آمبولی ریوی چیست؟ علل، علائم، تشخیص و درمان آن
بیماری‌‌ها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان
آمبولی ریه (به انگلیسی: Pulmonary embolism) به وجود لخته خون یا گاهی چربی در یکی از سرخرگ‌های ریوی ویا بافت شش‌ها گفته می‌شود. این لخته خون نخست در یکی از سیاهرگ‌های عمقی اندام تحتانی یا لگن شکل می‌گیرد. آمبولی چربی بیشتر از ناحیه یک شکستگی استخوانی پایه ریزی می‌شود. لخته خون یا آمبولی چربی از راه جریان خون و با گذشتن از قلب به یکی از سرخرگ‌های خونرسان بافت شُش راه یافته و در آنجا مستقر می‌گردد. این پدیده سبب بسته شدن سرخرگ شده و بنابراین توانایی تنفسی کاهش می‌یابد و گاهی بافت ریه از میان می‌رود. آمبولی ریه در همه سن‌ها می‌شود رخ دهد ولی در بزرگسالان رایج‌تر است.
این بیماری در یک سوم افراد مبتلا که بیماری آنها تشخیص داده نشده یا درمان نشده است، به مرگ منتهی می‌شود. با این حال، درمان اورژانسی فوری باعث می‌شود شانس اجتناب از آسیب‌های دائمی به ریه افزایش یابد.
چه چیزی باعث آمبولی ریه می‌شود؟
لخته‌های خون می‌توانند به دلایل مختلف شکل بگیرند. آمبولی ریوی اغلب به دلیل ترومبوز سیاهرگی عمقی ایجاد می‌شود، وضعیتی که لخته‌های خون در رگ‌های عمیق بدن تشکیل می‌شوند. لخته‌های خون که اغلب باعث آمبولی ریوی می‌شوند در پاها یا لگن شروع می‌شوند.
ایجاد لخته‌های خون در رگ‌های عمیق بدن می‌تواند علل متعددی داشته باشد، از جمله:
آسیب یا صدمه: صدماتی نظیر شکستگی‌های استخوانی و آسیب‌های عضلانی می‌توانند باعث آسیب رساندن به رگ‌های خونی شوند و منجر به لخته شدن خون شوند.
بی‌تحرکی: طی مدت طولانی عدم فعالیت، گرانش باعث جمع شدن خون در پایین‌ترین نقاط بدن شما می‌شود که ممکن است منجر به لخته شدن خون شود. این مسئله می‌تواند در نتیجه نشستن طولانی مدت برای سفری طولانی یا دراز کشیدن روی تخت به علت بیماری رخ دهد.
شرایط پزشکی: بعضی از شرایط سلامتی سبب می شوند که خون به راحتی لخته شود و می‌تواند به آمبولی ریه منجر شود. درمان برای شرایط پزشکی، مانند جراحی یا شیمی درمانی برای سرطان، نیز می توانند باعث لخته شدن خون شوند.
عوامل خطر دیگری وجود دارند که شانس شما را برای داشتن نوعی لخته خون افزایش می‌دهند و می‌توانند سبب آمبولی ریوی شوند.
عوامل خطر آمبولی ریوی چه هستند؟
عواملی که خطر ابتلا به ترومبوز سیاهرگی عمقی و آمبولی ریوی را افزایش می‌دهند عبارتند از:
سرطان
سابقه خانوادگی آمبولی
شکستگی پا یا لگن
حالت افزایش انعقاد‌پذیری (hypercoagulable) یا اختلالات ژنتیکی لخته شدن خون، از جمله جهش فاکتور V لیدن، جهش ژن پروترومبین و سطح بالای هوموسیستئین
سابقه حمله قلبی یا سکته مغزی
جراحی عمده
چاقی
شیوه زندگی بدون تحرک
سن بالای ۶۰ سال
مصرف استروژن یا تستوسترون
علایم شایع و میزان شیوع آنها در ترمبوآمبولی ریوی
تندنفسی و کوتاه شدن نفس‌ها و تنگی نفس
شنیدن صدای رال (کراکل) ریوی
شنیدن صدای دوم قلب
تندی ضربان قلب (کمتر ۱۰۰ تپش در دقیقه)
تب اندک ولی بیش از °۳۷٫۸
تعریق شدید (دیافورز)
شنیدن صدای گالوپ s3 یا s4 (صدای سوم و چهارم قلب)
سنکوپ (غش کردن یا حالت غش پیدا کردن)
همراه بودن علایم و نشانه‌های بالینی ترومبوفلبیت
تورم و درد اندام زیرین (اگر باشد معمولاً قبل از سایر علایم نیز دیده می‌شود)
شنیدن صدای سوفل قلبی
سیانوز (آبی یا کبود شدن انتهای انگشتان، لب‌ها یا صورت و مخاط‌ها به علت کمبود اکسیژن خون)
درد قفسه سینه
سرفه گاهی همراه با خلط خونی
بروز ادم حاد ریه
پوست کبود یا مرطوب و چسبناک
سرگیجه
بی قراری
علت‌ها
لخته شدن خون در سیاهرگ‌های عمقی. این حالت هر زمان که خون در داخل رگ تجمع یافته و به خوبی جریان نداشته باشد می‌تواند ایجاد شود.
از عوامل تشدیدکننده بیماری
سن بالای ۶۰ سال
هرگونه آسیب یا بیماری نیازمند استراحت طولانی در بستر
نشستن در یک حالت ثابت به مدت طولانی برای نمونه در مسافرت با هواپیما
جراحی گذشته
نارسایی احتقانی قلب
اختلالات ریتم قلب
پرخونی پلی سیتمی
کم خونی همولیتیک
شکستگی استخوان
چاقی
مصرف دخانیات
بارداری
مصرف قرص‌های ضد بارداری به ویژه در خانم‌های سیگاری
فشار خون بالا
سرطان که شایعترین آن سرطان پانکراس است
وجود کاتترهای ورید مرکزی
چگونه آمبولی ریه تشخیص داده می‌شود؟
در برخی موارد، تشخیص آمبولی ریوی می‌تواند قطعی باشد، به خصوص اگر بیماری مهم ریوی یا قلبی مانند آمفیزم یا فشار خون بالا داشته باشد.
هنگامی که به خاطر علائم خود به پزشک مراجعه می‌کنید، پزشک درباره سلامتی کلی شما و هر شرایطی که ممکن است داشته باشید سوال میکند.
پزشک شما معمولا یک یا چند مورد از آزمایشات زیر را برای شناسایی علت علائم شما انجام می‌دهد:
اشعه ایکس از قفسه سینه: این آزمایش استاندارد و غیرتهاجمی اجازه می‌دهد تا پزشکان جزئیات قلب و ریه شما و همچنین هر گونه مشکلات در استخوان اطراف ریه را مشاهده کنند.
الکتروکاردیوگرافی (ECG): این آزمایش میزان فعالیت الکتریکی قلب را اندازه‌گیری میکند.
MRI: این اسکن از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی برای تولید تصاویر دقیق استفاده میکند.
سی تی اسکن: این اسکن به پزشک شما اجازه می‌دهد تصاویری مقطعی از ریه‌ها ببینید. یک اسکن خاص به نام اسکن V / Q ممکن است انجام شود.
آنژیوگرافی ریه: این آزمایش شامل ایجاد برشی کوچک است تا پزشک بتواند در رگ‌های شما ابزار ویژه‌ای را هدایت کند. پزشک یک رنگ مخصوص را تزریق میکند تا عروق خونی ریه دیده شوند.
سونوگرافی وریدی داپلکس: این آزمایش از امواج رادیویی برای ایجاد تصویر از جریان خون و بررسی لخته‌های خون در پاها انجام می‌شود.
Venography: این آزمایش تصویر برداری اشعه X تخصصی از رگ‌های پا است.
آزمایش D-dimer: نوعی آزمایش خون.
تشخیص افتراقی
پنومونی٬آسم٬COPD٬CHF٬پریکاردیت٬پنوموتوراکس٬اضطراب
پیشگیری:
از استراحت طولانی‌مدت در بستر در بیماری خودداری کنید. در دوره نقاهت از جوراب کشی بهره‌گیری کنید (چه در هنگام استراحت در بستر و چه در هنگام برخاستن از بستر)
پس از جراحی هر چه زودتر حرکت اندام‌های زیرین و راه رفتن را آغاز کنید.
خودداری از کاربرد دخانیات، به ویژه در خانم‌های ۳۵ سال به بالا که قرص ضد بارداری مصرف می‌کنند.
دوری از جراحی‌های غیر ضروری. در این موارد از روش‌های دیگری به جز جراحی بهره‌گیری کنید.
در سفر هر ۱–۲ ساعت زمانی ایستاده و راه بروید.
مصرف یک قرص آسپرین در روز می‌تواند نقش پیشگیری‌کننده در این زمینه داشته باشد؛ در این باره با پزشک خود مشورت کنید.
غواصی به شیوه درست
آمبولی ریه چگونه درمان می‌شود؟
درمان شما برای آمبولی ریوی بستگی به اندازه و محل لخته شدن خون دارد. اگر مشکل جزئی و زودگذر باشد، پزشک شما ممکن است دارو را به عنوان درمان توصیه کند. بعضی از داروها می توانند لخته‌های کوچک را از بین ببرند.
داروهایی که ممکن است پزشک تجویز شوند عبارتند از:
ضدانعقادی: این داروها رقیق کننده خون نیز نامیده می‌شوند، داروهای هپارین و وارفارین باعث جلوگیری از تشکیل لخته‌های جدید در خون شما می‌شوند. آنها می توانند زندگی شما را در شرایط اضطراری نجات دهند.
حل کننده‌های لخته (ترومبولیتیک): این داروها به حل شدن لخته سرعت می‌بخشند. آنها به طور معمول برای شرایط اضطراری استفاده می‌شوند، زیرا عوارض جانبی می‌تواند شامل مشکلات خونریزی خطرناک باشد.
ممکن است برای برداشتن لخته‌های دردسرساز، به خصوص آن‌هایی که جریان خون را به ریه‌ها یا قلب محدود می‌کنند، جراحی نیاز باشد. به گفته کلینیک مایو، برخی از روش‌های جراحی که پزشک شما در مورد آمبولی ریه استفاده میکند عبارتند از:
فیلتر ورید: پزشک شما یک برش کوچک ایجاد میکند، سپس از یک سیم نازک برای نصب یک فیلتر کوچک در بزرگ سیاهرگ پایینی شما استفاده میکند. بزرگ سیاهرگ، سیاهرگ اصلی است که از پاهای شما به سمت راست قلب منتهی می‌شود. این فیلتر از لخته شدن خونی که از پاهای شما به ریه‌ها می‌روند، پیشگیری میکند.
برداشتن لخته: یک لوله نازک به نام کاتتر، لخته‌های بزرگ را از رگ‌های شما می‌کشد. این روش به دلیل دشواری، به طور کامل اثربخش نیست، بنابراین همیشه برای درمان ترجیح داده نمی‌شود.
جراحی باز: پزشکان تنها در شرایط اضطراری زمانی که فرد دچار شوک شده است یا داروها برای شکستن لخته عمل نمی‌کنند، جراحی باز انجام می‌دهند.
شرایط مراجعه به پزشک
پدیدار شدن هرکدام از نشانه‌های زیر یک اورژانس است.
درد قفسه سینه
سرفه همراه خلط خونی
کوتاهی نفس
تشدید تورم و درد ساق پا
مراقبت‌های پس از درمان
بعد از دریافت درمان مناسب برای آمبولی ریه در بیمارستان، به شما توصیه می‌شود به دنبال درمان علت اصلی باشید. علت اصلی به طور معمول ترومبوز ورید عمقی است.
برای جلوگیری از بازگشت لخته‌های خون، احتمالا مصرف داروهای ضدانعقادی مانند هپارین و وارفارین را شروع خواهید کرد. همچنین ممکن است نیاز به استفاده از جوراب‌های واریس (مانند جوراب‌های بسیار تنگ هستند) و یا وسیله‌‌های دیگر برای جلوگیری از لخته شدن خون در پاها داشته باشید.
پس از درمان آمبولی ریوی، ورزش منظم پاها نیز یک مولفه کلیدی خواهد بود. پزشک شما دستورالعمل‌های کاملی در مورد نحوه مراقبت از خود برای جلوگیری از لخته شدن خون در آینده به شما ارائه خواهد داد.
پیامدها مورد انتظار
بیشتر مراقبت‌های ویژه در ۱۰–۱۴ روز بهبود می‌یابد.
عوارض احتمالی
مرگ سریع‌الوقوع در اثر یک لخته بزرگ که بیش از ۵۰٪ جریان خون ریه‌ها را مسدود کند.
خونریزی شدید داخل ریه دراثر لخته‌های کوچک‌تر
منابع
۱- سایت دانشنامه‌آزاد
۲- مجله پزشکی راستینه