بیماری‌‌ها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان

 

منظور از هایپرکالمی ( Hyperkalemia ) افزایش سطح خونی یون پتاسیم در بدن است. میزان طبیعی پتاسیم خون معمولاً ۳٫۵ تا ۵٫۰ mmol/L است که افزایش آن را هایپرکالمی می‌خوانند.

هیپرکالمی شرایط حاصل از بالا بودن غیرطبیعی غلظت پتاسیم خون است. پتاسیم عنصر کلیدی در انقباض ماهیچه‌ها (شامل قلب) و عملکرد بسیاری از پروتئین‌های پیچیده (آنزیم‌ها) می‌باشد.

پتاسیم در درجۀ اول در استخوان‌ها و ماهیچه‌های اسکلتی یافت می‌شود و به‌ همراه سدیم در حفظ جریان طبیعی میان سلول‌ها و مایعات بدن (هومئوستاز) نقش دارد. غلظت پتاسیم توسط کلیه‌ها تنظیم، و تعادل آن با دفع از طریق ادرار برقرار می‌شود. اگر کلیه‌ها عملکرد طبیعی داشته باشند، مقدار پتاسیم موجود در رژیم غذایی برای تامین نیاز بدن کافیست و مقدار مازاد آن از طریق ادرار قابل دفع است. عوامل شیمیایی و هورمونی نیز به تنظیم تعادل داخلی پتاسیم کمک می‌کنند. اختلال در عملکرد این فرآیندهای طبیعی می‌تواند منجر به هایپرکالمی گردد.

نسبت غلظت پتاسیم داخل سلولی به پتاسیم خارج سلولی عامل مهم تعیین پتانسیل استراحت غشاء است. با افزایش غلظت پتاسیم خارج سلولی، غشای سلول به طور نسبی دپولاریزه می‌شود و نفوذپذیری نسبت به سدیم کاهش می‌یابد و توانایی تولید پتانسیل عمل کم می‌شود. این امر در بافت عضلانی موجب ضعف عضله و فلج می‌شود.

_ علل بروز هایپرکالمی:

• نارسایی حاد کلیوی

• بیماری‌های مزمن کلیوی

• بیماری آدیسون (نارسایی غده‌ی فوق کلیه)

• مصرف مداوم الکل و مواد مخدر که سبب رابدومیولیز می‌گردد به همراه تجزیه‌ی فیبرهای ماهیچه‌ای هم می‌تواند منجر به آزاد شدن پتاسیم در خون شود.

• مهارکننده‌های آنزیم تبدیل‌کننده‌ی آنژیوتانسین

• مسدودکننده‌های گیرنده‌ی آنژیوتانسین II

• استفاده‌ی بیش از حد از مواد غذایی دارای پتاسیم بالا مثل موز

• دیابت نوع اول

• تروما

• سوختگی

• عمل جراحی

• همولیز (تجزیه سلول های قرمز خون)

• زوال عظیم سلول های تومور

_ علائم هیپرکالمی چیست؟

هیپرکالمی می‌تواند بدون علامت باشد، به این معنی که علت آن هیچ نشانه‌ای ندارد. گاهی بیماران مبتلا به آن علائم مبهم زیر را گزارش می‌دهند:

حالت تهوع

خستگی

ضعف عضلانی

احساس سوزن سوزن شدن

ضربان آرام و ضعیف قلب

هیپرکالمی شدید می‌تواند به توقف حرکت قلب در بدن منجر شود. به‌طور کلی، سطح پتاسیم اگر به آرامی افزایش پیدا کند مانند زمانی که نارسایی مزمن کلیه وجود دارد علائم و عواقبش بسیار بهتر از تحریک ناگهانی پتاسیم در بدن است. علائم افزایش سطح پتاسیم در بدن معمولا تا زمانی که سطح پتاسیم بسیار بالا نرود، بروز پیدا نمی کنند.

علائم موجود ممکن است که منعکس کننده بیماری اصلی باشد که باعث ایجاد هیپرکالمی شده است.

_هیپرکالمی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

برای تشخیص این اختلال مانند سایر آزمایش‌های خون، به نمونه خون نیاز است. غلظت پتاسیم خون در آزمایشگاه تعیین می‌شود. اگر پزشک به هیپرکالمی مشکوک باشد، الکتروکاردیوگرام (ECG یا EKG) را تجویز می‌کند. ECG تغییرات معمولی متوسط تا شدید مرتبط با این بیماری را با نشان دادن آریتمی‌های قلبی که ناشی از هیپوکالمی هستند تشخیص می دهد.

_ درمان هیپرکالمی

درمان هیپرکالمی به اورژانسی بودن یافته‌های بالینی بستگی دارد. در صورت وجود تغییرات نوار قلبی مطابق با هیپر کالمی، سریعترین راه برای برطرف کردن اثرات هیپرکالمی، برقراری مجدد پتانسیل طبیعی غشا است. کلسیم اثرات غشایی هیپرکالمی را خنثی می‌کند و می‌تواند به سرعت تشکیلات هدایت قلبی را محافظت کند، اما مدت این حفاظت کوتاه است و به همین دلیل باید در کنار تجویز کلسیم اقدامات درمانی دیگری به منظور کاهش غلظت پتاسیم خارج سلولی انجام شود.

توزیع پتاسیم به فضای داخل سلولی بر اثر مصرف بی‌کربنات سدیم، آگونیست‌ها B۲ آدرنرژیک یا انسولین باعث می‌شود غلظت پتاسیم در سرم به سرعت کاهش یابد. هدف نهایی درمان هیپرکالمی آن است که پتاسیم اضافی به کلی از بدن خارج شود.
درمان هیپرکالمی ممکن است شامل هر یک از موارد زیر باشد. این درمان‌ها می توانند به صورت جداگانه یا در ترکیب با هم استفاده شوند:

• رژیم غذایی کم پتاسیم (برای موارد خفیف)

• قطع داروهایی که سطح پتاسیم خون را افزایش می دهند

• تجویز گلوکز و انسولین، که باعث حرکت پتاسیم از فضای خارج سلولی به داخل سلول می شود.

• تزریق کلسیم داخل وریدی که به طور موقت از قلب و عضلات در برابر اثرات هیپوکالمی محافظت می کند.

• تجویز بی کربنات سدیم برای مقابله با اسیدوز و ترویج حرکت پتاسیم از فضای خارج سلولی به داخل سلول ها

• داروهایی که گاستروانرهای بتا-۲ را تحریک می کنند، مانند آلبوترول و اپی نفرین

• داروهایی که به عنوان رزین های تبادل کاتیون شناخته شده و به پتاسیم متصل شده و از طریق دستگاه گوارش آن را دفع می کنند

• تجویز دیورتیک برای کاهش کل پتاسیم از طریق افزایش دفع پتاسیم در ادرار. البته اکثر دیورتیک ها دفع کلیوی پتاسیم را افزایش می دهند. فقط دیورتیک های محافظ پتاسیم که در بالا ذکر شد، دفع کلیوی پتاسیم را کاهش می دهند.

• دیالیز، به ویژه اگر سایر درمان ها شکست خورده یا نارسایی کلیه وجود داشته باشد.

منبع: مجله سلامت