام دستورات ارائه شده توسط پزشک را در این مدت رعایت کنید تا به تسریع روند بهبودی کمک کنید.
– اگر فرد در طی این مدت تب کند و یا در ادرار خود خون ببیند و احساس ضعف کند، حتما باید به اورژانس مراجعه کند و یا سریعا به پزشک متخصص مراجعه کند.
– از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار و گازدار و غذاهای تند و پرادویه اجتناب کنید.
– از مصرف الکل و سیگار جدا خودداری کنید.
– در موقع ادرار کردن می‌توانید آب گرم را بر روی ناحیه تناسلی خود بریزید. این کار سبب کاهش سوزش در موقع ادرار کردن می‌شود. درد و سوزش ناحیه تناسلی، یک علامت شایع برای عفونت دستگاه ادراری می‌باشد.
– گاهی اوقات علایم بیماری‌های مقاربتی بسیار شبیه به عفونت ادراری می باشند. حتما نزد پزشک متخصص بروید تا این بیماری را به طور قطعی از سایر بیماریها تشخیص دهد.
منبع: دانشنامه آزاد