بیماری‌‌ها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان

 

کولیت زخمی یا کولیت اولسروز یا پس‌روده‌آماس زخمی (به انگلیسی: Ulcerative colitis) فرمی از بیماری التهابی روده است که روده‌ها به خصوص روده بزرگ شامل پس‌روده (کولون) و راست‌روده (رکتوم) را درگیر می‌کند و نوعی پس‌روده‌آماس (کولیت) است. علت اصلی و دقیق این بیماری مشخص نمی‌باشد اما به نظر می‌رسد مجموعه‌ای از عوامل میکروبی، ژنتیکی، ایمنی و عوامل مرتبط با سبک زندگی (نظیر رژیم غذایی) در بروز آن نقش داشته باشد. همچنین به نظر می‌رسد استرس و زندگی در محیط شهری باعث تشدید این بیماری گردد.

این بیماری با نام‌های رکتوکولیت هموراژیک یا التهاب زخمی‌شونده روده بزرگ و به اختصار UC نیز شناخته می‌شود. علامت ویژه بیماری اسهال خونی است که به‌طور تدریجی بیشتر می‌شود. گاه نام بیماری به‌خاطر نماد (IBD)، اغلب با نام (IBS) یا سندرم روده تحریک‌پذیر اشتباه می‌شود، که یک بیماری مشکل ساز ولی خفیف است. التهاب زخمی پس‌روده شباهت به بیماری کرون دارد که شکل دیگری از بیماری التهابی روده است.

کولیت زخمی یک بیماری متناوب است، با دوره‌های تشدید علائم و دوره‌های بهبودی که در آن‌ها تقریباً هیچ‌گونه علامتی دیده نمی‌شود. با وجودی که علائم التهاب زخمی پس‌روده گاهی می‌تواند خودبه‌خود بهبود یابد، ولی این بیماری در اغلب موارد نیازمند درمان است.

علایم و نشانه‌ها بیماری کولیت اولسروز

• اجابت مزاج مکرر به صورت دفع مدفوع شل؛
• دفع خون و چرک در مدفوع؛
• خون‌ریزی از مقعد؛
• احساس دفع ناقص و باقی ماندن مدفوع در شکم؛
• احساس فوریت برای دفع؛
• دردهای شدید شکمی هم‌زمان با حرکات روده؛
• درد در مفصل‌ها چراکه کولیت زخمی گاه علاوه بر دستگاه گوارش بر سایر اعضای بدن نیز تأثیر می‌گذارد و منجر به التهاب مفاصل و مشکلات پوستی می‌شود.
• درد مقعد به صورت منقطع.

نکته: طول ابتلا به بیماری به بیش از پنج سال می‌رسد. این بیماری درمان قطعی ندارد و تنها بوسیله داروها کنترل می‌شود. البته این امکان وجود دارد که فرد درمان پیدا کند.

علل
با وجود پژوهش‌های بسیاری که انجام شده، علت این بیماری هنوز به خوبی شناخته نشده است. به نظر می رسد دو عامل در ایجاد این بیماری مؤثر باشند:
* زمینه ژنتیک
* عوامل محیطی
این دو عامل در نهایت باعث می‌شوند که سیستم ایمنی بدن دچار اشتباه شده و دیواره روده بزرگ – کولون – را مورد حمله قرار دهد.
_ زمینه ژنتیک
کولیت ‌اولسروز ممکن است در اعضای خانواده مبتلایان تکرار ‌شود و این موضوع دلالت به دخالت عوامل ژنتیکی در بروز این بیماری دارد. در ۱۰ تا ۲۵ درصد بیماران دچار کولیت‌ اولسروز، یکی از بستگان درجه اول مثل والدین یا خواهر و برادر دچار بیماری التهابی روده می‌باشد.

_ عوامل محیطی
در حال حاضر دانشمندان بر این باورند که عوامل محیطی زیادی از جمله عفونت‌ها می‌توانند باعث ایجاد بیماری در افراد دارای زمینه ژنتیکی شوند؛ ولی در حال حاضر هیچ علت مشخصی به عنوان عامل اصلی شناخته نشده است. از آن جا که حیوانات مستعد ابتلا به این بیماری در صورت پرورش در محیط‌های عاری از میکروب‌ به آن مبتلا نمی‌شوند، باکتری‌هایی که به صورت معمول در روده همه انسان‌ها زندگی می‌کنند، می‌توانند نقش مهمی در ایجاد کولیت ‌اولسروز داشته باشند.

_ تشخیص بیماری
معاینه و آزمایش‌هایی ممکن است انجام شود تا بیماری تشخیص داده شود:

معاینه مقعدی
معاینه کامل شکم
معاینه مفاصل
آزمایش خون
آزمایش مدفوع
تصویربرداری‌های پزشکی مانند رادیوگرافی با ماده حاجب. البته پیش از تصویربرداری لازم است بیمار، محلول حاجب اشعه‌ای را بنوشد یا از طریق لوله‌ای در مقعد وی تنقیه شود. سی‌تی اسکن می‌تواند به پزشک در کشف جزئیات بیماری کمک کنند.
درون‌بینی Endoscopy پس‌روده (به‌طور دقیقتر خم‌روده‌بینی sigmoidoscopy و پس‌روده‌بینی colonoscopy) به پزشک اجازه می‌دهد بررسی مستقیمی بر روی روده بزرگ یا راست روده انجام دهد. این کار از طریق لوله نازک و قابل انعطافی که از طریق مقعد وارد شده‌است، انجام می‌شود.

همچنین ممکن است مقدار کمی هوا به داخل روده از طریق مقعد پمپ شود. این کار به گشاد شدن راست روده یا روده به ارائه تصویر بهتر کمک می‌کند. در هنگام درون‌بینی، ممکن است پزشک یک تکه کوچک از جدار روده را برای بررسی بیشتر آزمایشگاهی بردارد که به آن بافت‌برداری biopsy می‌گویند. این کار به تشخیص دقیق تر بیماری کمک می‌کند. همچنین این نمونه‌ها در ارزیابی تغییرات دستگاه گوارش و سیر بیماری و غربالگری و تشخیص زودهنگام سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از بیماران مبتلا در معرض خطر بالاتر ابتلا به سرطان روده بزرگ قرار دارند. غربالگری و نظارت بر بیمار، می‌تواند در اوایل بروز سرطان به تشخیص آن کمک کند و واضح است که زمان تشخیص سرطان تأثیر بسیار زیادی در پیش‌آگهی بیماری و علاج‌پذیری آن دارد.

_ درمان بیماری کولیت اولسروز

این بیماری مزمن بوده و علاج قطعی آن زمان بسیار طولانی را می‌طلبد؛ بنابراین آموزش نحوه زندگی با آن مهم است. بیمار باید تحت نظارت دائم قرار گیرد، تا در جهت جلوگیری از بدتر شدن شرایط به او کمک شود. داروهایی که برای کنترل علایم بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیمار تجویز می‌شوند منجر به علاج این بیماری نمی‌شوند اما کمک می‌کنند که بیمار بتواند مانند افراد سالم زندگی کند. مقدار مصرف این داروها باید با مراجعه مکرر به پزشک تنظیم شود. در صورت بروز عوارض جانبی لازم است که داروها یا میزان مصرف آن‌ها تغییر کند. مصرف کامل و به موقع داروها منجر به بازیافت سلامتی شده و از عوارض بعدی جلوگیری می‌کند. درمان قطعی این بیماری خارج کردن روده بزرگ بوسیله جراحی می‌باشد که تنها در بیمارانی که علایم‌شان با استفاده از داروهای مختلف کنترل نمی‌شود، انجام می‌شود.

مهم‌ترین راهکار درمانی که تاکنون روی تعدادی از بیماران تأثیر مثبت داشته حذف غذاهای سرخ کردنی و در واقع حذف روغن سرخ کردنی از خوراکی‌هاست اما هنوز علت این موضوع مشخص نیست.

_ داروها
شایعترین داروهای ضدالتهابی برای درمان بیماری‌های التهابی روده، ترکیبات ۵ASA نامیده می‌شوند مانند سولفاسالازین و مسالازین. این ترکیبات به کنترل نشانه‌های این بیماری پس از مدتی مصرف، کمک می‌کنند. این داروها به صورت خوراکی یا تنقیه یا شیاف تجویز می‌شوند. عوارض جانبی داروها در کوتاه مدت شامل تغییرات خلق و خو، مشکلات خواب، افزایش یا کاهش وزن، تغییر شکل بدن (مانند بزرگ شدن شکم و ورم کردن صورت)، صورت باد کرده و بروز آکنه یا جوش صورت است، خشکی پوست بدن به ویژه کف دست و صورت، ریزش مو و حتی در بعضی موارد عقیم شدن موقتی و عوارض کمتر معمول اما شدیدتر، عبارتند از تب، مشکلات قلبی و کبدی. عوارض جانبی شدید می‌توانند نشانه حساسیت به ماده سولفا نیز باشد؛ که در این صورت باید داروی دیگری برای بیمار تجویز شود. در صورت بروز هر گونه عارضه جانبی بر اثر مصرف داروهای جدید، باید با پزشک معالج مجدداً مشورت کرد.

_ سایر داروها

ممکن است داروهای گروه کورتیکواستروئید نیز به صورت خوراکی یا وریدی برای برای کاهش التهاب تجویز شوند.

باید توجه داشت که: کورتیکواستروئیدها معمولاً فقط برای دوره‌های کوتاه مدت مصرف می‌شوند. آن‌ها نباید در دوره خاموشی یا بهبودی بیماری مصرف شوند.همچنین از آمپول آدالیمومب با نام‌های تجاری سینورا و همیرا نیز استفاده میشه که تأثیر خوبی دارد و با سرکوب سیستم ایمنی باعث کاهش علائم میگردد ولی قیمت بالا دارد که بیمه بیشتر هزینه را تقبل می‌کند.

سرکوب سیستم ایمنی بدن نیز روشی است که منجر به کاهش التهاب روده‌ها می‌شود. داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی بدن مانند آزاتیوپرین می‌توانند برای دوره‌های طولانی در نظر گرفته شوند اما لازم است که بیمار برای دیدن پزشک معالج تعداد دفعات معمول برای نظارت بر وضعیت سلامتی خود را افزایش دهد.

_ ویتامین‌ها

بهتر است بیماران مبتلا به کولیت ‌اولسروز به صورت روزانه مولتی‌ویتامین مصرف کنند.

بیمارانی که سولفاسالازین مصرف می‌کنند باید اسیدفولیک را به صورت مکمل دریافت کنند. از آن‌جا که اسیدفولیک از ایجاد بدخیمی‌های کولون جلوگیری می‌کند، در کسانی که مزالامین Mesalamine دریافت می‌کنند هم می‌تواند مفید باشد.

_ درمان گیاهی بیماری کولیت اولسروز

_ کندر: کندر یک گیاه طبیعی به دست آمده از بخش رزین پوست درخت است. کندر در مدیریت کولیت اولسراتیو مهار واکنش‌های شیمیایی خاصی که در تولید واسطه‌های التهابی نقش دارند، مؤثر است. ۵۵۰ میلی‌گرم کندر ۳ بار در روز تا ۳ هفته توصیه می‌شود. البته باید دقت نمود که مصرف آن در دوران بارداری به سبب احتمال القای سقط تأیید نشده است. مواد موجود در رزین کندر دارای خواص غیر استروئیدی و اثر ضد التهابی هستند.

_ زردچوبه: زردچوبه یکی از مؤثرترین ترکیبات ضدالتهابی غیردارویی در دسترس در جهان است. ½ تا ¾ ریشه زردچوبه را به یک فنجان آب اضافه نموده، سپس اجازه می‌دهید به مدت ده دقیقه بجوشد و دم بکشد. سپس دم‌نوش را همراه آب‌لیمو و عسل ۲ تا ۳ بار در روز مصرف می‌کنید. به نظر می‌رسد به طور خاص، کورکومین موجود در زردچوبه به بهبود کولیت اولسروز کمک می‌کند.

_ ریشه شیرین‌بیان: چینی‌ها هزاران سال است که از ریشه شیرین بیان برای مشکلات روده همچنین در کولیت اولسراتیو استفاده کرده‌اند. برای درمان می‌توان ۶ گرم عصاره ریشه شیرین بیان را روزانه برای طولانی‌تر از ۴ هفته استفاده نمود. بهتر است در سه وعده روزانه مصرف شود. فلاونوئیدها، coumarins، triterpenoids و stilbenoids چهار ترکیب فعال در ریشه شیرین بیان هستند که تسکین درد و التهاب کمک می‌کنند.

_ آلوئه‌ورا: اگرچه آلوئه ورا معمولا برای درمان نیش، گزش و سوختگی توصیه می‌شود، اما ژل گیاه آلوئه ورا همچنین می‌تواند در کنترل علایم کولیت اولسراتیو مؤثر باشد. مصرف ۲ اونس از این ژل ۲ تا ۸ مرتبه در روز می‌تواند از شعله‌ور شدن علایم جلوگیری کند. عادت به نوشیدن ۲ قاشق غذاخوری آب آلوئه ورا تازه همراه با یک لیوان آب ۲ یا سه بار در روز بسیار شفابخش است. خواص ضد التهابی تسکین دهنده آلوئه ورا می‌تواند آرامش فراوانی به ارمغان بیاورد.

_ روغن زیتون: روغن زیتون یک درمان خانگی در دسترس است که برای درمان خفیف تا متوسط ​​کولیت اولسراتیو توصیه می‌شود. مصرف ۲ تا ۳ قاشق غذاخوری به صورت روزانه به عنوان بخشی از رژیم غذایی در هفته به صورت سس سالاد یا همراه مواد غذایی می‌تواند به سبب چربی‌های اشباع نشده موجود در خود در تقویت ایمنی و خواص ضد التهابی نقش داشته باشد.

_ آب علف گندم: برای خلاص شدن از درد شکم، خونریزی از مقعد و اسهال و دیگر علایم کولیت اولسراتیو، آب علف گندم بسیار توصیه می‌شود. شروع مصرف آن با ۴ قاشق چایخوری از علف گندم روزانه و به تدریج افزایش مصرف تا ۳٫۵ اونس روزانه می‌تواند به سبب خواص آنتی اکسیدانی و ضد التهابی به کاهش علایم کولیت اولسراتیو کمک کند.
نارون لغزنده: نارون لغزنده نیز به صورت به دفع طبیعی مدفوع و از بین بردن اسهال کمک می‌کند. برای مصرف آن ۱ قاشق چای‌خوری پودر نارون پوست لغزنده را به یک فنجان آب گرم اضافه نموده و پس از چند دقیقه برای دو بار در روز می نوشید یا به صورت حریره‌ای از ۱ قاشق غذاخوری نارون لغزنده و ۱ قاشق چایخوری عسل در دو فنجان آب گرم به همان صورت ۲ بار در روز مصرف می‌کنید. نارون لغزنده به کاهش التهاب کمک می‌کند.

_ دانه اسفرزه: دانه اسفرزه درمان دیگری برای کمک به کاهش اسهال است که اغلب در کولیت اولسراتیو استفاده می‌شود. برای شروع مصرف دانه اسفرزه، مخلوط ½ قاشق چایخوری دانه را در یک فنجان آب ولرم مخلوط نموده و ۲ بار در روز استفاده می‌کنید. افزایش میزان بذر مصرفی باید تدریجی باشد. دانه اسفرزه به عنوان یک منبع غنی از فیبر به حجم‌دهی مدفوع و تسکین علایم اسهال کمک می‌کند.

_ گل همیشه بهار: گل همیشه بهار، یکی دیگر از درمان بسیار مورد توجه برای کولیت اولسراتیو است. این ماده منجر به تسهیل بهبود بافت کولون آسیب می‌شود. با اضافه نمودن ۲ قاشق چایخوری از گل بهار به آب جوش و سپس یک فرصت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه برای دم شدن آن و عبور مایع از صافی و نوشیدن آن ۲ تا ۳ بار در روز بسیار کمک کننده است. علاوه بر خواص ضد التهابی این گل به هضم غذا و ترویج ترمیم بافت از طریق همان چهار ترکیب فعال موجود در ریشه شیرین بیان، اما بسیار ایمن‌تر از آن کمک می‌کند.

_ ریشه زنجبیل: مطالعات نشان داده که ریشه زنجبیل دارای اثرات عمیقی بر کاهش و مدیریت علایم کولیت زخمی است. رنده ۲ قاشق غذاخوری زنجبیل رنده شده به همراه ۱ فنجان آب را به مدت ده دقیقه جوشانده، سپس پس از اضافه نمودن آب‌لیمو و عسل و بهبود طعم ان چند بار در هفته مصرف می‌کنید. البته مکمل زنجبیل نیز در دسترس هست، اما همیشه باید مراقب دوز مصرفی آن بود. ریشه زنجبیل ضد اکسیدان است و خواص ضدالتهابی آن به بهبود روده بزرگ کمک می‌کند. زنجبیل همچنین در تسکین تهوع و در فرآیند هضم مؤثر است.

_ بابونه: بسیاری از افراد بابونه را به عنوان یک نوشیدنی آرامش‌بخش و خواب‌‌آور می شناسند. اما بابونه می‌تواند به تسکین اثرات کولیت اولسراتیو نیز کمک کند. سه قاشق غذاخوری گل بابونه را در یک فنجان آب نزدیک به جوش ریخته و اجازه می‌دهید ده دقیقه دم بکشد. سپس این دم‌نوش را ۲ تا ۳ بار در روز برای کاهش علایم مصرف ‌کنید. اثر تسکین‌دهنده بابونه به استراحت روده بزرگ و کاهش التهاب کمک می‌کند.

_ رژیم غذایی

در دوره خاموشی این بیماری قانون جامعی برای غذاهای مشکل‌ساز وجود ندارد. بیمار خود باید احساس کند که پس از خوردن هر غذا چه احساسی پیدا می‌کند. ثبت این احساس بهترین راهنما برای ریختن برنامه یک رژیم غذایی مناسب است. نوشتن آنچه بیمار پس از خوردن آن دچار مشکل می‌شود و عوارض پدیدار شده مربوطه در یک جدول، راهنمای بسیار مناسبی برای رسیدن به یک برنامه غذایی مناسب است.

در هنگام شعله‌ور شدن بیماری، باید از مصرف غذاهای سرخ شده با روغن، نوشیدنی‌های گازدار، غذاهای دارای فیبر زیاد و نفخ‌آور مانند کلم، لوبیا، نخود، غذاهای پر چرب که هضم آن‌ها دشوار است، گوشت قرمز و محصولات لبنی به خصوص شیر پرهیز کرد. نوشیدن یک تا یک و نیم لیتر نوشیدنی بدون گاز به خصوص آب یا دوغ قویاً توصیه می‌شود. همچنین هنگام شعله‌ور شدن بیماری می‌توان از برنج سفید، ماکارونی ساده، هلو یا گلابی پوست کنده شده، سیب زمینی پخته، پوره سیب‌زمینی، ماهی آب‌پز، گوشت مرغ بی پوست و نان جو استفاده کرد.

_ نقش استرس و فاکتورهای روانی در تشدید کولیت اولسروز

اگرچه عود بیماری پس از استرس‌های شدید روحی دیده شده است اما هنوز هیچ دلیل قاطعی دال بر این که استرس می‌تواند سبب این بیماری شود، وجود ندارد. روش‌های گوناگونی وجود دارد که زندگی با کولیت اولسروز را راحت‌تر می‌کند. برای مثال ترس از حمله اسهال یا درد شکمی ممکن است باعث شود، بسیاری از بیماران از حضور در محیط ‌های عمومی بهراسند اما این مشکل با پیش بینی دستشویی‌‌ها در رستوران یا تئاتر و فروشگاه‌ها قابل حل است. پوشیدن لباس زیر اضافی یا به همراه داشتن دستمال توالت راه حل دیگری است علاوه بر آن بیماران پیش از مسافرت‌های طولانی باید با پزشک خود مشورت کنند.

منابع:

۱- سایت دانشنامه‌آزاد

۲- سایت تبیان

۳- سایت iran-clinic.com

---