رابطۀ روده با مغز از دیدگاه مدرسهٔ عالی پزشکی دانشگاه هاروارد
بیماریها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان. ,اخبار پزشکی, روانشناسی , مشاوره خانواده , شیرین کریمی
به گزارش سایت health.harvard.edu
رابطۀ روده با مغز شوخی نیست؛ اضطراب میتواند منجر به مشکلات دل و روده شود و مشکلات دل و روده میتواند منجر به اضطراب شود. آیا تاکنون تجربۀ «درهمپیچیدگی دل و روده» داشتهاید؟ آیا قرار گرفتن در موقعیتهای خاص شما را دچار «حالت تهوع» میکند؟ آیا تاکنون تجربه «دلآشوبی» داشتهاید؟ ما به یک دلیل این اصطلاحات را به کار میبریم. به این دلیل که سیستم گوارش بدن نسبت به احساسات حساس است. خشم، اضطراب، اندوه، دلهره و تمام این نوع احساسات میتوانند باعث ایجاد علائم ذکرشده در روده شوند.
مغز تأثیر مستقیمی بر معده و رودهها دارد. برای مثال زیاد فکرکردن به غذا میتواند حتی پیش از خوردن و واردنشدن غذا به معده باعث ترشح اسید معده شود. این ارتباط در یک مسیر دو طرفه جریان دارد. مشکلات روده میتواند به مغز سیگنالهایی را برساند و مشکلات مغز میتواند سیگنالهایی را به روده برساند. از این رو بیماریهای روده و معده در فرد میتواند علت یا معلول اضطراب، استرس یا افسردگی باشد. زیرا مغز و سیستم گوارشی (GI) ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند.
این امر به ویژه در مواردی رخ میدهد که فرد بی هیچ علّت جسمانی مشهودی سابقۀ ناراحتی معده و دستگاه گوارش داشته باشد. در چنین مواردی تلاش برای درمان اختلالات گوارشی رودهای رنجور بدون در نظر گرفتن نقش استرسها و هیجانات دشوار است.
_ سلامتِ روده و اضطراب
با توجه به ارتباط نزدیک روده و مغز، اینکه چرا فرد ممکن است پیش از ارائۀ سخنرانی یا انجام کاری مهم احساس تهوع یا احساس درد در روده و شکم در زمان استرس را تجربه کند، فهمش آسانتر است. اما این بدان معنا نیست که اختلالات در عملکرد گوارش تصوراتی خیالی هستند یا اینکه «همه چیز در سر شما میگذرد!» عوامل روانی و عوامل جسمانی برای ایجاد درد و سایر نشانههای شکمی با هم ترکیب میشوند. عوامل روانی بر فیزیولوژی واقعی روده و هچنین بر علائم و نشانهها اثر میگذارند. به عبارت دیگر استرس (یا افسردگی یا سایر عوامل روانشناختی) میتواند بر حرکات و انقباضهای دستگاه گوارشی اثر بگذارد، التهاب را بدتر کند یا چه بسا فرد را مستعد ابتلا به عفونت کند.
به علاوه تحقیقات نشان میدهد که برخی از افراد با اختلالات عملکردی در دستگاه گوارش درد را بیشتر از دیگران درک میکنند زیرا مغز آنها نسبت به سیگنالهای درد از دستگاه گوارشی بیشتر واکنش نشان میدهد. استرس میتواند درد موجود را بدتر از آنچه هست جلوه دهد.
بر اساس این مشاهدات، شاید انتظار داشته باشید که دستکم برخی از بیماران با ضعف عملکردی دستگاه گوارش ممکن است با درمان و کاهش استرس یا درمان اضطراب یا افسردگی بهبود پیدا کنند. و همانطور که انتظار میرود، بررسی سیزده مطالعه نشان داد که بیمارانی که درمانهایی با رویکرد روانشناختی را امتحان کردهاند، در مقایسه با بیمارانی که فقط معالجه پزشکی معمولی را تجربه کردهاند، در بهبود علائم گوارشی خود پیشرفت بیشتری داشتند.
_ رابطه رود با مغز، اضطراب و هضم غذا
آیا مشکلات معده یا روده شما، مانند سوزش سر دل، گرفتگی شکم یا مدفوع رقیق به استرس ربط دارد؟ مراقب سایر علائم رایج مربوط به استرس باشید و در مورد آنها با پزشک خود صحبت کنید. شما و پزشکتان میتوانید راهکارهایی برای کمک به مقابله با عوامل استرسزا در زندگی خود پیدا کنید و همچنین ناراحتیهای گوارشی خود را کاهش دهید.
_ علائم جسمانی
• سفتشدن یا گرفتگی عضلات بهویژه در ناحیه گردن و شانهها
• سردرد
• اختلال خواب
• لرزه و رعشه
• از دست دادن میل به رابطه جنسی
• کاهش یا افزایش وزن
• بیقراری
علائم رفتاری
• مسامحهگری و بهتعویقانداختن کارها
• دندان قروچه
• دشواری در کاملکردن کارها و وظایف
• تغییر در مقدار مصرف الکل یا غذایی که فرد معمولاً مصرف میکند
• سیگار کشیدن بیش از حد، بیش از حد معمول
• افزایش میل به کنار دیگران بودن یا دوری کردن از دیگران
• اندیشناکی یا نشخوار کردن (مدام سخنگفتن یا مدام به فکر فرورفتن دربارۀ شرایط استرسزا)
علائم هیجانی یا احساسی
• گریه کردن
• احساس تنش یا فشار بیش از حد
• اختلال در آرامش
• عصبی بودن
• تندخویی
• افسردگی
• اختلال در تمرکز
• اختلال در به خاطر سپردن چیزها
• از دست دادن حس شوخطبعی
• بیتفاوتی
اختلالات عملکردی دستگاه گوارش ۳۵ تا ۷۰ درصد از افراد را در برخی از دورههای زندگیشان تحت تأثیر قرار میدهد، زنان بیش از مردان از این اختلالات رنج میبرند. این اختلالات هیچ دلیل جسمی ظاهری، مانند عفونت یا سرطان ندارد، در عین حال منجر به درد، نفخ و سایر ناراحتیها میشود.
عوامل متعدد – بیولوژیکی، روانی و اجتماعی – در ایجاد اختلال عملکردی دستگاه گوارش نقش دارند. اما مطالعات بیشماری نشان میدهند که استرس در ایجاد اختلال گوارشی میتواند از اهمیت ویژهای برخوردار باشد. رابطه بین استرس محیطی یا روانی و بههمریختگی دستگاه گوارش پیچیده و دو طرفه است: استرس میتواند باعث وخیمتر شدن درد در دستگاه گوارش و بروز سایر علائم شود و برعکس. به همین دلیل در درمان اختلالات عملکردی دستگاه گوارشی اغلب از روشهای روانشناختی در کنار سایر درمانها – یا حتی با رواندرمانی بهتنهایی – استفاده میشود.
_ سیستم عصبی رودهای به عنوان مغز دوم
عملکردهای حیاتی مانند تنفس، ضربان قلب، فشار خون و دمای بدن از راه سیستم عصبی به صورت خودکار تنظیم میشوند. این شبکه پیچیده اعصاب از مغز تا تمام اعضای اصلی بدن گسترش یافته و دارای دو بخش عمده است. سیستم عصبی سمپاتیک که باعث واکنشهای «جنگ و گریز» میشود. سیستم عصبی پاراسمپاتیک که پس از گذشتن از خطر، بدن را آرام میکند. هر دو سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک با یکی دیگر از بخشهای کمتر شناختهشدۀ سیستم عصبی خودکار – سیستم عصبی روده که به تنظیم هضم غذا کمک میکند، تعامل دارند.
گاهی سیستم عصبی روده را «مغز دوم» مینامند، زیرا به همان نوع نورونها و انتقال دهندههای عصبی که در سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) یافت میشود، متکی است. پس از اینکه غذا وارد رودهها میشود، نورونها سلولهای عضلانی دستگاه گوارش را ردیف میکنند تا یکسری انقباضات روده تولید کنند و مواد غذایی را در امتداد خود رو به جلو سوق دهد و آن را به مواد مغذی و مواد دفعشدنی تجزیه کند. در عین حال، سیستم عصبی رودهای برای انتقال و تعامل با سیستم عصبی مرکزی از انتقالدهندههای عصبی مانند سروتونین استفاده میکند.
این «محور مغز – روده» نشان میدهد که چرا محققان علاقهمند به درک این موضوع هستند که چگونه استرس روانی یا اجتماعی ممکن است باعث مشکلات گوارشی شود. هنگامی که به فرد آنقدر استرس وارد شود که واکنش جنگ یا گریز را برانگیزد، هضم غذا کند یا حتی متوقف میشود تا بدن بتواند تمام انرژی درونی خود را به سمت تهدیدی که حسکرده منحرف کند. در پاسخ به استرسهایی که شدّت کمتری دارند، مانند صحبتکردن در جمع، ممکن است روند هضم غذا کند شود یا به طور موقت مختل شود و باعث درد شکم و سایر علائم اختلالات عملکردی دستگاه گوارش شود. صدالبته این موضوع میتواند کاملاً برعکس نیز کار کند: یعنی مشکلات مداوم دستگاه گوارش میتواند اضطراب و استرس را افزایش دهد.
_ گزینههای رواندرمانی برای اختلال دستگاه گوارش
مطالعات نشان میدهد که چندین نوع رواندرمانی میتواند به بهبود اختلالات دستگاه گوارش کمک کند، یا دستکم به افراد در یادگیری مقابله با چنین علائمی کمک کند. اگرچه این تحقیقات محدودیتهایی دارند – به ویژه، بسیاری از مطالعات به دلیل استفاده از یک لیست انتظار گروه کنترل مورد نقد قرار گرفتهاند که این گروه کنترل به محققان اجازه نمیدهد تا تأثیرات درمانی توجه پزشکی را مورد بررسی قرار دهند – شواهد موجود نشان میدهد که رواندرمانیهای زیر ممکن است باعث تسکینبخشی اختلالات گوارشی شود.
درمان شناختی رفتاری (CBT). این روش رواندرمانی به بیماران کمک میکند تا افکار و رفتارهای آسیبزا را تغییر دهند و مهارتهای مقابله با آنها را یاد بگیرند تا بتوانند استرس و اضطراب را بهتر مدیریت کنند. روش CBT ممکن است برای کمک به بیماران در مقابله با اختلالات مداوم دستگاه گوارش مفید باشد، ولی در کاهش درد خیر.
آرامش درمانی. این روش شامل تعدادی تکنیکِ طراحیشده برای کمک به افراد در آرامشیافتن و کاهش واکنشپذیری در برابر استرس است. این تکنیکها شامل آرامسازی پیشروندۀ عضلات، تجسم و موسیقی آرامبخش میشوند. برای درمان اختلالات دستگاه گوارش ترکیب آرامشدرمانی با CBT مؤثر است.
هیپنوتیزم. هیپنوتیزم روده – که ترکیبی از آرامش عمیق با پیشنهادات مثبت متمرکز بر عملکرد دستگاه گوارش است – ممکن است برای افرادی که علائم آنها حتی بدون استرس آشکار رخ میدهد مفید باشد.
_ روده حساس
هنگامی که سیستم گوارش شما به راحتی کار میکند، تمایل ندارید در مورد آن فکر کنید. به محض اینکه مشکلی در سیستم گوارش پیش میآید، روده شما – مانند یک چرخ جیرجیرکنان – ناگهان توجه شما را به خود جلب میکند. در واقع روده حساس، منبع اصلی ایجاد اختلال در دستگاه گوارش است: سندرم روده تحریکپذیر، رفلاکس معده، اختلال در معده، یبوست، اسهال و گاز اضافی. در ادامه توضیحی دربارۀ علّت ایجاد اختلالات گوارشی بر اثر استرس و اضطراب احساسی میآید.
«روده» شما مجموعهای از اعضای بدن است که شامل دهان، مری، معده، روده کوچک و روده بزرگ است – روده غذایی که شما میخورید را به مواد مغذی برای زندگی و رشد بدن تبدیل میکند. اگر تا به حال ناراحتی در معده، یبوست، سوزش یا ترشکردن یا گاز معده را تجربه کردهاید، میدانید روده چقدر حساس است. این «واکنشهای روده» میتوانند دردناک، مختلکننده و گاهی شرمآور باشند.
خوشبختانه، تقریباً در تمام موارد اختلالات دستگاه گوارش میتوانید کاری انجام دهید و به همزیستی مسالمتآمیزتر و آرامتری با دستگاه گوارش خود دست پیدا کنید. شما میتوانید شایعترین مشکلات از جمله ریفلاکس اسیدی، سوء هاضمه عملکردی، سندرم روده تحریکپذیر، یبوست، اسهال و گاز بیش از حد معده را معالجه و پیشگیری کنید.
این گزارش راهکارهایی را برای پیشگیری و درمان سوزش سر دل ارائه میدهد که این نشانل اصلی بیماری ریفلاکس معده دستگاه گوارش (GERD) و شایعترین بیماری دستگاه گوارش است. داروهای تسکیندهنده درد – از Prilosec و Nexium گرفته تا Zantac و Tums – ایمنترین و سریعترین داروهای درمانی هستند.
منابع:
۱- The Sensitive Gut
۲- The gut-brain connection
۳- Stress and the sensitive gut