سوال و پاسخ ( عوارض بالا بودن هورمون پرولاکتین چیست؟)
بیماریها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان, بهداشت بانوان , سوال و پاسخ, بارداری و زایمان
پرولاکتین چیست؟ از غدهی هیپوفیز در مغز ترشح میشود و اختصارا PRL یا هورمون لاکتوژنیک هم به آن میگویند. پرولاکتین اصولا به زنان کمک میکند تا بعد از زایمان، شیر داشته باشند و وجود آن برای سلامت باروری مردان و زنان لازم است. اما آزمایش پرولاکتین چیست و انجام آن برای چه افرادی ضروری است؟
_ علائم غیرطبیعی بودن میزان پرولاکتین در زنان و مردان
زنان
زنانی که علائم پرولاکتینوما دارند باید آزمایش پرولاکتین را انجام بدهند. پرولاکتینوما، توموری غیرسرطانی در غدهی هیپوفیز است که سطح بالایی از پرولاکتین تولید میکند. علائم آن در زنان به این شرح است:
سردردهای بیدلیل؛
نقص در بینایی؛
شیرریزش در دورانی غیر از شیردهی یا زایمان؛
درد و ناراحتی در طول برقراری رابطهی جنسی؛
رشد غیرعادی موهای بدن و صورت؛
آکنه غیرعادی.
این آزمایش بهخاطر بررسی میزان پاسخگویی بدن نسبتبه درمان تومور انجام میشود. علاوهبراین، آزمایش پرولاکتین درصورت وجود مشکلات باروری و قاعدگی نامنظم نیز باید انجام بشود. بهکمک آزمایش نامبرده امکان تشخیص سایر مشکلات غدهی هیپوفیز و هیپوتالاموس هم وجود دارد.
مردان
مردان نیز درصورت تجربهی علائم پرولاکتینوما باید آزمایش پرولاکتین را انجام بدهند. نشانهها در مردان به صورت زیر است:
سردردهای بیدلیل؛
نقص در بینایی؛
کاهش میل جنسی یا مشکلات باروری؛
اختلال نعوظ (ناتوانی جنسی)؛
فقدان غیرعادی مو در بدن و صورت.
این آزمایش برای این موارد هم استفاده میشود:
کشف اختلالات بیضهها یا نعوظ؛
بررسی مشکلات غدهی هیپوفیز و هیپوتالاموس.
هایپرپرولاکتینمی به وضعیتی گفته میشود که در آن میزان هورمون پرولاکتین در خون فرد بیشتر از حد طبیعی است. مهمترین عملکرد پرولاکتین در بدن زنان، فعال کردن روند تولید شیر بعد از زایمان است. بنابراین این موضوعی کاملا طبیعی است که در دوران بارداری میزان پرولاکتین خون مادر بالا باشد. پرولاکتین همچنین بر میزان تولید هورمونهای جنسی (استروژن و تستوسترون) در بدن فرد (هم مردان و هم زنان) تاثیرگذار است. هورمون پرولاکتین توسط غدهی هیپوفیز تولید میشود. غدهی هیپوفیز یک غدهی کوچک به اندازهی نخود است که در زیر مغز قرار دارد.
_ علتها و دلایل بالا بودن پرولاکتین چیست؟
یکی از علل شایع ابتلا به پرولاکتین بالا، وجود یک تومور یا تودهی اضافی در غدهی هیپوفیز است که به نام پرولاکتینوما شناخته میشود. این تومور یا تودهی اضافی میزان زیادی پرولاکتین تولید میکند. این تومورها ممکن است کوچک یا بزرگ باشند ولی معمولا خوشخیم هستند، به این معنا که این بافتهای اضافی، سرطانی نیستند. درصورتیکه این تومورها بسیار بزرگ باشند میتوانند موجب بروز علائم دیگری مانند سردرد، اختلالات بینایی و یا هر دوی آنها شوند. مشکل پرولاکتین بالا در بین زنان بیشتر شایع است و در کودکان نیز به ندرت ایجاد میشود. برخی از داروها نیز میتوانند باعث افزایش سطح پرولاکتین خون شوند. این داروها شامل مواردی میشوند که برای درمان بیماریهای زیر تجویز میشوند:
فشار خون بالا (مانند مسدودکنندههای کانال کلسیم و متیلدوپا)
افسردگی (داروهای تریسایکل و SSR)
زخم (آنتگونیستهای H2)
سوزش سر دل و بیماری رفلاکس معده (متوکلوپیرامید)
درد (داروهای مشتق شده از اوپیوم)
مشکلات روانی بسیار جدی (داروهای ضد روانپریشی مانندهالوپیدرول)
علائم یائسگی (استروژن)
سایر علل بالا بودن پرولاکتین عبارتند از:
کمکاری تیروئید – به این معنا که غدهی تیروئید به اندازهی کافی هورمون تیروئید تولید نمیکند.
آسیبهای دیوارهی قفسه سینه و یا هر بیماری که به قفسه سینه آسیب میزند، مانند زونا.
دیگر انواع تومورها و بیماریهایی که به غده هیپوفیز آسیب میزنند و یا انجام پرتودرمانی برای از بین بردن تومورهایی که در نزدیکی هیپوفیز هستند.
بیماریهای مزمن کلیه و کبد.
در برخی موارد نمیتوان هیچ علتی برای بالا بودن میزان پرولاکتین پیدا کرد.
_ علائم و نشانههای پرولاکتین بالا چیست؟
هم در مردان و هم در زنان، بالا بودن پرولاکتین میتواند موجب نازایی، کاهش میل جنسی و کاهش تراکم استخوانها شود. علاوه بر این ممکن است علائم زیر در زنان ایجاد شود:
خشکی واژن که منجر به درد در هنگام دخول در هنگام برقراری رابطه جنسی میشود.
اختلالات قاعدگی – قاعده نشدن یا بی نظمی در قاعدگی.
تولید شیر در سینهها در حالی که شخص باردار یا در دوران شیردهی نیست .
مردان ممکن است دچار علائم زیر بشوند:
اختلالات نعوظ – داشتن مشکل در نعوظ آلت یا حفظ حالت نعوظ.
بزرگ شدن سینهها یا ژنیکوماستی.
کاهش حجم عضلانی بدن و کم شدن موهای بدن.
_ بالا بودن پرولاکتین به چه معناست؟
پایین بودن سطح پرولاکتین در مردان و زنان، موضع نگرانکنندهای نیست، اما بالا بودن سطح آن که با عنوان هایپرپرولاکتینوما شناخته میشود که احتمالا وجود مشکلاتی را بههمراه دارد. ۱۰ درصد از جمعیت افراد بالغ دچار این مشکل هستند. بالا بودن سطح پرولاکتین در دوران بارداری و شیردهی طبیعی است. علت وقوع هایپرپرولاکتینوما میتواند بی اشتهایی عصبی، بیماری کبدی و کلیوی و کم کاری تیروئید باشد. کمکاری تیروئید میتواند باعث بزرگشدن غده هیپوفیز بشود. این مشکل با درمانهای هورمونی تیروئید رفع میشود. سطح بالای پرولاکتین میتواند نتیجهی تومورهای هیپوفیز نیز باشد. این تومورها باید ازطریق جراحی یا درمان دارویی ازبین بروند.
برخی از انواع داروهای خاص نیز باعث افزایش سطح پرولاکتین میشوند. برای مثال، داروهای روانپزشکی مانند ریسپریدون و هالوپریدول باعث افزایش سطح این ماده در بدن میشوند. متاکلوپرامید نیز از این دسته داروهاست. این دارو عموما برای درمان رفلاکس معده یا درمان حالت تهوع ناشی از مصرف داروهای درمان سرطان استفاده میشود.
برخی از عوامل استرس زا نیز باعث افزایش سطح پرولاکتین میشوند. مثلا کاهش قند خون، فعالیتهای ورزشی شدید، حتی در برخی از موارد نیز ناراحتیهای خفیف هم میتواند روی آن اثر بگذارد. اگر پرولاکتین در بدنتان افزایش پیدا کرد بهتر است سطح استرس را کاهش بدهید و میزان قند خون را در بدن خود کنترل و تنظیم کنید.
شنبلیله، شبدر قرمز یا رازیانه نیز باعث افزایش سطح پرولاکتین میشود. اگر فکر میکنید سطح این ماده در بدنتان بالا است، نباید از مواد نامبرده استفاده کنید.
_ پرولاکتین و باروری چه رابطهای دارند؟
در برخی موارد، سطح بالای پرولاکتین باعث ناباروری میشود. تومورهای پرولاکتینوما میتواند غدهی هیپوفیز را تحت فشار قرار بدهد و مانع تولید هورمونها بشود. به این وضعیت کمکاری هیپوفیز گفته میشود. این حالت در مردان باعث کاهش میل جنسی و ریختن موهای بدن و در زنان باعث ناباروری میشود.
هایپرپرولاکتینوما، بارداری را برای زنان سخت میسازد، در تولید طبیعی هورمونهای استروژن و پروژسترون وقفه ایجاد میکند و باعث میشود که تخمدانها بهطور نامنظم، تخمک آزاد کنند یا بهکلی متوقف بشوند. درمانهای پرولاکتینوما و سایر داروها به باروری بیشتر زنان کمک میکند. برای درمان باید سریعا به پزشک مراجعه کرد. همچنین میتوان درمورد برداشتن کامل یا بخشی تومور هم اقدام کرد.
_ بالا بودن پرولاکتین چگونه تشخیص داده میشود؟
برای تشخیص افزایش تولید پرولاکتین، از آزمایش خون استفاده میشود. درصورتیکه میزان پرولاکتین خون شخص بالا باشد، معمولا آزمایشات بیشتری انجام میشود تا میزان هورمون تیروئید نیز در خون شخص تعیین شود. درصورتیکه میزان هورمون تیروئید در خون پایین باشد، کمکاری تیروئید به عنوان علت افزایش پرولاکتین شناخته میشود. پزشک شما همچنین در مورد سایر بیماریها و مشکلاتی که دارید و داروهایی که مصرف میکنید و احتمال باردار بودن شما سوالاتی میپرسد. در صورتی که تصور شود شخص به مشکل پرولاکتینوما (تومورهای غده هیپوفیز) دچار شده است، از مغز او توسط دستگاه MRI عکسبرداری میشود تا وضعیت تومورهای غده هیپوفیز و اندازه آنها بررسی شود.
_ آزمایش پرولاکتین چگونه انجام میشود؟
آزمایش پرولاکتین یک آزمایش خون ساده است که مانند سایر آزمایشهای خون انجام میشود. این آزمایش ممکن است در مطب پزشک یا در آزمایشگاه انجام شود و انجام آن تنها چند دقیقه طول میکشد و نیازی به آمادگی خاصی قبل از انجام تست نیست. معمولا این تست سه یا چهار ساعت بعد از بیدار شدن در صبح انجام میشود. مانند سایر آزمایشات خون، توسط سرنگ از خون شما نمونهبرداری میشود.
عواملی که میتوانند بر نتیجهی این آزمایش موثر باشند عبارتند از: برخی داروها مانند داروهای پیشگیری از بارداری، داروهای فشار خون بالا و داروهای ضد افسردگی. مطمئن شوید که قبل از انجام آزمایش در مورد تمامی داروهایی که مصرف میکنید به پزشک خود اطلاع دادهاید. اختلالات خواب، استرس بالا و انجام ورزشهای پرفشار نیز میتواند بر نتایج آزمایش تاثیرگذار باشد.
_ نتایج طبیعی آزمایش چه هستند؟
پزشک شما جواب آزمایش را بررسی میکند تا تعیین کند که این نتایج طبیعی هستند یا نه و در هنگام بررسی نتایج، عواملی مانند وضعیت سلامتی شما را نیز در نظر میگیرد. میزان نرمال پرولاکتین خون ممکن است در آزمایشگاههای مختلف، با اعداد مختلفی تعیین شود. به عنوان یک راهنما، در نظر داشته باشید که نتایج زیر برای پرولاکتین خون نرمال تلقی میشوند:
زنانی که باردار نیستند: کمتر از ۲۵ ng/mL
زنانی که باردار هستند: بین ۳۴ تا ۳۸۶ ng/mL
مردان: کمتر از ۱۵ ng/mL
ng/mL = نانوگرم بر میلیلیتر
_ خطرات احتمالی چیست؟
آزمایش پرولاکتین، عوارض جانبی اندکی دارد. ممکن است، کبودی خفیفی در ناحیهای که خون گرفته شده، ایجاد شود. بهتر است خودِ فرد پس از خونگیری، مدت زمان اندکی دست خود را روی آن فشار بدهد تا زخم و کبودی ایجاد نشود. ممکن است احساس ضعف و سرگیجه نیز در فرد ایجاد بشود. در موارد معدودی پس از آزمایش، رگ ملتهب میشود که به آن فِلبیت یا افروختگی سیاهرگ گفته میشود. اگر روی این ناحیه برافروخته چندین بار در طول روز کُمپرس آب گرم قرار بدهید، مشکل حل خواهد شد.
اگر فردی اختلالت خونریزی داشته باشد هم ممکن است دچار خونریزی ممتد بشود. قبل از آزمایش باید پزشک را از مصرف داروهایی نظیر وارفارین و آسپرین نیز که فرایند انعقاد خون را کند میکنند، آگاه کرد.
_ پرولاکتین نرمال برای زنان و مردان
پزشکان طبیعیبودن نتیجهی آزمایش را براساس عوامل مختلفی میسنجند. وضعیت کلی سلامت جسمانی فرد یکی از عواملی است که پزشک درنظر میگیرد. مقادیر پرولاکتین بهطور نامحسوس در آزمایشگاههای مختلف متفاوت است. نتایج طبیعی معمولا به شرح زیر است:
مقدار پرولاکتین برای زنان غیرباردار < ۲۵ نانوگرم بر میلیلیتر؛
مقدار پرولاکتین برای زنان باردار ۳۴ تا ۳۸۶ نانوگرم بر میلیلیتر؛
مقدار پرولاکتین برای مردان <۱۵ نانوگرم بر میلیلیتر.
_ درمان پرولاکتین بالا چگونه است؟
آگونیستهای دوپامین که درواقع ترکیباتی برای تحریک دوپامین در بدن هستند، مانند بروموکریپتین (داروی پارلودل و سیکلوسِت)، رایجترین درمانها برای سطح بالای پرولاکتین هستند. این داروها به مغز در افزایش تولید دوپامین برای کنترل سطح پرولاکتین کمک میکنند. ضمنا این داروها به کوچک شدن تومور پرولاکتینوما نیز کمک میکنند. امکان دارد که پزشک داروی کابروگولین نیز تجویز کند. این دارو نسبت به گزینههای دیگر جدیدتر است و عوارض جانبی کمتری دارد. اگر سایر درمانها مانند بروموکریپتین برای شما عوارضی بههمراه دارد، بهتر است برای تغییر آن و مصرف دارویی دیگر مثل کابروگولین با پزشک مشورت کنید.
بدن همهی افراد نسبت به آگونیستهای دوپامین، پاسخ و واکنش مناسبی ندارد. اگر پرولاکتینوما یا سطح بالای پرولاکتین با این داروها تنظیم نشود، امکان تجویز رادیوتراپی هم پیش میآید. در مواردی که تومور با داروها کوچک نشود، بحث جراحی نیز پیش میآید. جراحی ازطریق بینی یا قسمت بالای جمجمه صورت میگیرد. جراحی و دارو در کنار هم میتوانند موجب تنظیم سطح پرولاکتین به حالت طبیعی بشوند.
گامهای دیگر در کاهش سطح پرولاکتین از این قرار است:
تغییر رژیم غذایی و کاهش استرس؛
کاهش میزان ورزشهای سنگینی که بدن را خسته و آزرده میکند؛
پرهیز از پوشیدن لباسهایی که به قفسهی سینه فشار میآورد؛
پرهیز از پوشیدن لباسهایی که نوک سینه را تحریک میکند؛
استفاده از مکملهای غذایی ویتامین B6 و E.
ویتامین B6 بخشی از فرایند تولید دوپامین است و سطوح بالاتر آن میتواند سطح پرولاکتین را پایین بیاورد. ویتامین E نیز بهطور طبیعی باعث کاهش پرولاکتین میشود. قبل از ایجاد تغییر در میزان مصرف مکملها و ویتامینها حتما با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.
انتخاب روش درمانی به علت زمینهای بیماری بستگی دارد. میزان پرولاکتین خون برخی از افراد بالاست، اما هیچ علائم و نشانهای از خود بروز ندادهاند و ممکن است نیازی به اقدام برای درمان این افراد نباشد. روشهای درمان پرولاکتین بالا عبارتند از:
تجویز دارو: داروهای بروموکریپتین و کابرگولین موجب کاهش تولید پرولاکتین میشوند. انجام دارودرمانی برای اکثر افراد مبتلا به پرولاکتینوما به خوبی نتیجه میدهد.
جراحی برای برداشتن تومورهای غده هیپوفیز: درصورتیکه داروها برای کاهش تولید پرولاکتین موثر نباشند، جراحی انجام میشود. همچنین در صورتی که تومور غده هیپوفیز باعث بروز اختلالات بینایی شده باشد نیز نیاز به انجام جراحی میباشد.
پرتودرمانی: در موارد نادر، درصورتیکه دارو درمانی و جراحی موثر نباشند، برای کوچک کردن تومورهای غده هیپوفیز از پرتو درمانی استفاده میشود.
همچنین برای درمان مشکل بالا بودن پرولاکتین که علت آن نامعلوم است نیز از داروهای بروموکریپتین و کابرگولین استفاده میشود. مشکل کمکاری تیروئید نیز با تجویز داروهای حاوی هورمون تیروئید درمان میشود و با درمان مشکل کم کاری تیروئید، میزان پرولاکتیم خون نیز به صورت طبیعی خواهد شد. در صورتی که بالا بودن پرولاکتین بر اثر مصرف دارو ایجاد شده باشند، پزشک شما سعی میکند داروی شما را عوض کند.
_ نکات تکمیلی
اگر سطح پرولاکتین بالا باشد، پزشک معمولا بیمار را به متخصص غدد ارجاع میدهد. متخصص غدد در زمینهی درمان و جراحی به فرد کمک میکند. پزشک برای بررسی اثر تومور پرولاکتینوما در افزایش سطح پرولاکتین از بیمار MRI میگیرد و ممکن است برای کوچککردن تومور، داروهایی تجویز کند. گاهیاوقات، دلیل خاصی برای افزایش پرولاکتین وجود ندارد. به این حالت، هایپرپرولاکتینومای ناشناخته گفته میشود. این مشکل معمولا بدون درمان در طول چند ماه رفع میشود. اگر سطح پرولاکتین کاهش پیدا نکند، پزشک داروهایی تجویز خواهد کرد.
ممکن است در طی مصرف دارو و درمان، فرد باردار بشود. اگر چنین چیزی رخ داد باید حتما پزشک یا متخصص غدد را در جریان قرار بدهید. احتمال دارد که شما از مصرف دارو منع بشوید اما هیچگاه بدون مشورت با پزشک، اقدام به قطع داروها نکنید. پرولاکتین و هایپرپرولاکتینوما خطرناک نیستند و بدترین عوارض جانبی داروهای آنها نیز بعد از درمان از بین خواهند رفت. مشکل ناباروری نیز پس از درمان حل میشود. مصرف داروها و درمانهای بلندمدت این موضوع هیچ اثری بر کیفیت زندگی نمیگذارد.
منابع:
۲- chetor.com