آشنایی با ازوفاژیت و نشانه‌های آن
بیماری‌‌ها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان
“ازوفاژیت” (esophagitis) به معنای “التهاب مری” است. علت این بیماری برگشت اسید معده یا محتویات قسمت فوقانی دوازده(ابتدای روده باریک) به ناحیه LES می‌باشد(LES اسفنگتر حد فاصل بین مری و معده است). ازوفاژیت زمانى رخ مى‌دهد که دفعات و حجم مایع بازگشتى از حد خاصى بیشتر شود و یا زمانى‌که مرى دیگر قادر به پاک کردن مادهٔ غذائى بالا آمده نباشد.
شدت التهاب با مدت زمانى‌که مرى در معرض مواد غذائى بالا آمده نباشد. شدت التهاب با مدت زمانى‌که مرى در معرض مواد غذائى بازگشتى قرار مى‌گیرد نسبت مستقیم دارد. ازوفاژیت که معمولاً به ۷ تا ۱۰ سانتى‌متر انتهاى دیستال مرى محدود است، عمدتاً به‌دلیل وجود اسیدوپپسین ایجاد مى‌شود.
با این وجود، مرى نسبت به اسیدهاى صفراوى نیز حساسیت به خصوصى دارد که ممکن است در بیمارانى که تحت عمل جراحى قبلى معده قرار گرفته‌اند اهمیت ویژه‌اى داشته باشد. از جمله علائم این بیماری اشکال در بلع، بلع دردناک و سوزش سر دل را می‌توان نام برد.
مهم‌ترین مانع ریفلاکس، اسفنکتر تحتانى مرى است. میزان فشار اسفنکتر تحتانى مرى در حالت استراحت در بیماران مبتلا به ریفلاکس و افراد سالم شباهت زیادى دارد. حملات ریفلاکس در افراد عادى به‌دنبال انبساط موقت اسفنکتر رخ مى‌دهد.
در بیماران مبتلا به ازوفاژیت، سه‌چهارم حملات ریفلاکس به‌دنبال یک انبساط موقتى اسفنکتر بروز مى‌کند. اکثر مبتلایان به ازوفاژیت، شب‌ها و به‌هنگام خواب دچار ریفلاکس مى‌شوند – وضعیتى که در افراد عادى شایع نیست. ریفلاکس شبانه به افزایش دفعات انبساط موقتى اسفنکتر بستگى دراد و با حملات دوره‌اى افزایش فعالیت معده همراه است.
شانس بروز ازوفاژیت در شب بیشتر است چون مواد بازگشتى عمدتاً از اسیدوپپسین تشکیل شده، پریستالسیس مرى کاهش یافته و میزان بزاق در دسترس براى خنثى‌کردن اسید کمتر است. با تشدید التهاب دیوارهٔ مری، پریستالسیس نیز ضعیف‌تر مى‌شود و مرى بیشتر با اسید مواجهه شده، بیشتر آسیب مى‌بیند.اکثر مبتلایان مبتلا به ریفلاکس بالینى واضح (۸۰%) دچار فتقى هپاتال سُرخورنده هستند.
_ علل التهاب مری
عواملی مانند ابتلا به عفونت‌های باکتریایی و ویروسی، خوردن غذاهای محرک مثل انواع ادویه جات و قهوه و شکلات، اشعه درمانی(جهت درمان سرطان سینه) و تغذیه با لوله به مدت طولانی جزء علل حاد و عواملی چون فتق مری، افزایش فشار داخل شکمی، استفراغ‌های مکرر، کاهش فشار ناحیه LES و تاخیر در تخلیه معدی جزء علل مزمن این بیماری هستند. همچنین مصرف نابجای بعضی از داروها به خصوص داروهای خانواده آسپیرین، مصرف سیگار، بارداری، چاقی، افزایش وزن و بالاخره آسیب نخاع پشتی از جمله عوامل دیگری هستند که می‌توانند در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند.
_ تشکیل بافت جوشگاهی در مری به‌دنبال التهاب یا آسیب ناشی از:
۱. ترش کردن مزمن یا فتق معده
۲. استفاده طولانی‌مدت از لوله‌های مخصوص تغذیه
۳. بلع اتفاقی آب قلیا یا سایر مواد شیمیایی خورنده توسط کودک. این یک اورژانس است.
۴. بلع عمدی آب قلیا یا سایر مواد شیمیایی خورنده جهت خودکشی
۵. پرخوری روانی (معمولاً فرد پس از پرخوری خود را وادار به استفراغ می‌کند) اشعه‌درمانی به گلو، گردن یا قفسه سینه
رژیم غذایی این بیماران به صورت فردی بوده و بیمار حتما می بایست توسط پزشک متخصص مورد معاینه و مشاوره قرار گیرد.
به‌طور کلی توصیه‌های رفتاری و تغذیه‌ای زیر ارائه می‌گردد.
_ علایم شایع
درد سوزشى در ناحیهٔ اپى‌گاستر و پشت جناغ – سوزش سردل – پس از غذاخوردن و در حال خواب و یا در وضعیت خوابیده بروز مى‌کند. این ناراحتى به‌طور نسبى یا کامل با نوشیدن آب یا سایر مایعات، آنتى‌اسیدها، یا در بسیارى از موارد با ایستادن یا نشستن برطرف مى‌شود.
بیمارانى که دچار رگورژیتاسیون شدید هستند، غالباً از این شکایت دارند که مایع تلخ یا ترش‌مزه تا حلق یا دهان بالا مى‌آید (ترش‌کردن)، به‌خصوص زمانى که در وضعیت خوابیده قرار مى‌گیرند. تهوع و استفراغ در بالغین شایع است، ولى در نوزادانى که با تأخیر در رشد مراجعه مى‌کنند شایع‌ترین علامت است. تأخیر در رشد نتیجهٔ رگورژیتاسیون بعد از غذا است که باعث استفراغ مى‌شود. کم‌خونى نیز علامت شایع دیگرى در این گروه سنى است. علایم ریوى (نظیر خس‌خس سینه و تنگى‌نفس) نیز ممکن است به‌علت آسپیراسیون بروز کند.
_ به‌طور کلی علایم التهاب مری
۱. افزایش بزاق دهان
۲. تند شدن تنفس
۳. درد در دهان و قفسه سینه پس از خوردن
۴. استفراغ، که گاهی مخاط یا خون در آن وجود دارد. البته سرطان معده هم غالباً علایم مشابهی ایجاد می‌کند.
۵. کاهش ناگهانی یا تدریجی در توانایی بلع. در صورت تدریجی بودن این حالت، مشکل بلع ابتدا در مورد غذاهای جامد رخ می‌دهد و سپس مایعات.
_ بررسى‌هاى تصویربردارى
تشخیص فتق هیاتال سرخورندهٔ مرى در رادیوگرافی، با مشاهدهٔ قسمتى از معده که از طریق شکاف مرى به‌سمت بالا جابه‌جا شده اثبات خواهد شد. مطالعات فلوئوروسکوپیک در شرایطى که معده پر از باریوم است حساسیت چندانى ندارد (۴%) ولى براى تشخیص ریفلاکس نسبتاً اختصاصى است (۸۵%).
_ بررسى‌هاى اختصاصى
ازوفاگوسکوپى (و بیوپسی) به‌ویژه در تعیین وجود و شدت ازوفاژیت و تشخیص بیمارى‌هاى همراه در قسمت فوقانى دستگاه گوارش (نظیر اپى‌تلیوم بارت، زخم دوازدهه) ارزش زیادى دارد.
متوسط فشار اسفنکتر تحتانى مرى در حال استراحت در بیماران مبتلا به ازوفاژیت ناشى از ریفلاکس (۱۵ میلى‌متر جیوه) پائین‌تر از گروه شاهد (۳۰ میلى‌متر جیوه) است، ولى بین این دو گروه (بیمار و شاهد) مرز واضحى وجود ندارد، بنابراین ریفلاکس تنها زمانى به‌صورت قطعى تشخیص داده مى‌شود که فشار در حال استراحت زیر ۶ میلى‌متر جیوه باشد پریستالسیس مرى در اکثر بیماران مبتلا به ریفلاکس غیرطبیعى است و امواج پریستالتیک کم‌دامنه هستند و سرعت حرکت آنها به جلو کند است. این نقص معمولاً محدود به ثلث تحتانى مرى است و هرچه ازوفاژیت شدیدتر باشد نقص امواج پریستالتیک نیز بدتر مى‌شود.
بررسى طولانى‌مدت pH در قسمت تحتانى مرى حساس‌ترین روش اثبات وجود ریفلاکس غیرطبیعى است. بررسى طولانى‌مدت pH نشان داده است که بیشتر بیمارانى که دچار ازوفاژیت هستند، عمدتاً در شب ریفلاکس دارند.
_ عواقب موردانتظار
معمولاً با درمان خوب می‌شود. با درمان منظم برای گشاد کردن تنگی، بلع را می‌توان در حالت طبیعی نگاه داشت.
_ عوارض احتمالی
ازوفاژیت شایع‌ترین عارضهٔ ریفلاکس است. ممکن است زخم‌هاى کوچک و سطحى بروز کنند. گاهى از اوقات بعضى از مناطق فاقد اپى‌تلیوم در کاردیا به اپى‌تلیوم ستونى تبدیل مى‌شود (مرى بارت). این عارضه در ازوفاژیت‌هاى شدید دیده مى‌شود و ممکن است به آدنوکارسینوم منتهى شود. آسپیراسیون موارد بالا آمده ممکن است باعث پنومونى و به‌ندرت آبسهٔ ریوى شود.و سوءتغذیه به‌علت ناتوانی در خوردن، سوراخ‌شدن مری. این حالت ممکن است زندگی را به مخاطره افکند.
_ تشخیص افتراقى
افتراق‌دادن علائم ناشى از تعدادى از بیمارى‌هاى شکم و داخل توراکس از یکدیگر و از یک فتق سرخورندهٔ بدون عارضه در اغلب موارد مشکل است. کوله‌لیتیاز، دیورتیکولیت، زخم پپتیک، آشالازى و بیمارى شریان کرونر از جمله نمونه‌هاى شایع هستند.
_ توصیه‌های رفتاری مناسب جهت بیماران مبتلا به ازوفاژیت
– بیمار پس از خوردن غذا، حدود نیم تا یک ساعت حالت نیمه نشسته داشته باشد و از دراز کشیدن بعد از غذا خوردن خودداری شود.
– عدم فعالیت بدنی شدید بعد از غذا خوردن
– استفاده از لباس های کاملا گشاد در هنگام غذا خوردن
– امتناع از خوردن غذا حدود دو ساعت قبل از خواب شب
– ترک سیگار در صورت مصرف (سیگار باعث شل شدن ناحیه LES می‌شود)
– کاهش وزن برای افرادی که از چاقی رنج می‌برند.
_ پیش‌آگهى
نتیجهٔ عمل جراحى در حدود ۹۰% از بیماران رضایت‌بخش است۳ در ۱۰% باقى‌مانده ریفلاکس باقى مى‌ماند یا عود مى‌کند.
_ درمان
درمان طبى
دست‌کم نیمى از فتق‌هاى هیاتال سُرخورنده در مرى بدون علامت هستند.
بیمار نباید پس از غذا خوردن بخوابد و نباید قبل از خواب دیر غذا بخورد. سر تخت بیمار باید ۴ تا ۶ اینچ بالاتر قرار بگیرد؛ استفاده از چندین بالش تقریباً هیچ‌گاه موفقیت‌آمیز نبوده است.
با وعده‌هاى غذائى کوچک و متعدد محتویات معده خنثى باقى مى‌مانند و از اتساع معده پیشگیرى مى‌شود. غذاهائى که چربى کم و پروتئین زیاد دارند فشار اسفنکتر تحتانى مرى را افزایش و ریفلاکس را کاهش مى‌دهند. داروهاى پروکینتیک نظیر سیزاپراید و متوکلوپرامید، احتمالاً با افزایش دادن تون اسفنکتر و پریستالسیس مرى و معده بهبود ازوفاژیت را تسریع مى‌کنند.
انواع خفیف تا متوسط ازوفاژیت به‌خوبى به ۸ تا ۱۲ هفته درمان با بلوکرهاى رسپتور H2 پاسخ مى‌دهند. امپرازول بهتر از سایمتیدین یا رانیتیدین است. مشکل این داروها این است که در صورت قطع دارو عود بیمارى حتمى است که احتمالاً ناشى از این است که نه در فشار اسفنکتر و نه در پریستالسیس مرى پیشرفتى حاصل نمى‌شود. اضافه کردن یک داروى پروکینتیک نیز باعث بهتر شدن نتایج درمان نمى‌شود.
_ درمان جراحى
جراحى در ۱۵% از بیمارانى که با وجود درمان طبى مناسب دچار ادامه یافتن یا عود علائم هستند، در کسانى‌که اسفنکتر مرى اصلاً کارآئى مکانیکى ندارد (فشار اسفنکتر < ۶ میلى‌متر جیوه)، و در بیمارانى که حین درمان با تنگى مراجعه مى‌کنند، توصیه مى‌شود.
کارآمدترین روش، فوندوپلیکاسیون نیسن است که عبارت است از پیچیدن کامل قسمتى از فوندوس به دور ۴-۳ سانتى‌متر تحتانى مرى و بخیه‌زدن آن، که در نتیجه اسفنکتر گاستروازوفاژیال از درون تونل کوتاهى از معده عبور خواهد کرد.
به فتقى که قابل بازگردانیدن نباشد، مرى کوتاه اکتسابى اطلاق مى‌شود. درمان این است که به‌کمک استپلر CIA از انحناء کوچک معده لوله‌اى براى انتهاى تحتانى مرى ساخته شود (عمل کولیس). سپس مى‌توان فوندوس جدید را به‌دور لولهٔ مروى ساخته شده پیچید (کولیس‌نیسن).
عمل کاهش اسیدیتهٔ معده نباید به‌صورت روتین در ترمیم فتق هیاتال انجام شود، بلکه باید براى بیمارانى نگه داشته شود که بیمارى شناخته‌شدهٔ زخم پپتیک دارند.
_ توصیه‌های تغذیه‌ای
اگر هدف از درمان بیماری، جلوگیری از درد و تحریک مخاط به علت التهاب مری در مرحله حاد بیماری باشد، بیمار نباید از غذاهای با PH بالا (غذاهای اسیدی) استفاده کند. همچنین خوردن غذاهای محرک و تند مثل فلفل‌های سیاه و قرمز و چای، به خصوص چای پررنگ، توصیه نمی‌شود.
اگر هدف از درمان بیماری، جلوگیری از برگشت مواد غذایی از معده و بعضا قسمت ابتدایی دوازدهه به داخل مری باشد، بهتر است بیمار تعداد وعده‌های غذایی خود را افزایش دهد و ترجیحا از شش وعده غذایی به جای سه وعده غذایی استفاده نماید.
اگر هدف از درمان، کاهش غلظت اسید معده و تخریب آن است، باید از مصرف هر گونه غذایی که در آن عمل تخمیر صورت گرفته است، خودداری شود. همچنین در این حالت استفاده از نوشیدنی‌های کافئین‌دار، نظیر قهوه نیز توصیه نمی‌گردد. این بیماران باید از خوردن نعناع، شیر پرچرب و مرکبات و آب آنها مثل گریپ فروت و پرتقال، آناناس و همچنین گوجه‌فرنگی نیز خودداری کنند.
_ درمان گیاهی
گیاهانی که التهاب مری را کاهش می‌دهند
عرق شیرین بیان
دم کرده و عرق گل ختمی
غِرغِره دَم کرده تهیه شده از ۱۰ تا ۳۰ گرم از گل‌های خشک گل ختمی برای درمان درد گلو تاثیرگذار خواهد بود.
دم کرده آویشن
روزانه در دو وعده نهار و شام دم کرده یک قاشق مخلوط شیرین بیان، شاهتره، آویشن، بومادران و زیره سبز را میل کنید.
_ در این شرایط به پزشک خود مراجعه نمائید
۱. تب
۲. درد قفسه سینه
۳. ناتوانی در صحبت کردن
۴. احساس وجود حباب‌های هوا زیر پوست ناحیه قفسه سینه
منبع: مجله پزشکی دکتر سلام