علائم سوء کمبود اکسیژن در بدن
بیماری‌‌ها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان
آثار سوء کمبود اکسیژن بر ارگان‌های بدن
متخصصان بیماری ریوی معتقدند کمبود اکسیژن به ارگان‌های بدن آسیب می‌رساند و منجر به اختلالات مغزی، احساس سرگیجه و گیجی را در افراد افزایش می‌دهد.
هیپوکسمی زمانی رخ می‌دهد که فردی با سطوح پایین اکسیژن در خون به ویژه در شریان‌ها مواجه است. هنگامی که اکسیژن کافی از طریق خون به بافت‌های بدن حمل نشود تا نیازهای آن‌ها را پاسخگو باشد، هیپوکسی (کاهش اکسیژن بافت‌ها) شکل می‌گیرد. اگرچه هیپوکسی اغلب برای توصیف هر دو شرایط استفاده می‌شود.
رنگ پریدگی پوست
کاهش اکسیژن بدن می‌تواند به‌طور ناگهانی در نتیجه مصرف برخی داروها یا یک حمله آسم شکل بگیرد، یا با گذشت زمان به واسطه مشکلات قلبی یا بیماری‌های ریوی، مانند بیماری انسداد مزمن ریوی (COPD) و آمفیزم ایجاد شود. اگرچه علائم هیپوکسی اغلب از فردی به فرد دیگر متفاوت است، برخی از شایع‌ترین آن‌ها در ادامه ارائه شده‌اند.
تغییر رنگ پوست
گلبول‌های قرمز خون وظیفه حمل اکسیژن به بافت‌های بدن را بر عهده دارند و مقدار ناکافی از آن‌ها می‌تواند موجب تغییر رنگ پوست شود. رنگ کبود شرایطی است که در آن پوست معمولا ظاهر آبی-قرمز تیره پیدا می‌کند و در صورت افت چشمگیر سطوح اکسیژن شکل می‌گیرد.
برای افرادی که دارای پوستی تیره‌تر هستند، رنج کبود ممکن است در غشاهای مخاطی مانند لب‌ها، لثه‌ها، و اطراف چشم‌ها، و ناخن‌ها راحت‌تر مشاهده شود.
سردرگمی
سردرگمی به عنوان شرایطی که انسان قادر به تفکر واضح یا سریع نیست، احساس از خود بی‌خود شدن دارد، و برای حفظ توجه، تصمیم‌گیری، یا به یادآوردن چیزی تلاش می کند، تعریف می‌شود.
تنگی‌نفس به عنوان یکی از نشانه‌های آشکار هیپوکسمی در نظر گرفته می‌شود که اغلب در حالت استراحت شکل می‌گیرد و می‌تواند چنان شدید شود که احساس خفگی در فرد ایجاد شود.
اگر متوجه شدید خودتان یا فردی دیگر به‌طور ناگهانی هر یک از این علائم را نشان می‌دهد، ممکن است با هیپوکسی مواجه شده باشید. هیپوکسی ناگهانی می‌تواند به واسطه دلایل مختلفی شکل بگیرد که از یک حمله آسم شدید تا بروز مشکلی در قلب یا ریه‌ها را شامل می‌شود.
سرفه
حمله آسم شدید از دلایل شایع هیپوکسی است، که طی آن دریافت هوا توسط ریه‌ها با دشواری صورت می‌گیرد، زیرا مسیرهای هوایی تنگ شده‌اند. در تلاش برای پاک‌سازی ریه‌ها، فرد ممکن است به طور مکرر سرفه کند. در شرایطی که این واکنشی طبیعی محسوب می‌شود، اما می‌تواند خطرناک نیز باشد، زیرا سرفه کردن برای پاک‌سازی ریه‌ها اکسیژن بیشتری را مصرف می‌کند و می‌تواند علائم را وخیم‌تر سازد.
خستگی
خستگی مزمن، یکی از علائم اصلی کمبود اکسیژن در خون است. احساس خستگی، انواع گوناگونی دارد، اما خستگی ناشی از هیپوکسی، مزمن و بی‌پایان است. بدون تبادل مناسب گازها، بدن‌تان نمی‌تواند اکسیژن مورد نیازش را به دست بیاورد. به مرور زمان، کمبود اکسیژن خون ادامه پیدا کرده و هیپوکسی ایجاد می‌شود. وقتی سطح اکسیژن بدن پایین باشد، احساس خستگی می‌کنید. وقتی ریه‌ها نتوانند به خوبی هوا را دم و بازدم کنند، خیلی زود خسته خواهید شد.
عده‌ای از افراد در نیمه‌ی روز احساس خستگی می‌کنند و هیچ میزان خواب هم ظاهرا کمکی به آن‌ها نمی‌کند. زودتر از دیگران خسته شدن یا سریع‌تر از گذشته خسته شدن هم علامتی است که نشان می‌دهد خون‌تان اکسیژن کافی ندارد.
ضربان قلب و تنفس سریع
ضربان قلب افزایش یافته بیشتر مواقع زمانی رخ می‌دهد که درگیر یک فعالیت جسمانی هستید، از این رو، مواجهه با آن زمانی که در وضعیت استراحت قرار دارید ممکن است نشان‌دهنده هیپوکسی باشد. هنگامی که بدن به میزان کافی اکسیژن دریافت نمی‌کند، قلب عملیات پمپاژ خون را در راستای کمک به گردش خون حاوی اکسیژن در سراسر بدن و تامین نیاز سلول‌ها سریع‌تر انجام می‌دهد.
تسریع تنفس نیز زمانی که نیاز بدن به اکسیژن تامین نمی‌شود، در تلاش برای افزایش اکسیژن دریافتی شکل می‌گیرد. انسان در شرایط عادی ۱۲ تا ۱۶ بار در دقیقه نفس می‌کشد، اما در چنین موقعیت‌هایی ممکن است نرخ تنفس به ۲۴ بار یا بیشتر افزایش یابد.
تنگی‌نفس
تنگی‌نفس به عنوان یکی از نشانه‌های آشکار هیپوکسمی در نظر گرفته می‌شود و اغلب در نتیجه افزایش ضربان قلب و نرخ تنفس که پیش از این به آن‌ها اشاره شد، رخ می‌دهد. تنگی‌نفس اغلب در حالت استراحت شکل می‌گیرد و می‌تواند چنان شدید شود که احساس خفگی در فرد ایجاد شود.
تنگی‌نفس، هنگام فعالیت‌های جسمانی هرچه بیشتر خود را نشان می‌دهد و ممکن است تحمل فرد در انجام آن‌ها را کاهش دهد. همچنین، تنگی‌نفس ممکن است طی خواب رخ دهد و فرد را از خواب بیدار کند. در برخی موارد، تنگی‌نفس ممکن است با صدای خس خس، به ویژه هنگام عمل بازدم، همراه باشد.
هیپوکسی چگونه درمان می‌شود؟
آزمایش
مراجعه به پزشک و انجام آزمایش‌های خون برای تعیین مقدار اکسیژن موجود در خون، اولین قدم برای درمان است. پزشک معمولا یک سری آزمایش برای‌تان تجویز می‌کند تا ببیند سطح اکسیژن خون‌تان چقدر است و سپس آزمایش مربوط به تشخیص علت کمبود اکسیژن را تجویز خواهد کرد. سپس درمان مناسب توصیه می‌شود. مثلا ممکن است قلب شما نیاز داشته باشد تا به درستی خون را پمپاژ کند و احتمالا برای پمپاژ بهتر قلب‌تان، دارو نیاز دارید تا اکسیژن کافی در خون‌تان به جریان بیفتد.
کانولای بینی
هیپوکسی که زیاد شدید نباشد را می‌توان با ماسک اکسیژن یا کانولای بینی درمان کرد. کانولای بینی یک لوله‌ی باریک با دو سوراخ جداگانه است که فقط داخل سوراخ‌های بینی جای می‌گیرد. این وسیله، اکسیژن را به بدن پمپاژ کرده و اجازه می‌دهد اکسیژن بیشتری به جریان خون‌تان وارد شود. این یک درمان کوتاه مدت است که برای افزایش سطح اکسیژن خون به کار می‌رود.
مصرف منظم اکسیژن
اگر سطح اکسیژن خون خیلی پایین باشد، پزشک معمولا مصرف منظم و بلند مدت اکسیژن را تجویز می‌کند. بسته به شدت بیماری، پزشک ممکن است توصیه کند روزانه، در طول شب و یا چند بار در طول روز، اکسیژن مصرف شود.
آنوکسی (Anoxia) یا بی‌اکسیژنی در این حالت دریافت اکسیژن توسط بدن یا مغز در انسان متوقف می‌شود. این شرایط می‌تواند فوق‌العاده مضر باشد و حتی زندگی فرد را در معرض خطر قرار دهد.
آنوکسی شکلی شدید از هیپوکسی (Hypoxia) یا کاهش اکسیژن در بافت‌های بدن است. هیپوکسی زمانی رخ می‌دهد که جریان اکسیژن به یک بخش از بدن انسان، مانند مغز، کاهش می‌یابد. آنوکسی زمانی رخ می‌دهد که بدن هیچ اکسیژنی دریافت نمی‌کند. این شرایط می‌تواند به آسیب هیپوکسیک-آنوکسیک منجر شود.
کمبود اکسیژن می‌تواند موجب آسیب شدید یا حتی مرگ شود، از این رو هر فردی که مشکوک به هیپوکسی است باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن کمک پزشکی دریافت کند.
تنها حدود چهار دقیقه بی‌اکسیژنی می‌تواند موجب آسیب مغزی دائمی شود.
کمبود اکسیژن در مغز موجب مرگ سلول‌های مغزی می‌شود و می‌تواند احتمال آسیب مغزی یا مرگ را افزایش دهد.
علائم کمبود اکسیژن در مغز:
نشانه‌ها و علائم زیر در آنوکسی خفیف دیده می‌شوند:
نوسانات خلقی یا تغییراتی در شخصیت یا داوری
دشواری در تکلم، صحبت بریده بریده، یا فراموش کردن واژه‌ها
ضعف
احساس سرگیجه یا گیجی
ناتوانی در تمرکز
از دست دادن حافظه
سردرد
دشواری در راه رفتن
مشکلاتی در هماهنگی
هرچه مدت زمان بی‌اکسیژنی طولانی‌تر باشد، علائم آشکارتری شکل می‌گیرند. تجربه آنوکسی برای چندین دقیقه می‌تواند موجب موارد زیرا شود:
از دست دادن هوشیاری
زمین خوردن یا از حال رفتن
تشنج
توهمات
ذکر این نکته اهمیت دارد که علائم آنوکسی ممکن است بلافاصه ظاهر نشوند، زیرا مغز می‌تواند پیش از ظهور علائم کاهش اکسیژن را برای چند دقیقه جبران کند.
علائم اولیه ممکن است خفیف باشند، یا ممکن است فرد در ابتدا آن‌ها را نادیده بگیرد. با این وجود، توجه پزشکی فوری برای موارد آنوکسی حیاتی است.
برخی از انواع مختلف آنوکسی شامل موارد زیر می‌شوند:
آنوکسی آنمیک:
آنوکسی آنمیک زمانی رخ می‌دهد که هموگلوبین کافی در خون فرد وجود ندارد، یا هموگلوبین موجود ناکارآمد شده است.
هموگلوبین اکسیژن را از طریق جریان خون به سراسر بدن انتقال می‌دهد. اگر هموگلوبین در ارسال اکسیژن کافی به اندام‌ها ناتوان باشد ممکن است در نهایت کارایی خود را از دست بدهد.
آنوکسی سمی:
آنوکسی سمی از ارسال کارآمد اکسیژن توسط خون به سراسر بدن جلوگیری می‌کند. این شرایط می‌تواند پس از خوردن، جذب، یا تنفس برخی سموم یا دیگر مواد شیمیایی مضر، مانند مونوکسید کربن، شکل بگیرد.
آنوکسی راکد:
آنوکسی راکد زمانی رخ می‌دهد که خون به مغز یا دیگر بخش‌های بدن که برای ارائه عملکرد درست به این مایع نیاز دارند، نمی‌رسد. این شرایط به نام آسیب هیپوکسیک‌ایسکمیک نیز شناخته می‌شود. مشکلات قلبی عروقی، مانند یک سکته مغزی یا نارسایی قلبی، اغلب دلیل آنوکسی راکد هستند.
آنوکسی آنوکسیک:
آنوکسی آنوکسیک زمانی رخ می‌دهد که اکسیژن کافی برای حصول اطمینان از عملکرد درست بدن وجود ندارد. این شرایط می‌تواند به واسطه قرار گرفتن در ارتفاعات بالا، جایی که میزان اکسیژن هوا محدود است، رخ دهد.
دلایل آنوکسی
موقعیت‌های مختلفی می‌توانند به آنوکسی منجر شوند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ایست قلبی یا تنفسی
خفگی
اوردوز مواد مخدر
تنفس مونوکسید کربن یا دود
از دست دادن خون که موجب افت فشار خون می‌شود
ضربان قلب نامنظم یا عضلات قلب آسیب دیده که در پمپاژ خون و اکسیژن به سمت مغز ناتوان است.
رویدادهای قلبی عروقی دیگر، مانند حمله قلبی، سکته مغزی، یا نارسایی قلبی
یک حمله آسم حاد
یک شوک الکتریکی شدید
قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی سمی و مسمویت
ارتفاعات زیاد، جایی که سطوح اکسیژن کم است
شرایطی نزدیک به غرق شدن
تامین اکسیژن ناکافی یا ایست قلبی حین بیهوشی عمومی
سینه پهلو
سطوح هموگلوبین کم در خون
کم‌خونی داسی شکل یا تالاسمی
تشخیص آنوکسی
اگر فردی علائم مربوط به آنوکسی را نشان دهد، پزشک احتمالا چندین آزمایش را در تلاش برای تعیین دلیل و ارائه تشخیص دقیق انجام می‌دهد.
این آزمایش‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
آزمایش خون
اسکن MRI
اسکن fMRI
سی‌تی اسکن
الکتروانسفالوگرام (EEG) برای آزمایش فعالیت الکتریکی مغز بیمار
درمان آنوکسی
انتخاب روش درمانی به دلیل آنوکسی و مدت زمانی که فرد بدون اکسیژن سپری کرده است، بستگی دارد.
اولویت اصلی برای پزشک بازگرداندن سطوح اکسیژن بیمار به حالت عادی است. این می‌تواند شامل انجام عملیات احیا قلب و عروق (CPR) یا استفاده از شوک الکتریکی برای کمک به افزایش سطوح اکسیژن فرد باشد.
هرچه بیمار سریع‌تر درمان را دریافت کند و سطوح اکسیژن سریع‌تر به حالت عادی باز گردد، احتمال احیای کامل وی بیشتر می‌شود. درمان سریع می‌تواند احتمال بروز عوارض بیشتر را کاهش دهد.
درمان عوارض آنوکسی ممکن است شامل موارد زیر شود:
فیزیوتراپی برای کمک به کسب کنترل دوباره روی عملکردهای حرکتی
گفتاردرمانی برای کمک به احیای توانایی صحبت کردن یا بلع
مشاوره یا روان درمانی برای کمک به تنظیم هر گونه تغییر زندگی
کاردرمانی برای کمک به فرد در سازگاری با روال‌های جدید
سرگرمی درمانی برای کمک به فرد به منظور حضور در جامعه و تداوم فراگیری چیزهای جدید
درمان ممکن است در یک مرکز توان‌بخشی که در زمینه کمک به افراد مبتلا به آسیب‌های مغزی تخصص دارد، انجام شود.
اثربخشی هر درمانی برای آنوکسی به عوامل مختلفی بستگی دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سن
مدت زمان محرومیت مغز از اکسیژن
تجربه کما و مدت زمان آن
به‌طور معمول، افراد جوان نسبت به آنهایی که بیش از ۵۰ سال سن دارند، سریع‌تر بهبود می‌یابند. بهبود و پیشرفت خوب در ماه نخست درمان ممکن است نتایج مطلوب‌تری را در ادامه موجب شود، اما امکان تعیین چگونگی روند احیا و بهبودی ممکن است بیش از یک سال زمان ببرد.
منبع: سایت عصر ایران