هلیکوباکتر ( Helicobacter ) یکی از سرده‌های شاخه پروتئوباکتریا، رده اپسیلون‌پروتئوباکتریا است. این باکتری گرم منفی کم هوازی و تاژکدار می‌باشد که برخی از گونه‌های آن بیماریزا هستند. برای نمونه هلیکوباکتر پیلوری و هلیکوباکترهیلمانی (H. heilmannii)، باعث زخم معده می‌شوند. هلیکوباکترپیلوری اوره آز مثبت بوده در برابر اغلب آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم است. این باکتری در بسیاری از بیماران مبتلا به مشکلات گوارشی در مخاط معده مشاهده می‌شود.

هلیکوباکترهیلمانی بر خلاف هلیکوباکتر پیلوری محدود به انسان نبوده و ۸۰-۱۰۰٪ گربه‌ها، سگها و خوک‌ها را نیز دچار گاستریت خفیف می‌نماید. بدلیل ارتباط انسان با جانوران اهلی این بیماری به عنوان بیماری مشترک انسان و حیوان در نظر گرفته شده‌است.

پس از ورود هیلکوباکتری به بدن، به غشای معده حمله می‌کند،غشای معده از شما در برابر اسیدی که بدن برای هضم غذا استفاده می‌کند، محافظت می‌کند. وقتی باکتری معده آسیب قابل توجهی به غشای معده وارد کرد، اسید می‌تواند وارد غشا شود و باعث بوجود آمدن زخم معده گردد. زخم معده موجب خونریزی، عفونت و جلوگیری از حرکت غذا در دستگاه گوارش می‌شود.

علت میکروب معده غذا، آب یا ظرف آلوده می باشد. این بیماری در کشورها یا جوامعی که فاقد سیستم فاضلاب مناسب هستند یا آب سالمی ندارد بیشتر شایع است. همچنین باکتری معده از طریق تماس با بزاق یا مایعات دیگر بدن فرد مبتلا به آن قابل سرایت است.

میکروب معده در کودکان شیوع بیشتری دارد و بسیاری از افراد در دوران کودکی به این بیماری مبتلا می‌شوند، اما این باکتری به بزرگسالان نیز قابل سرایت است. این باکتری‌ها برای سالیان زیادی در بدن زندگی می‌کنند و در اغلب موارد افرادی که مبتلا به آن‌ها می‌شوند دچار زخم معده و علائم دیگر نمی‌شود. پزشکان به طور قطع نمی‌دانند که چرا تنها تعدادی از افراد پس از ابتلا به میکروب معده، زخم معده و غیره می‌گیرند.

_ علایم و نشانه‌ها
در صورتی که زخم معده دارید، درد شدید یا خفیفی را در شکم خود احساس می‌کنید. این دردها موقتی هستند، اما وقتی معده شما خالی است، مثلاً بین وعده‌های غذایی یا در نیمه شب، این درد اغلب بیشتر حس می‌شود. این درد می‌تواند بین چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد. پس از غذا خوردن، نوشیدن شیر یا مصرف آنتی‌اسید درد تا حدودی تسکین پیدا می‌کند.

_ علایم دیگر زخم معده ناشی از میکروب معده شامل موارد زیر می‌شود:

– نفخ
– آروغ
– فقدان احساس گرسنگی
– تهوع
– استفراغ
– کاهش وزن بدون دلیل مشخص

زخم‌ها باعث خونریزی معده یا روده می‌شود که برای سلامتی شما خطرناک است. در صورت داشتن یکی از علایم زیر، سریعاً به پزشک مراجعه کنید:

– مدفوع خونی، تیره یا قرمز رنگ
– احساس خستگی بدون دلیل خاصی
– رنگ پریدگی پوست
– استفراغی که دارای خونی است و شبیه قهوه آسیاب شده می‌شابد
– دل درد شدید

_ درصورت مشاهده علایم هشداردهنده زیر، فوراً به پزشک مراجعه کنید.

– استفراغ خونی
– بالا آوردن غذایی که چند ساعت یا چند روز قبل خورده شده است.
– احساس سرما یا مرطوب بودن پوست
– احساس ضعف یا سرگیجه غیرعادی
– مدفوع خونی (خون ممکن است مدفوع شما را سیاه رنگ یا قیری‌شکل کند)
– احساس تهوع مداوم یا استفراغ کردن مکرر
– احساس درد شدید و ناگهانی
– کاهش وزن پایدار
– با مصرف دارو، دردتان کم نشود.
– درد به قسمت پشت بدن کشیده شود.

عفونت هلیکوباکتری ممکن است منجر به سرطان معده شود، هر چند که این امر چندان شایع نیست. اگر علایم زخم معده را نداشته باشید، پزشک وجود هلیکوباکتر پیلوری را مورد ازمایش قرار نمی‌دهد. اما اگر اکنون یا در گذشته این علایم را داشته‌اید، بهتر است آزمایشاتی روی شما صورت بگیرد.

داروهایی مثل داروهای ضد‌التهابی غیراستروییدی نیز می‌توانند باعث آسیب‌رساندن به غشای معده شما شوند، بنابراین بهتر است متوجه شوید که چه چیزی باعث بوجود آمدن علایم شما می‌شود تا درمان مناسب برای بهبود انها تجویز شود.
برای شروع کار، پزشک در مورد سوابق پزشکی، علایم و داروهایی که مصرف می‌کنید سوالاتی را می‌پرسد. سپس معاینه فیزیکی انجام می‌دهد که شامل فشار دادن شکم برای بررسی ورم، التهاب یا درد می‌شود.

_ چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به زخم معده هستند؟

اگر هر یک از موارد زیر در مورد شما مصداق داشته باشد بیش از سایرین در معرض خطر ابتلا به زخم معده خواهید بود:
– عفونت در اثر باکتری H.pylori
– مصرف NSAIDS هایی هم چون آسپیرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن
– سابقه خانوادگی ابتلا به زخم معده
– ابتلا به بیماری های دیگری هم چون بیماری‌های کبدی، کلویوی یا ریوی
– نوشیدن مکرر مشروبات الکلی
– سن بالای ۵۰ سال

_ تشخیص

– آزمایش تنفسی اوره: شما نوشیدنی خاصی می‌نوشید که حاوی ماده ی اوره است.سپس داخل یک کیسه نفس می‌کشید و پزشک کیسه را برای آزمایش به آزمایشگاه می‌فرستد. در صورتی که میکروب هلیکوباکتری داشته باشید، باکتری معده، اوره را به دی اکسید کربن تبدیل می‌کند و آزمایشات آزمایشگاهی نشان می‌دهند که سطوح گاز در بازدم شما بیش از حد نرمال است. پزشک برای بررسی دقیق تر زخم معده شما، اقدامات زیر را انجام می‌دهد.
– آندوسکوپی قسمت بالای معده و روده: در بیمارستان، پزشک با استفاده از یک لوله که دوربین کوچکی به آن متصل است و آندوسکوپ نامیده می‌شود داخل معده و قسمت بالایی روده شما را مشاهده می‌کند. در طول انجام این ازمایش، برای راحتی بیشتر داروهای مسکن برای شما تجویز می‌شود.
– آزمایشات قسمت بالای معده و وروده: در بیمارستان، مایعی را می‌نوشید که ماده ای به نام باریوم دارد و پزشک از شما تصویر اشعه ایکس می‌گیرد. مایع گلو و معده شما را می‌پوشاند و باعث می‌شود که در تصویر به خوبی مشخص باشند.
– سی تی اسکن: سی تی اسکن یک آزمایش تصویر برداری با اشعه ایکس قدرتمند است که تصاویری با حزئیات زیاد از داخل بدن شما عرضه می‌کند.

_ درمان

اگر به زخم معده مبتلا شده‌اید که ناشی از میکروب هلیکوباکتری معده است، درمان میکروب معده شما شامل کشتن میکروب‌ها، درمان غشای معده و پیشگیری از بازگشت زخم‌ها می‌شود. بهبودی فرد بین یک تا دو هفته طول می‌کشد.

پزشک احتمالاً چند نوع دارو را برای شما تجویز می‌کند. این داروها از قرار زیر هستند:

– داروهایی که باعث کاهش میزان اسید معده می‌گردند. از جمله‌ی این داروها می توان به پنتوپرازول یا رابپرازول اشاره کرد.
– اکسید بیسموت به کشتن میکروب هلیکوباکتری معده کمک می‌کند، باعث انسداد هیستامین شیمایی (که عامل تسریع در تولید اسید بیشتر توسط معده است) می‌شود. این داروها شامل فاموتیدین، نیزاتیدین یا رانیتیدین می‌شود.

درمان شما به این معناست که در هر روز باید حدود ۱۴ قرص یا بیشتر مصرف می‌کنید و طول دوره درمان چند هفته است که شاید به نظر زیاد بیاید. اما باید هر چیزی که پزشک تجویز می‌کند را مصرف کنید و از دستورالعمل‌های او پیروی کنید. در صورتی که آنتی‌بیوتیک‌ها را فوراً مصرف نکنید، باکتری‌ معده شما نسبت به آن‌ها مقاوم می‌شود و در نتیجه درمان میکروب معده عفونت‌ها سخت تر انجام می‌شود. در صورتی که داروها شما را اذیت می‌کند، با پزشک در مورد روش‌های درمانی و نحوه کنترل عوارض جانبی مشورت کنید. یک ماه پس از اتمام دوره درمان، پزشک تنفس یا مدفوع شما را بار دیگر مورد آزمایش قرار می‌دهد تا مطمئن شود میکروب معده از بین رفته است.

_ توصیه‌‌های غذایی

از آن‌جا که ابتلابه عفونت هلیکوباکتر پیلوری بر اساس مد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ت و شد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ت عفونت می‌تواند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. طیفی از علائم را از قبیل التهاب معد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه تا زخم معد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه را شامل شود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ بنابراین توصیه‌‌ها و پرهیزهای غذایی مشابه همه بیماران گوارش است:خوب جوید‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ن غذا، وعد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه‌های کم و مکرر د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ر طول روز، عد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌م مصرف وعد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه سنگین قبل از خواب می‌تواند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ر بهبود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ علائم این بیماران موثر باشد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. میوه و سبزیجات تازه و مواد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ غذایی حاوی سلنیوم از قبیل مغزها و خصوصا باد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ام هند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی، غذاهای د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ریایی، گوشت مرغ، گوشت گوسفند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ و جگر برای سلامت معد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه مفید‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ می‌باشند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ر گذشته افراد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ مبتلا به زخم یا التهاب معد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه از خورد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ن غذاهای اسید‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی منع می‌شد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ اما د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رحال حاضر خورد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ن غذاهای اسید‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی مانند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ مرکبات، گوجه فرنگی و… براساس تحمل فرد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ قابل توصیه می‌باشد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. نوشید‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نی‌‌های الکلی می‌توانند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ باعث وخیم‌تر شد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ن شرایط شوند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ و نوشید‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نی‌های کافئینه از قبیل چای و قهوه می‌توانند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ باعث تشد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ید‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ر این افراد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ شوند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.مصرف پود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ر فلفل قرمز می‌تواند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ اثری د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وگانه د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اشته باشد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ به‌ طوری‌که مصرف زیاد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ آن باعث تشد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ید‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ علائم و وخیم‌تر شد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ن بیماری و مصرف مقاد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یر کم آن باعث افزایش تولید‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ موکوس و بهبود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ زخم معد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه شود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

_ مصرف بعضی غذاها می‌تواند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ از جد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ار معد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ر برابر هلیکوباکترپیلوری محافظت کند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ و یا د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ر کنار د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رمان د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ارویی به ریشه‌کنی این باکتری کمک کند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌:

– زرد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌چوبه، عصاره زنجفیل و نیز مصرف مواد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ غذاهای حاوی مواد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ فنولیک از قبیل قره‌قاط می‌تواند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ر ریشه‌کنی این باکتری موثر باشند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

– تحقیقات نشان د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه است که مصرف برخی از انواع عسل نیز برای د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رمان هلیکوباکترپیلوری موثر است.

– غذاهای حاوی سولفورفان از قبیل انواع کلم یک باکتری‌کش قوی محسوب می‌شوند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ که می‌توانند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ بر ریشه‌کنی هلیکوباکترپیلوری هم موثر باشند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

– مصرف سویا نیز ممکن است باعث کاهش تولید‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ واسطه‌‌های التهابی (اینترلوکین ۱۰) ناشی از هلیکوباکترپیلوری شود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

– پونه علاوه بر خاصیت آنتی‌اکسید‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌انی می‌تواند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ بر تخریب هلیکوباکترپیلوری هم موثر باشد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

– مصرف میوه و سبزی تازه خصوصا آن‌هایی که سرشار از ویتامین C، ویتامینE (انواع مغزها و د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌انه‌‌های روغنی)، لیکوپن (سبزیجات و میوهایی که رنگ قرمز د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ارند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌) هستند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ نیز می‌تواند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ مفید‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ باشد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

– مصرف پود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ر سیر نیز می‌تواند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ر کنار تجویز آنتی‌بیوتیک، به کاهش عفونت و ریشه‌کنی بیشتر این باکتری کمک کند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

_ پیشگیری
شما می‌توانید از ابتلا به عفونت میکروب هلیکوباکتری معده پیشگیری کنید. روش پیشگیری از این میکروب شبیه روش‌های پیشگیری از میکروب‌های دیگر است:

– پس از رفتن به دستشویی و قبل از غذا خوردن دست‌های خود را بشوئید. به کودکان خود نیز این کار را آموزش دهید.
– از مصرف غذا یا آبی که سالم نیست، خودداری کنید.
– از خوردن چیزی که به طور کامل پخته نشده است، خودداری کنید.
– از خوردن غذایی که توسط افرادی که دست‌های خود را نمی‌شویند، تهیه شده، خودداری کنید.

اگر چه استرس، غذاهای تند و مصرف دخانیات باعث بوجود آمدن زخم معده نمی‌شود، اما مانع از بهبودی سریع یا تشدید درد ناشی از زخم معده می‌شود. در مورد شیوه‌ها مدیریت استرس، بهبود رژیم غذایی و در صورت استعمال دخانیات، نحوه ترک سیگار با پزشک مشورت کنید.

اغلب زخم‌های ناشی از میکروب هلیکوباکتر پیلوری پس از چند هفته درمان برطرف می‌شود. در صورتی که دچار زخم معده (از عوارض ابتلا به میکروب هلیکوباکتر معده) هستید، از خوردن داروهای ضد‌التهابی غیراستروئیدی برای تسکین درد خودداری کنید، زیرا این داروها به غشای معده آسیب وارد می‌کنند. در صورتی که به داروی مسکن نیاز دارید، از پزشک خود بخواهید تا مسکن مناسب را برای شما تجویز کند.

درمان میکروب معده معمولا آسان است و مشکلی را به وجود نمی‌آورد، اما در صورت بی‌توجهی به علائم آن ممکن است مبتلا به زخم معده و یا روده شوید. بنابراین با بروز نشانه‌های ذکر شده در مقاله به پزشک مراجعه کنید تا در صورت تشخیص وجود باکتری معده، درمان لازم را برایتان تجویز کند.

منبع: سایت دارالشفاء امام رضا (ع)