خار استخوانی را استئوفیت ( نام علمی به انگلیسی : Osteophytes ) نیز می‌گویند و اغلب جایی که استخوان‌ها به یکدیگر می‌رسند (در ناحیه مفاصل) تشکیل می‌شوند. در اصل خارهای استخوانی، زائده‌های ریز استخوانی است که حرکت مفصل را محدود می‌کند. به طور کلی علت اصلی ایجاد خارهای استخوانی، فرسایش و سایش استخوان‌ها در اثر بیماری استئوآرتریت است، اما در برخی موارد به دلیل آسیب دیدگی مفصل یا برخی بیماری‌های دیگر ایجاد می‌شود. خارهای استخوانی همچنین روی استخوان‌های ستون فقرات می‌توانند ایجاد شوند.

در بیشتر موارد خارهای استخوانی علامتی ندارند و تا سال‌ها معلوم نمی‌شوند. خار استخوانی ممکن است نیازی به درمان نداشته باشد.

درمان خار استخوانی بستگی به محل قرار‌گیری آن در بدن و نحوه تأثیر آن بر سلامتی شما دارد.

خارهای استخوانی ممکن است روی هر نوع مفصل بدن از جمله زانو، دست‌ها و لگن به وجود بیاید، اما اغلب در کف پا به ویژه روی پاشنه پا ایجاد می‌شود.

*** خار استخوانی بیشتر در کدام استخوان‌ها تشکیل می‌شود؟

کلیه استخوان‌های بدن مستعد ابتلا به این عارضه هستند، اما عموما استئوفیت در مکان‌هایی تشکیل می‌شود که دو استخوان برخورد زیادی با هم دارند؛ مانند مفاصل زانو، لگن، بازو و انگشتان، اما دیده شده است که در محل اتصال تاندون‌ها و غضروف‌ها به استخوان نیز خار تشکیل می‌شود.

*** علائم خارهای استخوانی

بیشتر خارهای استخوانی علامتی ایجاد نمی کنند. علایم خار استخوانی روی پاشنه شامل درد شدید و همراه با ورم و التهاب است. کف پاها تمامی وزن بدن را تحمل می کند در نتیجه خارهای استخوانی در کف پا می تواند دردناک باشد و حتی انجام کارهای ساده‌ای مانند راه رفتن برای فرد دشوار باشد. از آن جا که راه رفتن دردناک است، افراد از ورزش کردن دست می‌کشند و دچار چاقی و ضعف عضله می‌شوند. علایم خار استخوان در ستون فقرات از خار استخوان‌های دیگر متفاوت است زیرا روی اعصاب فشار وارد می کند و به بی‌حسی منجر می‌شود.
این حالت می‌تواند روی ارگان‌های نزدیک به عصبی که تحت فشار قرار گرفته است، تأثیر بگذارد. خار استخوان در شانه چپ یا راست به سختی قابل تشخیص است زیرا باعث درد خفیف می‌شود. اما خار استخوان در قسمت بالای پا که برآمدگی قابل رویت بالای شست پا را ایجاد می‌کند، راحت تر تشخیص داده می‌شود در اغلب موارد هم شما متوجه نمی‌شوید خار استخوانی دارید، تا اینکه طی عکس‌برداری با اشعه ایکس از بدن به دلیل یک بیماری دیگر، خار استخوانی مشخص می‌شود.

ولی در برخی موارد، خارهای استخوانی باعث درد و کاهش حرکت مفصل می‌شوند.

*** علت‌ها
مشخص کردن علت دقیق آسان نیست، اما اگر کلسیم بدن کاهش یابد به ویژه در نوجوانان که در سن رشد هستند این مشکل دیده می‌شود. میزان جذب کلسیم در نوجوانان ۷۵ درصد و در بزرگسالان ۲۰ تا ۳۰ درصد است. یک فرد بزرگسال هر سال تقریباً ۲۰درصد کلسیم استخوان را از دست می‌دهد.

کلسیم در بافت‌های نرم بدن یافت می شود و برای عملکرد منظم سلول‌ها لازم است. در صورت وجود خار استخوان در پا یا کف پا باید عمل جراحی انجام شود. با این حال بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند در برنامه غذایی خود تغییری به وجود بیاورند و با خوردن کلسیم بیشتر، مانع از پیشرفت این اختلال شوند. شاید عجیب به نظر برسد که برای متوقف کردن تراکم کلسیم در پاشنه پا لازم است که مصرف کلسیم را افزایش دهید.

برای درک این موضوع لازم است که با روند شکل‌گیری خار استخوان آشنا شوید. زمانی که ذخیره کلسیم در بدن کاهش پیدا می‌کند، بدن به تدریج کلسیم را از استخوان استخراج می کند، به ویژه از قسمت‌های ضعیف .
با استخراج آرام کلسیم از استخوان، این ماده وارد خون می‌شود و این امر باعث تجمع آن در قسمت‌های خاص و تشکیل خار استخوانی می‌شود. بهترین راه جلوگیری از این روند مصرف مکمل های کلسیم و مواد معدنی است.

*** علائم خاص خارهای استخوانی بستگی به محل قرارگیری آن ها در بدن دارد، مانند:

۱- زانو: خارهای استخوانی زانو، باز و بسته کردن و نیز خم شدن پا از ناحیه زانو را سخت و دردناک می‌کند. این زوائد استخوانی روی استخوان‌ها و تاندون‌هایی که باعث می‌شوند زانو به طور یکنواخت و به آرامی کار کند، تأثیر می‌گذارند.
وقتی که در استئوآرتریت، غضروف انتهای استخوان‌ها در ناحیه مفصل از بین می رود، بدن سعی می‌کند این کمبود را با ایجاد خارهای استخوانی در نزدیکی محل آسیب دیده، جبران کند

۲- ستون مهره‌ها (ستون فقرات): خارهای مهره‌های ستون فقرات، فضای قرار گرفتن نخاع (کانال نخاع) را تنگ می‌کنند. این زوائد استخوانی روی نخاع و ریشه اعصاب ستون فقرات فشار وارد می‌کنند و گاهی اوقات باعث ضعف یا بی حسی دست ها و پاها می‌شوند.

۳- مفصل بین ران و باسن: خارهای استخوانی مفصل ران باعث ایجاد درد موقع حرکت دادن این مفصل می‌شوند، هر چند که گاهی اوقات این درد مربوط به زانوی شماست. بسته به محل قرار گرفتن خارها، آن‌ها می‌توانند دامنه حرکت مفصل ران را کم کنند.

۴- شانه: خارهای استخوانی شانه باعث سایش عضلات و تاندون‌هایی می‌شود که حرکات شانه را کنترل می کنند. این سایش باعث ورم تاندون (تاندونیت) و پارگی در قسمت ماهیچه گرداننده شانه می‌شود.

۵- انگشتان دست: خارهای استخوانی به دلیل ایجاد برآمدگی‌های سفت در زیر پوست شما، باعث برآمدگی و قوزدار شدن مفاصل انگشتان شما می‌شوند.

*** شایع‌ترین علامت خار استخوانی چیست؟
در صورتی که عارضه خار استخوانی تا پیش از سالخوردگی تشخیص داده نشود و در جهت درمان آن اقدامی صورت نگیرد، فرد دچار دردهای بسیار شدید استخوان‌های سراسر بدن می‌شود و در معرض شکستگی استخوان نیز قرار می‌گیرد

این عارضه به صورت عمومی علامت شاخصی ندارد و افراد در اکثر موارد تا پیش از عکس‌برداری با اشعه ایکس متوجه آن نمی‌شوند. اما در خصوص علائم شایع استئوفیت می‌توان به درد، کاهش حرکت مفاصل، بیرون‌زدگی ناگهانی سر استخوانی ( که بسیار نادر است)، تیر کشیدن ستون فقرات (ناشی از تماس خاراستخوانی با اعصاب نخاع) و صداهای متعدد مفاصل اشاره کرد.

*** خار استخوانی چگونه ایجاد می‌شود؟

در اکثر موارد افرادی که دچار آرتروز هستند عارضه یاد شده را نیز تجربه می‌کنند، زیرا در آرتروز غضروف‌های بین استخوان‌ها تا حد زیادی از بین می‌روند و بدن حین تلاش برای بازسازی این غضروف ها، قطعات مازاد استخوانی تولید می‌کند که به مرور مبدل به خار استخوانی می‌شود.

همچنین به این نکته نیز باید اشاره کرد که عارضه استئوفیت در برخی موارد نشانه ابتلا به بیماری‌هایی از قبیل DISH ( روییدن قطعات استخوانی روی نخاع)، تخریب تدریجی استخوان خصوصا در ناحیه گردن و تنگی کانال نخاع است.

*** تشخیص استئوفیت چگونه صورت می‌گیرد؟

بیماران اغلب پس از احساس درد و مراجعه به پزشک تحت معاینه بدنی و عکس‌برداری با اشعه ایکس و MRI قرار

می‌گیرند. به این ترتیب محل دقیق خار استخوانی مشخص می‌شود و می توان در جهت درمان آن اقدام کرد.

*** عوارض خارهای استخوانی

خارهای استخوانی می‌توانند از استخوان بزرگتری که به آن وصل هستند، جدا شوند که پزشکان در این صورت آن‌ها را اجسام آزاد (Loose bodies) می‌گویند.

اغلب خارهای استخوانی که تبدیل به اجسام آزاد می شوند، در مفصل شما شناور می‌مانند و یا در پوشش مفصل (سینوویوم) جای می‌گیرند.

این اجسام آزاد می‌توانند بین استخوان های تشکیل دهنده مفصل بروند و باعث قفل شدن پی در پی مفصل شوند.

زمانی که این اجسام آزاد به داخل مفصل شما می‌روند و بیرون می آیند، مفصل می‌تواند به طور مکرر قفل شده و باز شود.

قفل شدن مفصل از حرکت آن جلوگیری می‌کند.

*** راه‌های تشخیص خارهای استخوانی

پزشک طی معاینه بدنی شما، به ناحیه مفصل و اطراف آن دست می زند تا به طور دقیق محل ایجاد درد را بفهمد.

گاهی اوقات پزشک می‌تواند با دست زدن به مفصل، خار استخوانی را تشخیص دهد، ولی گاهی اوقات خارهای استخوانی در قسمتی از بدن تشکیل می‌شوند که به راحتی حس نمی‌شوند.

برای اثبات تشخیص، پزشک از روش عکس‌برداری با اشعه ایکس و سایر روش‌های عکس‌برداری برای دیدن مفاصل و استخوان‌های شما استفاده می‌کند.

*** راه‌های درمان خارهای استخوانی

اگر خار استخوانی باعث بروز درد شود، پزشک ممکن است داروهای مسکن مثل بروفن را برای شما تجویز کند.

خارهای استخوانی که میزان حرکت مفصل را کم می‌کنند (یعنی حرکت دادن مفصل را سخت می کنند) و یا آن‌هایی که روی اعصاب فشار وارد می‌کنند، می توانند با عمل جراحی از بدن خارج شوند.

*** درمان‌های خانگی

*برای کاهش درد، دانه کتان گرم شده را روی پارچه ای قرار دهید و محل درد را با آن پارچه ببندید.
*پا را در آب ولرم و نمک اپسوم قرار دهید. درد طی یک یا ۲ هفته از بین خواهد رفت.
*روزی ۴ تا ۵ بار کمپرس سرد روی قسمت ملتهب قرار دهید اما در موارد حاد از کمپرس گرم استفاده کنید.
*مواد غذایی حاوی اسید چرب امگا ۳ مانند ماهی را به برنامه غذایی خود اضافه کنید.
*شیشه آب یخ را روی زمین قرار دهید و کف پا را روی آن حرکت دهید.
*پماد فلفل نیز می‌تواند در تسکین درد موثر واقع شود.
*مصرف غذاهای سالم به ویژه غذاهای ارگانیک را افزایش دهید.
*از خوردن غذای تهیه شده با روغن جامد، نوشیدنی‌های گازدار و… که حاوی افزودنی های شیمیایی است و می تواند در جذب کلسیم اختلال ایجاد کند، پرهیز کنید.
*برنامه غذایی باید غنی از منیزیم، کلسیم و ویتامین D باشد تا مانع از دست رفتن استخوان شود.
*پس از بیدار شدن از خواب در حالی که نشسته اید، آرام پاها را بلند کنید.
*از کفی پاشنه که علاوه بر حمایت از قوزک پا، درد خار استخوان را کاهش می دهد، استفاده کنید.
*از نشستن طولانی مدت پشت میز که باعث اختلال در گردش خون می شود، بپرهیزید.
*هنگام خواب زیر پاها را بالشت قرار دهید تا کمی بالاتر قرار بگیرد.
*هنگام نشستن پشت میز از زیر پایی استفاده کنید تا مانع ورم و التهاب شود.
در استخوان های ضعیف شده خطر شکستگی و بیماری استخوان بیشتر است و به طور جدی می‌تواند روی کیفیت زندگی تأثیر بگذارد. متأسفانه اغلب ما به میزان مصرف کلسیم و ویتامین توجهی نداریم. مصرف کلسیم را به ویژه اگر بالای ۶۰ سال دارید بیشتر کنید. برای میزان مصرف ویتامین و ماده معدنی با پزشک متخصص تغذیه مشورت کنید.

منبع: سایت تبیان