آشنایی با سندرم متابولیک؛ علایم و درمان آن
بیماریها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان
سندرم متابولیک (Metabolic syndrome) به مجموعهای از شرایط گفته میشود که عبارت هستند از: فشار خون بالا، سطوح افزایش یافتهٔ انسولین در خون، چربی انباشتهٔ اضافی در اطراف شکم و سطوح افزایش یافتهٔ چربی خون، بنابه گفتهٔ محققان سندروم متابولیک گروهی از عوامل خطر شامل چربی دور کمر، چاقی شکمی، فشارخون بالا، دیابت، تری گلیسیرید بالا و HDL (چربی خوب) پایین است که با هم رخ میدهند و خطر ابتلا به بیماریهای قلبی، سکته و دیابت را افزایش میدهند.
در بسیاری از موارد سندروم متابولیک، اکثریت این شرایط، همزمان با هم وجود دارند و ریسک ابتلا به بیماری قلبی، سکته و دیابت را افزایش میدهند. داشتن تنها یکی از شرایط ذکر شده دال بر ابتلا به سندرم متابولیک نیست ولی میتواند منجر به ابتلا به بیماریهای جدی دیگری شود.
همهٔ صاحب نظران بر سر تعریف سندرم متابولیک توافق ندارند. برخی از پزشکان این دسته از عوامل خطر، را به اسامی مختلف، از جمله سندرم X و سندرم مقاومت به انسولین نامیدهاند.
اگر فردی مبتلا به سندرم متابولیک و یا یکی از اجزای آن باشد، تغییرات قابل توجه در شیوهٔ زندگی میتواند از ابتلا به بیماریهای مرتبط پیشگیری به عمل آورده و یا دست کم ابتلا به آنها را به تاخیر بیندازد.
_ علایم سندروم متابولیک
ابتلا به سندرم متابولیک بدین معنا است که بیمارهمزمان مبتلا به بیش از ۳ نارسایی مرتبط با متابولیسم است (حداقل سه تا از چهارتا)؛ این نارساییها عبارت هستند از:
– چاقی به ویژه چاقی شکمی (چاقی سیبی شکل)
– افزایش فشارخون سیستولیک (عدد بزرگتر) بالاتر از ۱۴۰ میلیمتر جیوه و یا فشار دیاستولیک (عدد کوچکتر) بالاتر از ۹۰ میلیمتر جیوه.
– سطوح افزایش یافتهٔ تری گلیسرید و سطوح پایین کلسترول خوب یا HDL (لیپوپروتئین با چگالی بالا) در خون.
– مقاومت به انسولین. انسولین هورمونی است که به تنظیم مقادیر قند خون کمک میکند.
ابتلا به یکی از اجزای سندرم متابولیک بدین معنا است که احتمال ابتلا به دیگر اجزای سندرم نیز وجود دارد. هرچه به اجزای بیشتری از سندرم متابولیک مبتلا باشید، به میزان بیشتری سلامتی شما در معرض خطر است. برخی از بیماریهای همراه عبارتند از کبد چرب، هایپراوریسمی، سندرم تخمدان پلیکیستیک، آکانتوز نیگریکانس و اختلال نعوظ در مردان.
دراثر فشارخون، دیابت و افزایش چربی خون همانگونه که عروق کرونر دچار انسداد میشوند سایر عروق بدن از جمله گردن و اندامها نیز مسدود میشوند، این انسداد عروق موجب سیاه شدن دست و پا، ایجاد درد در اندامها و سکتههای مغزی میشود.
_ توجه
چنان چه شما از ابتلا به یکی از اجزای سندرم متابولیک آگاه باشید، مانند فشارخون بالا، کلسترول بالا و یا چاقی سیبی شکل، احتمالاً به دیگر اجزا نیز دچار هستید و خودتان مطلع نیستید. بهتر است در این شرایط پزشک خود را ملاقات کنید. از وی بپرسید آیا نیازی به تست کردن دیگر اجزای سندرم متابولیک وجود دارد یا نه؟ و برای پیشگیری از ابتلا به بیماریهای جدی و خطرناک چه میتوان کرد؟
_ علل سندروم متابولیک
سندروم متابولیک با متابولیسم بدن و نیز با شرایطی تحت عنوان مقاومت به انسولین در ارتباط است.
به صورت طبیعی، دستگاه گوارش و کبد غذاهایی را که میخورید به قند (گلوکز) تجزیه میکنند. خون، این قند را به بافتهای بدن منتقل میکند، جایی که سلولها از آن به عنوان سوخت استفاده میکنند. گلوکز به کمک انسولین وارد سلولهای بدن میشود.
در افراد مبتلا به مقاومت انسولین، سلولها به صورت طبیعی به انسولین پاسخ نمیدهند و گلوکز به آسانی نمی تواند وارد سلول ها شود. در این حالت، بدن بیشتر انسولین ترشح میکند. در نتیجه مقادیر انسولین در خون بسیار بالا خواهد بود. در نهایت زمانی که بدن قادر به ساخت انسولین کافی برای کنترل گلوکز خون نیست، فرد به دیابت مبتلا خواهد شد.
حتی چنان چه سطوح قندخون به حدی زیاد نباشد که بتوان آن را دیابت در نظر گرفت، باز سطوح افزایش یافته گلوکز مضر هستند. پزشکان به این شرایط، مرحله پیش از دیابت می گویند.
انسولین افزایش یافته، سطح تری گلیسرید و دیگر چربی های خون را نیز افزایش میدهد. این شرایط با چگونگی عملکرد کلیهها نیز تداخل میکنند و موجب افزایش فشارخون میشوند.
این اثرات، فرد را در معرض خطر ابتلا به بیماری قلبی، سکته، دیابت و دیگر بیماریها قرار میدهد.
برخی از افراد به صورت ژنتیکی مستعد مقاومت به انسولین هستند و این استعداد را از والدین خود به ارث میبرند.
از عوامل محیطی، چاق بودن و بی تحرک بودن از عوامل اصلی ابتلا به سندرم متابولیک هستند.
_ عوامل افزایشدهنده خطر ابتلا به سندرم متابولیک
– سن: ریسک سندرم متابولیک با بالا رفتن سن افزایش مییابد. این سندرم کمتر از ۱۰ درصد از افراد را در سنین ۲۰ تا ۳۰ سالگی مبتلا میسازد در حالی که ۴۰ درصد از افراد را در بالای ۶۰ سالگی مبتلا میسازد.
– نژاد: اسپانیاییها در بین کشورهای اروپایی و آسیاییها بیش از سایر نژادها در معرض ابتلا به سندرم متابولیک قرار دارند.
– چاقی: نمایه توده بدن بالاتر از ۲۵ میزان خطر ابتلا به سندرم متابولیک را افزایش میدهد. شاخص توده بدنی یا BMI مقیاسی برای اندازهگیری درصد چربی بدن است که بر اساس وزن و قد محاسبه میشود. همچنین افراد با چاقی شکمی یا چاقی سیبی شکل بیش از افراد با چاقی گلابی شکل در معرض ابتلا به سندرم متابولیک قرار دارند.
– سابقهٔ ابتلا به دیابت: چنان چه فرد دارای تاریخچهٔ خانوادگی ابتلا به دیابت نوع دو باشد و یا سابقه ابتلا به دیابت در دوران بارداری را داشته باشد، احتمال ابتلا به سندرم متابولیک در وی افزایش مییابد.
– دیگر بیماریها: ابتلا به فشار خون بالا، بیماری قلبی عروقی و یا سندرم تخمدان پلی کیستیک نیز ریسک ابتلا به سندرم متابولیک را افزایش میدهند. لازم است ذکر شود که سندرم تخمدان پلی کیستیک نوعی از اختلالات متابولیک است که ریشه آن نیز مقاومت به انسولین بوده و همراه با اختلالات هورمونهای زنانه و سیستم تولید مثل میباشد.
_ عوارض
سندرم متابولیک منجر به پیشرفت مشکلات و بیماریهای زیر میشود:
دیابت: چنانچه عادات غذایی خود را درجهت کنترل مقاومت انسولین خود تغییر ندهید، سطوح قند خون شما به افزایش خود ادامه میدهند. در نتیجهٔ ابتلا به سندرم متابولیک، حتی اگر در ابتدا دچار دیابت نباشید در آینده مبتلا به دیابت خواهید شد.
بیماری قلب عروقی: کلسترول بالا و فشار خون بالا منجر به افزایش تدریجی پلاکهای سخت در دیوارههای عروقی میشوند. این پلاکها منجر به تنگ و باریک شدن عروق میشوند که در نهایت به حمله قلبی یا سکته منجر میگردند.
_ آزمایشهای تشخیصی
در صورتی که شما مبتلا به بیش از سه ویژگی مرتبط با این سندرم باشید، پزشک برای شما تشخیص سندرم متابولیک را خواهد داد. سازمان و انجمنهای مختلف، معیارهایی برای تشخیص سندرم متابولیک دارند. بر اساس تقسیم بندی انجمن قلب آمریکا با توجه به راهنماهای تعریف شده، در صورت داشتن بیشتر از ۳ ویژگی
زیر، فرد، مبتلا به سندرم متابولیک میباشد:
– دور کمر بیشتر از ۸۸ سانتیمتر برای زنان و ۱۰۲ سانتیمتر برای مردان. برخی فاکتورهای خطر مانند داشتن تاریخچهٔ خانوادگی، دیابت و یا نژاد آسیایی داشتن، این میزان را کمتر نیز میکند؛ فاکتورهای خطر ذکر شده ریسک مقاومت به انسولین را افزایش میدهند. چنان چه فرد یکی از فاکتورهای خطر ذکر شده را دارا باشد، میزان دور کمر به ۷۹ تا ۸۹ سانتیمتر برای خانمها و ۹۴ تا ۹۹ سانتیمتر برای آقایان کاهش مییابد.
– سطوح تری گلیسرید خون بالاتر از ۱۵۰ میلیگرم در دسیلیتر و یا بالاتر از ۷/۱ میلی مول در لیتر و یا تحت درمان بودن با داروهای کاهندهٔ تریگلیسرید بالا.
– کلسترول خوب (HDL) پایین تر از ۴۰ میلیگرم در دسیلیتر در آقایان و پایین تر از ۵۰ میلیگرم در دسی لیتر در زنان و یا دریافت درمان دارویی به منظور افزایش HDL خون.
– فشارخون سیستولیک بالاتر از ۱۲۰ میلیمتر جیوه و فشارخون دیاستولیک بالاتر از ۸۰ میلیمتر جیوه و یا دریافت درمان دارویی به منظور درمان پُرفشاری خون.
– سطوح افزایش یافته قندخون در حد بالاتر از ۱۰۰ میلیگرم در دسی لیتر و یا دریافت درمان دارویی به منظور درمان بالا بودن قندخون.
_درمان از طریق تغییر شیوه زندگی
تحت کنترل در آوردن تمامی فاکتورهای خطر سندرم متابولیک کار دشواری است ولی از طریق تغییر سبک زندگی و نیز در برخی موارد از طریق دارو درمانی میتوان اجزای این سندرم را بهبود بخشید. داشتن فعالیت بدنی روزانه، کاهش وزن و ترک سیگار تغییراتی هستند که میتوانند به کاهش فشار خون و تعادل سطوح قند و چربی خون کمک کنند. این تغییرات راه کارهایی در جهت کاهش میزان خطر سندرم متابولیک هستند.
۱_فعالیت بدنی
پزشکان به ۳۰ تا ۶۰ دقیقه فعالیت بدنی روزانه با شدت متوسط را توصیه میکنند. به عنوان مثال میتوانید به این میزان پیادهروی تند داشته باشید. در شروع ورزش و فعالیت بدنی باید توجه داشته باشید که حتماً درباره میزان و شدت آن با پزشک خود مشورت نمایید. تصور ایدهآل برای انجام ورزش سنگین در فردی که سالها بدون تحرک بودهاست علاوه بر آن که غیر منطقی و نشدنی است بلکه میتواند عوارض جبران ناپذیری داشته باشد. نکته دیگر در میزان فعالیت بدنی آن است که برای تغییر وزن و نیز در افرادی که سالها رژیمهای یویویی گرفتهاند شاید نیاز به افزایش زمان فعالیت بدنی تا حداقل یک ساعت در روز باشد.
۲- کاهش وزن
با کاهش حتی ۵ تا ۱۰ درصد از وزن بدن، سطح انسولین و فشارخون کاهش مییابد و بدین ترتیب ریسک ابتلا به دیابت نیز کاهش مییابد. اگر شما از افزایش وزن بیرویه رنج میبرید و دهها کیلو گرم با وزن مطلوب خود فاصله دارید ناامید نشوید چرا که حتی کاهش ۵ تا ۱۰ درصدی از وزن بدن به کاهش سطوح انسولین و فشار خون کمک کرده و ریسک ابتلا به بیماری دیابت را نیز کاهش میدهد.
۳- رژیم غذایی سالم
رژیم غذایی توصیه شده برای کنترل فشار خون بالا و رژیم غذایی مدیترانهای همچون بسیاری از رژیمهای غذایی سالم دیگر، علاوه بر کاهش وزن، مزیتهای بسیار دیگری را برای سلامتی فرد به همراه میآورند. این رژیمها بر مصرف میوه، سبزیجات، ماهی و غلات کامل و سبوس دار و چای سبز تمرکز دارند و در آنها مصرف چربیهای ناسالم محدود شدهاست. پیش از آن که رژیم غذایی سرخودی را شروع کنید با پزشک خود در رابطه با شروع یک رژیم غذایی سالم مشورت کنید. توصیه میشود که غذاهای پُرفیبر بخورید و غلات آماده، حبوبات، میوهها و سبزیجات همواره در سبد غذایی شما وجود داشته باشند. این مواد غذایی غنی از فیبر هستند در نتیجه مصرف آنها سطوح انسولین را کاهش میدهد.
۴-ترک سیگار
استعمال دخانیات، مقاومت به انسولین را افزایش داده و پیامدهای ناشی از سندرم متابولیک را افزایش میدهد. در رابطه با ترک سیگار از پزشک خود کمک بگیرید. همانطور که گفته شد استعمال دخانیات مقاومت به انسولین را افزایش میدهد و منجر به وخیم تر شدن عوارض ناشی از سندرم متابولیک میگردد. بر خلاف تصور خیلی از افراد که فکر میکنند سیگار باعث لاغری میشود ولی حتی در افراد لاغر نیز زمینهٔ بروز چاقی شکمی و مقاومت به انسولین را افزایش میدهد؛ علاوه بر آن که در طولانی مدت سیگار میتواند منجر به چاقی گردد؛ لذا برای ترک سیگار اقدام نمایید. برای آن که بتوانید بر میزان کاهش وزن، سطوح قند خون، کلسترول خون و فشار خون کنترل داشته باشد باید با پزشک خود مشاوره نمایید و بر روند تغییرات آنها نظارت داشته باشد و بدین طریق مطمئن خواهید شد که تغییر و تعدیل سبک زندگی موثر بودهاست. اگر از طریق سبک زندگی و تغییر عادات نتوانید به هدف بهبود سندرم متابولیک برسید، در این صورت پزشک از دارو جهت کاهش فشارخون، کلسترول خون و وزن استفاده خواهد کرد.
_ پیشگیری
در هر دو حالت ابتلا یا عدم ابتلا به اجزای سندرم متابولیک، تغییرات زیر در سبک زندگی، ریسک بیماریهای قلبی، دیابت و سکته را کاهش میدهند:
رژیم غذایی سالمی را شروع کنید. میوه و سبزی فراوان بخورید. به جای مصرف گوشت قرمز، مصرف قسمتهای کم چرب گوشت سفید و یا ماهی را ترجیح دهید. از مصرف غذاهای فرایند شده و یا پُرچرب و به شدت سرخ شده اجتناب نمایید. نمک سر سفره را حذف کرده و در عوض از سبزیجات و یا دیگر ادویههای گیاهی به عنوان طعم دهنده غذا استفاده نمایید.
تحرک داشته باشید. روزانه فعالیت بدنی با شدت متوسط داشته باشید.
همواره چکاپهای منظم داشته باشید. در فواصل منظم، فشار خون، سطوح قندخون و چربیهای خون خود را چک کنید. در صورتی که هر یک از آنها غیر نرمال شدند بایستی تغییراتی را در سبک زندگی خود ایجاد کنید و در واقع بایستی سبک زندگی خود را تعدیل نمایید.
منبع: tebyan.net