رسوب کلیه چیست؟ علل، راه های درمان و پیشگیری از آن
به گزارش سایت nhs.uk
آشنایی با علائم رسوب و شن ریزه در کلیه و روش‌های درمان آن
رسوب کلیه
رسوب کلیه یکی از شایع‌ترین انواع مشکلات کلیه است که می‌تواند درد و ناراحتی زیادی را به همراه داشته باشد. در بسیاری از مواقع، این رسوبات جابه‌جا شده و از طریق مجاری ادرار دفع می‌شوند. این جابه‌جایی ممکن است با احساس درد و ایجاد آسیب در بافت کلیه و سایر قسمت‌ها توام باشد. مراجعه به‌موقع به پزشک و تشخیص زودهنگام این عارضه می‌تواند از صدمات احتمالی جلوگیری کند. برای آشنایی با نشانه‌ها، روش‌های پیشگیری و درمان این عارضه با ما همراه شوید.
اسم انگلیسی رسوب کلیه
رسوب کلیه که آن را به عنوان سنگ کلیه هم می‌شناسند در زبان انگلیسی با عباراتی نظیر Kidney stones، renal calculi، nephrolithiasis، urolithiasis یا Kidney deposits شناخته می‌شود.
رسوب کلیه چیست؟
رسوب کلیه عبارت از تجمع املاح و مواد معدنی است که غالبا از کلسیم یا اسید اوریک تشکیل شده‌اند. افزایش غلظت این مواد در ادرار و تجمع آن‌ها در کلیه و سایر بخش‌های دستگاه دفع ادرار با ایجاد رسوبات سختی توام است. اگر چه رسوبات یاد شده عمدتا در داخل کلیه تشکیل می‌شوند، با این حال، می‌توانند به دیگر قسمت‌های سیستم دفع ادرار سفر کنند.
سنگ کلیه در اندازه‌ها و ابعاد مختلفی دیده می‌شود. بعضی سنگ‌ها می‌توانند بسیار کوچک و به اندازه چند دهم میلی‌متر باشند. این در حالی است که برخی دیگر از این رسوبات ممکن است تا جای ممکن رشد کرده و آن‌قدر بزرگ شوند که کل کلیه را اشغال کنند.
در ایالات متحده، از هر یازده نفر، تقریبا یکی به این عارضه مبتلا می‌شود. جالب است بدانید، رسوب کلیه در میان آقایان، افراد چاق و دارای اضافه وزن و افراد مبتلا به دیابت شایع‌تر است.
رسوبات و سنگ‌های ریز معمولا در کلیه باقی مانده و هیچ علائمی را ایجاد نمی‌کنند. به این ترتیب، پیش از انتقال این رسوبات به لوله حالب، فرد معمولا از وجود آن‌ها بی‌اطلاع خواهد بود. سنگ کلیه به طور معمول عارضه بسیار دردناکی است. بیش‌تر این سنگ‌ها و رسوبات بدون استفاده از روش‌های درمان خاصی، خودبه‌خود از مجرای ادرار عبور کرده و دفع می‌شوند. با این حال، در بسیاری از مواقع، برای از بین بردن و شکستن رسوب کلیه لازم است روش‌های ویژه‌ای به‌کارگرفته شود.
علائم رسوب کلیه
موارد زیر از عمده‌ترین علائم نارسایی کلیه یا رسوب املاح در آن به حساب می‌آیند:
پشت‌درد، شکم‌درد یا پهلودرد از علائم رسوب کلیه
درد ناشی از وجود سنگ یا رسوب کلیه که به آن قولنج کلیوی (renal colic) هم گفته می‌شود، یکی از شدیدترین دردهایی است که می‌توان تصور کرد. افرادی که این عارضه را تجربه کرده‌اند، معمولا آن را با درد زایمان یا ضربات چاقو مقایسه می‌کنند.
تنها در ایالات متحده، سالیانه در حدود یک میلیون نفر با مراجعه به اورژانس از دردهای ناشی از سنگ کلیه شکایت می‌کنند. معمولا احساس درد از زمانی شروع می‌شود که سنگ به لوله حالب انتقال می‌یابد. لوله حالب، مجرای باریکی است که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل می‌کند. انسداد این مجرا موجب تجمع ادرار در کلیه شده و فشار بسیار زیادی را ایجاد می‌کند. این فشار باعث فعال شدن رشته‌های عصبی می‌شود که سیگنال درد را به مغز منتقل می‌کنند.
درد ناشی از سنگ کلیه به صورت نوسانی است. یعنی، ممکن است چند دقیقه طول بکشد؛ قطع شود و سپس، دوباره برگردد. این درد اغلب به طور ناگهانی شروع شده و با حرکت سنگ، محل و شدت آن را تغییر می‌کند. انقباضات لوله حالب و تلاش آن برای دفع رسوبات، میزان درد را شدت می‌بخشد.
دردهای مربوط به رسوب کلیه، غالبا از پهلو، زیر دنده‌ها و پشت فرد مبتلا آغاز شده و با حرکت سنگ به سمت پایین، ممکن است نواحی شکم و کشاله‌ران را نیز درگیر کند.
ادرار توام با درد و سوزش از علائم رسوب کلیه
قرار گرفتن رسوب سنگ کلیه در محل اتصال لوله حالب و مثانه با درد زیاد و سوزش ادرار همراه است. در مواردی، ممکن است این نشانه‌ها با علائم عفونت ادرار اشتباه گرفته شود. البته، در مواردی رسوبات کلیه ممکن است با عوارضی نظیر عفونت نیز همراه باشد.
تکرر ادرار از علائم رسوب کلیه
تکرر ادرار یکی دیگر از نشانه‌های رسوب کلیه و انتقال آن به بخش تحتانی دستگاه دفع ادرار است.
وجود خون در ادرار یکی از علائم رسوب کلیه
وجود خون در ادرار (hematuria) یکی دیگر از علائم رایجی است که در افراد مبتلا به سنگ کلیه یا رسوبات مجاری ادرار مشاهده می‌شود. در اغلب موارد، خون موجود در ادرار با چشم غیر مسلح دیده نمی‌شود و برای تشخیص آن باید به آزمایشگاه مراجعه کرد.
ادرار کدر و بدبو از علائم رسوب کلیه
ادرار سالم، مایع شفافی است و بوی بدی هم ندارد. کدر و بدبو شدن ادرار می‌تواند نشانه وجود عفونت در کلیه‌ها یا سایر بخش‌های دستگاه دفع ادرار باشد. براساس مطالعات، حدود ۸ درصد از افراد مبتلا به سنگ کلیه حاد، عفونت دستگاه ادراری را تجربه می‌کنند.
بوی بد ادرار و غلظت غیر طبیعی آن یکی از بارزترین علائم پیوریا (pyuria) است. این بو عمدتا از وجود باکتری‌های ایجاد کننده عفونت ادرار ناشی می‌شود.
توقف یا کند شدن جریان ادرار از علائم رسوب کلیه
رسوب کلیه در موارد حاد می‌تواند با انسداد لوله حالب همراه بوده و به کند شدن یا متوقف شدن جریان ادرار منجر شود. به این ترتیب، فرد هر بار میزان بسیار کمی مایع را دفع خواهد کرد. توقف جریان ادرار یک فوریت پزشکی است که هر چه زودتر باید به آن رسیدگی شود. در چنین مواردی، پیشنهاد می‌کنیم در اسرع وقت به پزشک مراجعه کرده.
تهوع و استفراغ از علائم رسوب کلیه
افراد مبتلا به عارضه رسوب کلیه، معمولا حالت تهوع و استفراغ را تجربه می‌کنند. این علائم به دلیل وجود اتصالات عصبی مشترک میان کلیه‌ها و دستگاه گوارش اتفاق می‌افتد. سنگ کلیه می‌تواند باعث تحریک اعصاب دستگاه گوارش شده و ناراحتی معده و حالت تهوع را به‌دنبال داشته باشد. بنابراین، تهوع و استفراغ مکرر را هم می‌تواند از علائم کلیه ناسالم برشمرد.
تب و لرز علائم رسوب کلیه
تب و لرز هم یکی دیگر از علائم ابتلا به عفونت کلیه یا سایر بخش‌های دستگاه ادراری است و ممکن است ناشی از وجود عارضه‌ای جدی باشد. در این صورت، دمای بدن بیمار معمولا بالاتر از ۳۸ درجه سانتی‌گراد خواهد بود. در صورت مشاهده تب و لرز، لازم است هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.
عوامل موثر در ایجاد رسوب کلیه
تجمع مقادیر زیادی از مواد معدنی و املاح در ادرار موجب به‌وجود آمدن سنگ کلیه می‌شود. این امر ممکن است از ننوشیدن آب و مایعات کافی یا اصطلاحا دهیدراته شدن بدن ناشی شود. در این صورت، ادرار شما غلظت بیش‌تری یافته و حجم مواد معدنی و املاح آن در مقایسه با حالت نرمال افزایش می‌یابد. این موضوع، احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهد. موارد زیر از عمده‌ترین دلایل ایجاد رسوب کلیه به حساب می‌آیند:
کاهش حجم ادرار
چنان که پیش‌تر هم گفته شد، کاهش حجم ادرار یکی از اصلی‌ترین دلایل رسوب کلیه است. این امر، معمولا از عدم مصرف آب و مایعات کافی ناشی می‌شود. افزایش میزان املاح در ادرار با تغییر رنگ و غلظت آن همراه است. به طور معمول، زندگی و فعالیت در آب‌وهوای گرم و ننوشیدن آب و مایعات کافی این عارضه را به‌دنبال دارد. بزرگسالان در شرایط عادی باید روزانه چیزی در حدود ۲.۵ لیتر ادرار دفع کنند. یعنی، لازم است هر روز تقریبا ۳ لیتر آب و مایعات را وارد بدن خود کنند.
تغذیه
نوع تغذیه هم می‌توان از عوامل موثر در رسوب کلیه باشد. این امر خصوصا در مورد رسوب کلسیم در کلیه مصداق پیدا می‌کند. توجه داشته باشید، رسوب کلسیم در کلیه ممکن است با میزان کلسیم دریافتی بدن ارتباطی نداشته و از مشکلات دیگری ناشی شود. با این حال، اغلب متخصصان، کاهش خوراکی‌های حاوی کلسیم را مناسب‌ترین راه درمان رسوب کلسیم در کلیه می‌دانند. دقت کنید، عدم دریافت کلسیم کافی ممکن است، مشکلات متعددی را برای بدن به‌دنبال داشته باشد. بنابراین، برای متعادل کردن میزان آن لازم است حتما به پزشک متخصص کلیه و مجاری ادراری مراجعه کنید.
ابتلا به بیماری‌های التهابی روده و اسهال مداوم
بیماری کرون و کولیت اولسراتیو (Ulcerative colitis) از شایع‌ترین بیماری‌های التهابی روده به حساب می‌آیند. ابتلا به این بیماریها یا انجام برخی جراحی‌ها نظیر گاستریک بای پس (Gastric bypass surgery) می‌تواند با اسهال مداوم همراه باشد. این موضوع موجب دفع مقادیر قابل توجهی آب و مایعات از بدن شده و حتی ممکن است میزان جذب اگزالات کلسیم را نیز افزایش دهد.
اضافه وزن
چاقی یکی از موثرترین عواملی است میزان اسیدیته ادرار را افزایش داده و به ایجاد رسوب کلیه کمک می‌کند.
مشکلات تیروئید
کنترل متابولیسم کلسیم از عمده‌ترین وظایف غدد پاراتیروئید به حساب می‌آید. رشد بی‌رویه این غدد و اختلال در عملکرد آن‌ها می‌تواند در ایجاد رسوب کلیه تاثیرگذار باشد.
مصرف برخی داروها
رسوب دارو در کلیه و مصرف مکمل‌های حاوی ویتامین C و کلسیم ممکن است خطر ایجاد سنگ کلیه را افزایش دهد. توجه داشته باشید، مصرف کلیه داروها یا متوقف کردن آن‌ها حتما باید تحت نظر پزشک و به توصیه وی انجام گیرد.
وراثت
پیشینه خانوادگی و وراثت هم یکی دیگر از عواملی است که می‌تواند در بروز رسوب کلیه موثر باشد.
انواع رسوب کلیه
سنگ کلیه برحسب جنس و عوامل موثر در ایجاد آن به چهار گروه عمده تقسیم‌بندی می‌شوند. انواع رسوب کلیه عبارتند از:
رسوب کلسیم
در اغلب موارد، سنگ کلیه از ترکیبات کلسیم به ویژه اگزالات کلسیم ساخته می‌شوند. فسفات کلسیم و سایر مواد معدنی نیز ممکن است در ترکیبات رسوب کلیه وجود داشته باشد.
رسوبات اسید اوریک
در برخی مواقع، رسوب کلیه از اسید اوریک تشکیل شده است. اسید اوریک ماده زائدی است که به طور معمول توسط ادرار از بدن خارج می‌شود.
عوامل موثر در ایجاد رسوبات اسید اوریک عبارتند از:
- پایین بودن حجم ادرار؛
- رژیم غذایی سرشار از پروتئین حیوانی نظیر گوشت قرمز؛
- مصرف بی‌رویه نوشیدنی‌های الکلی؛
- نقرس؛
- ابتلا به بیماری‌های التهابی روده.
سنگ‌های استروویت
در مواردی رسوب کلیه از انواع استروویت (struvite) بوده و در اثر عفونت کلیه یا مجاری ادرار ایجاد می‌شوند. سنگ‌های استروویت عمدتا بزرگ‌تر از سایر رسوبات بوده و ممکن است در اثر عفونت ایجاد شوند. براساس مطالعات، بالا بودن آمار ابتلا به عفونت ادرار و کلیه در زنان، احتمال بروز این نوع رسوبات را در آن‌ها افزایش می‌دهد.
سنگ سیستین (Cystine)
سنگ یا رسوبات سیستین از نادرترین انواع رسوب کلیه به حساب آمده و از ماده‌ای به همین نام ایجاد می‌شود. این عارضه از نوعی اختلال یا بیماری ژنتیکی به نام سیستینوریا (cystinuria) نشات می‌گیرد. ابتلا به این بیماری موجب جذب مجدد اسید آمینه‌ای به نام سیستئین شده و تجمع آن را در ادرار افزایش می‌دهد. این شایع‌ترین علت رسوب کلیه در کودکان و در سنین پیش از بلوغ است.
روش تشخیص سنگ کلیه
رسوب کلیه از طریق بررسی علائم، سابقه پزشکی و انجام برخی آزمایش‌ها توسط پزشک معالج تشخیص داده می‌شود. از این جمله می‌توان به آزمایش خون و ادرار اشاره کرد که برای ارزیابی عملکرد صحیح کلیه، وجود عفونت و میزان املاح موجود در ادرار تجویز می‌شود. در صورت امکان، لازم است سنگ و رسوبات دفع شده به‌وسیله بیمار جمع‌آوری شده و برای بررسی مواد تشکیل‌دهنده به آزمایشگاه ارائه شود. برای انجام این کار، معمولا تجهیزات مناسبی در اختیار بیماران قرار می‌گیرد. آگاهی از ترکیبات رسوبات، به‌کارگیری مناسب‌ترین روش درمان را امکان‌پذیر می‌کند.
روش پیشگیری از ایجاد رسوب کلیه و سنگ اگزالات کلسیم
نوشیدن آب و مایعات کافی، بهترین راه پیشگیری از سنگ کلیه به حساب می‌آید. برای این منظور، لازم است روزانه ۳ لیتر آب و مایعات بنوشید. توجه داشته باشید، آب سالم‌ترین و موثرترین نوشیدنی است که می‌تواند از به‌وجود آمدن رسوب کلیه جلوگیری کند. با این حال، مصرف نوشیدنی‌هایی نظیر چای، قهوه و آب میوه‌های طبیعی هم می‌تواند تاثیرگذار باشد. پیشنهاد می‌کنیم، چند قطره آب‌لیموی تازه را به بطری آب خود اضافه کنید. به خاطر داشته باشید، حذف یا کاهش مصرف نوشیدنی‌های گازدار و نمک به شکل قابل توجهی در پیشگیری از ایجاد سنگ و رسوبات کلیه تاثیرگذار خواهد بود.
انواع روش‌های درمان مشکلات کلیه
اغلب سنگ‌ها و رسوبات کلیه به اندازه کافی کوچک بوده و می‌توانند از طریق ادرار دفع شوند. با این حال، دفع رسوبات کوچک هم ممکن است با درد و برخی عوارض جانبی همراه باشد. روش‌های زیر از اصلی‌ترین راه‌های درمان رسوب کلیه به حساب می‌آیند:
درمان خانگی سنگ کلیه و رسوبات کلسیم
اصلی‌ترین روش‌های درمان خانگی سنگ کلیه عبارتند از:
- نوشیدن مایعات زیاد؛
- افزودن آب‌لیموی تازه به آب؛
- کاهش مصرف نمک و نوشیدنی‌های گازدار؛
- محدودیت دریافت پروتئین.
درمان دارویی و قرص ضدرسوب کلیه
اصلی‌ترین روش‌های درمان دارویی رسوب کلیه عبارتند از:
- مصرف داروهای مسدودکننده آلفا؛
- مصرف قرص ضدرسوب کلیه؛
- مصرف ایبوبروفن و استامینوفن برای تسکین درد؛
- مصرف برخی از انواع آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت ناشی از سنگ کلیه؛
- افزایش PH ادرار؛
درمان سنگ کلیه با کمک جراحی
اگر سنگ کلیه خیلی بزرگ باشد، نمی‌تواند به طور طبیعی دفع شود. در این صورت، برای درمان رسوب کلیه معمولا از روش جراحی استفاده می‌شود. اصلی‌ترین راه‌های جراحی سنگ کلیه عبارتند از:
سنگ‌شکنی پزشکی
این روش معمولا با استفاده از امواج صوتی انجام شده و در حالت عادی ممکن است بین ۴۵ دقیقه تا یک ساعت به‌طول انجامد. سنگ‌شکنی پزشکی به طور معمول با اندکی درد همراه است. بنابراین، بیمار تحت بیهوشی خفیف قرار گرفته یا داروی آرام‌بخش برای وی تجویز می‌شود.
جراحی کلیه
این روش، معمولا برای خارج کردن سنگ‌ها و رسوبات بزرگ به‌کار می‌رود.
اورتروسکوپی (ureteroscopy)
در این روش، از طریق مجاری ادرار و مثانه لوله باریکی به داخل بدن ارسال شده و سنگ‌ها و رسوبات خرد یا خارج می‌شوند. اوتروسکوپی تحت بیهوشی کامل انجام می‌گیرد.
نفرولیتوتومی از راه پوست (pcnl)
در این روش، برش کوچکی در پشت بیمار ایجاد شده و با استفاده از ابزاری به نام نفروسکوپ (nephroscope) سنگ و رسوبات خارج می‌شوند. این عمل هم معمولا تحت بیهوشی کامل انجام می‌شود.
لیزر درمانی
استفاده از لیزر یا انرژی پنوماتیک (pneumatic) هم از دیگر روش‌هایی است که برای درمان مشکلات کلیه و بیرون کشیدن یا خرد کردن رسوبات مورد استفاده قرار می‌گیرد.
درمان رسوب کلیه با طب سنتی
از موثرترین روش‌های درمان رسوب کلیه با طب سنتی می‌توان موارد زیر را برشمرد:
- مصرف مداوم آب‌لیمو و روغن زیتون تازه و بکر؛
- آب انار؛
- ترکیب سرکه سیب ارگانیک و عسل؛
- دمنوش برگ گزنه خشک شده؛
- ترکیب ریحان و عسل؛
- آب هندوانه؛
- جوانه گندم؛
- آب کرفس؛
- ترکیب سیاه‌دانه و عسل؛
- بادکش؛
- ماساژ کلیه با روغن گرم؛
علت رسوب کلیه در نوزادان چیست؟
در اغلب موارد، علت رسوب کلیه در نوزادان وجود مشکلات مادرزادی است که در هنگام رشد جنین در رحم مادر روی می‌دهند. از این جمله، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آژنزی کلیه (renal agenesis)؛
- دیسپلازی کلیه (renal dysplasia)؛
- اکتوپی کلیه (ectopic kidney)؛
- انسداد مادرزادی مجاری ادرار.
علت رسوب کلسیم در کلیه در کودکان چیست؟
عمده‌ترین علت رسوب کلیه در کودکان عبارت است از:
- اختلالات مادرزادی؛
- بیماری‌های ارثی؛
- عفونت کلیه و مجاری ادرار؛
- سندرم نفروتیک (Nephrotic Syndrome)؛
- آسیب‌های فیزیکی ناشی از سوختگی، کم‌آبی، خونریزی، پایین بودن فشارخون و جراحی.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
رسوب کلیه عارضه‌ای دردناک است که در اغلب مواقع، به سادگی دفع می‌شود. با این حال، در صورت مشاهده علائم و نشانه‌های بیماری، لازم است هر چه سریع‌تر به پزشک آنلاین کلیه مراجعه کرده و انجام این کار در جلوگیری از عفونت کلیه و مجاری ادرار و طولانی یا دشوار شدن روند درمان موثر خواهد بود.
منابع:
۱- nhs.uk