نقش ویتامینها در دیابت
بیماریها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان, دارونامه, تغذیه سالم
نقش ویتامینها در دیابت از دیرباز مورد بحث بودهاست و تاکنون برای آنها نقش معینی مشخص نشدهاست. همواره سؤال این بوده که اگر در مواردی همراهی دیابت با اختلالات ویتامینی دیده میشود، ایا این رابطه به صورت رابطه علت و معلولی است یا خیر و اگر فوایدی در مصرف ویتامین دیده میشود، ایا به دلیل آثار آنتیاکسیدان انهاست یا به دلیل اثر مستقیم آنها در دیابت و اینکه ایا این اثر تنها در افراد خاصی ظاهر میگردد یا اینکه در تمام بیماران دیابتی مفید است. بسیاری از بیماران ویتامینها را استفاده مینمایند و گروهی از پزشکان آن را پیشنهاد میدهند و بعضی از بیماران فوایدی نیز برای ان ذکر میکنند ولی این توصیهها هنوز اعتبار قطعی علمی ندارد.
مطالعات نشان داده که کمبود ویتامین دی (D) همراه ازدیاد خطر بروز دیابت است ولی در عین حال مصرف ویتامین دی (D) به صورت کمکی اثری در کاهش بروز دیابت نداشتهاست. متا آنالیز یکسری از مطالعات نشان داد که قدرت ویتامین د (D) در پیشگیری از دیابت نوع یک وابسته به دوز و مدت مصرف انست لذا مطالعاتی در این خصوص انجام شد. یک مطالعه نشان داد که مصرف روزانه ۲۰۰۰ واحد ویتامین دی (D) در طی اولین سال زندگی در شیرخواران با کاهش خطر بروز دیابت نوع یک همراه است ولی نتوانستند یک رابطه علت و معلولی را اثبات نمایند. در مطالعه دیگری مصرف ۲۰۰۰ واحد در روز ویتامین د۳ (D3) با مصرف روزانه ۴۰۰ واحد که دوز معمول ان است مورد مقایسه قرار گرفت ولی در این بررسی کودکانی وارد مطالعه شده بودند که دارای استعداد ژنتیکی بالایی برای دیابت بودند و لذا قابل تعمیم به کودکان عادی نمیباشد. با این وجود بعضی منابع مصرف ویتامین دی (D) را توصیه ضمنی میکنند مثلاً یکی از منابع اندوکرینولوژی (غدد درونریز) مینویسد: «در بعضی مطالعات ثابت شده که ویتامین دی (D) مقاومت به انسولین را کم کرده و در کاهش وزن و کنترل اشتها نیز مفید است» هر چند که منابع این استدلال خود را ذکر نکردهاست.
ویتامین ب۳ (B3) یا نیکوتین امید در یک مطالعه اروپایی به نام «آزمایش اروپایی مداخله در دیابت بتوسط نیکوتینامید»(European Nicotinamide Diabetes Intervention Trial ENDIT) مورد آزمایش قرار گرفت و هیچگونه اثر مفیدی از خود در دیابت نشان نداد.
رابطه دیابت و ویتامین آ (A) مدت مدیدی مورد مجادله بودهاست. اولین بار در سالهای ۱۹۲۹ و ۱۹۳۰ دانشمندان متوجه این رابطه شدند و تاکنون بحث در این خصوص ادامه داشتهاست. اخیراً یک مطالعه نشان داد که سلولهای بتای پانکراس که محل تولید انسولین هستند، دارای گیرندههایی برای یک متابولیت ویتامین آ (A) به نام all-trans retinoic acid ATRA هستند و لذا برای ویتامین آ (A) یک رابطه علی با دیابت فرض شدهاست هر چند این نظریه نیاز به ارزیابی و تأیید دارد.
در عین حال گاهی در مطالعات سوگیری یا تورش هم دیده شدهاست. مثلاً یکسری از مطالعات فوایدی از آثار ویتامین ایی (E) یا ویتامین سی (C) در دیابت نشان دادهاند و دلیل آن را کاهش هموگلوبین A1C ذکر نمودهاند. هموگلوبین A1C ناشی از قنددار شدن یا گلیکاسیون (glycation) هموگلوبین است و هر چه قند خون بالاتر باشد، میزان هموگلوبین A1C نیز بالاتر میرود و بر عکس هر چه قند خون بهتر کنترل گردد، میزان هموگلوبین A1C پایینتر است به همین علت یکی از مهمترین آزمایشها در اثبات کنترل مناسب دیابت، میزان هموگلوبین A1C است.
ویتامین ایی (E) یا ویتامین سی (C) هر دو از طریق واکنش شیمیایی و نه کم کردن قند خون، مانع گلیکاسیون (glycation) هموگلوبین میگردند لذا هر چند بظاهر مصرف آنان موجب کاهش هموگلوبین A1C شده و اینطور نتیجه گرفته شده که این ویتامینها موجب کاهش قند خون شدهاند ولی در حقیقت این امر ناشی از دخالت آنان در یک واکنش شیمیایی است و نه اثر بر قند خون و لذا این ویتامینها اثری واقعی در کاهش قند خون نداشتهاند. گاهی نیز موضوع برعکس است یعنی دیابت روی کاهش ویتامین اثر داشتهاست. مثلاً مصرف دراز مدت متفورمین که یکی از داروهای دیابت است، گاهی موجب کاهش ویتامین ب۱۲ (B12) میگردد.
نکتهای که باید در مطالعات به ان توجه نمود انست که فواید احتمالی مصرف ویتامینها، در افراد دارای کمبود ویتامین مورد نظر دیده شده است و این امر دلالتی بر توصیه به مصرف این ویتامینها در تمامی افراد دیابتی بدون کمبود آنها ندارد و به همین سبب است که معتبرترین مرجع دنیا مینویسد: «هیچ شواهد روشنی برای مفید بودن ویتامینها در دیابت در افرادی که کمبود ویتامینی ندارند، وجود ندارد» و سپس میگوید: «کاربرد روتین ویتامینهایی مثل ایی (E)، سی (C)، دی (D) و آ (A) در دیابت توصیه نمیشود چون هنوز شواهد کافی برای کارایی آنان در دسترس نمیباشد و خطرات احتمالی مصرف دراز مدت این فراوردهها نیز نامعلوم است.»
منبع: دانشنامهآزاد