مصرف خود‌سرانه آنتی‌بیوتیک و عوارض آن
اگر شما هم جزو آن دسته از افرادی هستید که علاقه‌ی عجیبی به مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها به دنبال بروز بیماری دارید، حتماً این مطلب را مطالعه کنید.
آنتی‌بیوتیک‌ها دسته‌ای از داروها هستند که برای از بین بردن عوامل ایجاد کننده‌ی بسیاری از بیماریهای عفونی، به صورت گسترده در سراسر دنیا مصرف می‌شوند. کشف این مواد، کمک بزرگی به علم پزشکی کرده و طی سالیان اخیر جان انسان‌های زیادی را نجات داده است.
آنتی‌بیوتیک‌ها (یا در اصطلاح عموم چرک خشک کن‌ها) در بین داروهای امروزی، بیشترین داروهای تجویزی هستند. آنتی‌بیوتیک‌ها از طریق کشتن میکروب‌ها یا توقف تکثیر آنها با عوامل بیماریزا مقابله می‌کنند. پنی‌سیلین ، اولین آنتی‌بیوتیکی بود که بطور تصادفی از محیط کشت کپک کشف شد. امروزه متجاوز از ۱۰۰ آنتی‌بیوتیک مختلف وجود دارد که پزشک برای درمان ناراحتی‌های کوچک تا عفونت های تهدیدکننده حیات از آنها استفاده می‌کند، ولیکن اگر نابجا مصرف شوند بسیار خطرناک خواهند بود. با شناخت اهمیت مصرف بجا و نابجای آنتی‌بیوتیک‌ها، شما می‌توانید به سلامتی خود و خانواده خود کمک کنید.
هرچند برخی آنتی‌بیوتیک‌ها علیه انواع گسترده‌ای از عفونت‌ها مؤثر هستند ولی مهم است که بدانیم هر آنتی‌بیوتیکی تمام عفونت‌ها را نمی‌تواند درمان کند و نیز آنها فقط علیه عفونت‌هایی بکار می‌روند که توسط باکتریها ٬ قارچ‌ها و انگل‌های بیماریزا بوجود آمده باشند و علیه بیماریهای ویروسی مثل سرماخوردگی و آنفولانزا تاثیری ندارند. بهترین کاری که شما می‌توانید در این مواقع انجام دهید این است که اجازه دهید سرماخوردگی و آنفولانزا، دوره خود را که گاهاً ۲ هفته ممکن است طول بکشد ٬ طی کند و فقط علایم را تسکین دهید. اگر بیماری شما طی ۲ هفته بدتر شد یا شروع به بهبود نکرد جهت بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید.
بعنوان مثال بیماریهای زیر در اکثر موارد علت ویروسی دارند:
– سرماخوردگی (گرفتگی بینی ٬ گلودرد ٬ عطسه ٬ سرفه ٬ سردرد)
– آنفولانزا (تب ٬ لرز ٬ بدن درد ٬ سردرد ٬ گلودرد ٬ سرفه خشک)
– خیلی از سرفه‌ها
– برونشیت حاد (سرفه و تب) در بسیاری موارد توسط ویروسها ایجاد می‌شود.
– فارنژیت (گلودرد) نیمی از این موارد توسط ویروسها ایجاد می‌شود.
– گاستروانتریت‌های ویروسی (اسهال و …)
و بیماریهای زیر در بیشتر مواقع علت باکتریایی دارند:
– عفونت‌های گوش – آنتی‌بیوتیک‌ها بر بیشتر و نه کل عفونت‌های گوش موثر هستند.
– عفونت‌های شدید سینوس‌ها (که ۲ هفته یا بیشتر طول بکشد.)
– گلودرد استرپتوکوکی
– عفونت ادراری
تنها پزشک است که میتواند از بین انواع مختلف آنتی‌بیوتیک‌ها ٬ آنتی‌بیوتیک مؤثر بر بیماری شما را تشخیص دهد. بعنوان مثال اگر شما عفونت گوش داشته باشید ٬ پزشک تشخیص می‌دهد که چه نوع از باکتریها اغلب میتواند باعث عفونت گوش شود. اگر عفونتی باشد که بتواند توسط گونه‌های مختلفی از باکتریها ایجاد شود یا توسط باکتری‌هایی ایجاد شود که قابل پیش‌بینی نباشد که به چه آنتی‌بیوتیکی حساس است ٬ آزمایشگاه نمونه‌هایی از خون ٬ ادرار یا نسج فرد بیمار را میگیرد و از طریق تکنیک های خاصی مثل رنگ آمیزی یا کشت به تشخیص باکتریهای ایجاد کننده عفونت و یا تعیین حساسیت آنها به آنتی‌بیوتیک‌ها کمک می‌کند.
عوامل مؤثر دیگر در انتخاب آنتی‌بیوتیک از طرف پزشک ٬ اطلاع از سابقه حساسیت بیمار به یک آنتی‌بیوتیک خاص ٬ قیمت دارو ٬ زمان‌بندی دوز دارو ٬ عوارض عمومی دارو ٬ سن بیمار ٬ بقیه داروهایی که فرد دریافت می‌کند و محل اکتساب عفونت در جامعه است ٬ مثلاً اینکه آیا بیمار در خانه سالمندان زندگی می‌کند یا نه ٬ زیرا باکتریهای متفاوتی در این گونه محیط ها میتوانند عامل بیماری باشند.
استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در بیماریهای ویروسی :
– نه عفونت را درمان می‌کند.
– نه مانع از سرایت بیماری می‌شود.
– نه حال بیمار را بهتر می‌کند.
– ممکن است عوارض جانبی خطرناک داشته باشد.
– باعث گسترش مقاومت آنتی‌بیوتیکی می‌شود.
مقاومت آنتی‌بیوتیکی چیست؟
آنتی‌بیوتیک‌ها از طریق مقابله با عوامل بیماریزا باعث بقای زندگی می‌شوند ٬ اما بعضی باکتریها آنقدر قوی می‌شوند که میتوانند مقابل این داروها مقاومت کنند و در نتیجه داروها بخوبی عمل نکنند ، این یعنی مقاومت آنتی‌بیوتیکی. در این صورت انواع قوی‌تر باکتریها کشته یا متوقف نمی‌شوند ٬ بلکه می‌مانند ٬ رشد می‌کنند و گسترش پیدا می‌کنند . این بار دیگر باکتریها سخت‌تر کشته یا متوقف می‌شوند.
مقاومت آنتی‌بیوتیکی یکی از مهم‌ترین معضلات بهداشتی جامعه امروز است. این مساله بطور آشکار باعث خطر برای افرادی می‌شود که عفونت ساده‌ای داشته و در صورت درمان تحت نظارت پزشک می‌توانستند بخوبی بهبود یابند ٬ اما با مصرف نابجای آنتی‌بیوتیک در دفعات قبل باعث بی‌تاثیر شدن این داروها شده‌اند.
زمانی که آنتی‌بیوتیک نتواند تاثیر کند، نتیجه این خواهد بود که :
– بیماری طولانی‌تر می‌شود.
– بیماری پیچیده‌تر می‌شود.
– مراجعه متعدد به پزشک یا حضور طولانی در بیمارستان را به دنبال خواهد داشت.
– نیاز به داروهای گران‌تر و سمی‌تر خواهد بود.
– چه بسا عفونت‌های مقاوم منجر به مرگ ایجاد شود.
فقط خود بیماران تنها کسانی نیستند که از این نتیجه رنج می‌برند ٬ بلکه افراد سالم جامعه هم ضربه خواهند خورد. باکتریهای مقاوم بسرعت بین اعضای خانواده ٬ همکلاسی‌ها و همکاران گسترش خواهد یافت و سلامت افراد جامعه با گونه بیماریزای جدیدی که به سختی و با هزینه زیاد درمان می‌شود ٬ تهدید خواهد شد.
گونه‌هایی از انواع باکتری‌هایی که به آنتی‌بیوتیک مقاوم شده‌اند ٬ شامل انواع ایجاد کننده عفونت‌های پوستی ٬ مننژیت ٬ بیماریهای قابل انتقال از راه جنسی و عفونت‌های دستگاه تنفسی مثل ذات‌الریه ونیز فارنژیت یا گلودرد چرکی است.
بنابراین:
استفاده بیش از حد یا نادرست از آنتی‌بیوتیک‌ها ٬ یعنی مشارکت در گسترش مقامت در باکتریها
برای مقابله با این پدیده :
۱- در صورت داشتن بیماری ویروسی از پزشک تقاضای آنتی‌بیوتیک نکنید و پزشک را برای تجویز آنتی‌بیوتیک تحت فشار قرار ندهید.
۲- دوره درمان را حتی در صورت بهبودی کامل کنید ٬ در غیر این‌صورت باکتریها بطور کامل از بین نمیروند و باکتریهای باقیمانده باعث عفونت مجدد می‌شوند که ممکن است این بار مقاوم شده و دیگر به آنتی‌بیوتیک‌ها جواب ندهند.
۳- داروهای باقیمانده را دور بریزید و برای روز مبادا ذخیره نکنید ٬ زیرا آنتی‌بیوتیک تجویزی روی همان عفونت بخصوص مؤثر و صرفاً برای شما در آن ایام تجویز شده است.
۴- دارو را در ساعات معین شده توسط پزشک یا داروساز مصرف کنید. آنتی‌بیوتیک زمانی مؤثر خواهد بود که بطور منظم مصرف شود.
۵- آنتی‌بیوتیک‌های خود را به دیگران پیشنهاد نکنید حتی اگر علایم شما یکسان باشد ٬ زیرا ممکن است برای بیماری آنها مناسب نباشد. دریافت داروی اشتباه ممکن است درمان صحیح را به تاخیر بیندازد و باکتریها در این فاصله تکثیر پیدا کنند.
۶- در مورد نحوه مصرف صحیح آنتی‌بیوتیک‌ها با پزشک یا داروساز مشاوره کنید. مصرف نادرست آنها میتواند جذب آنها را تحت تاثیر قرار داده و باعث کاهش یا حذف اثر آنها شود.
۷- در صورت فراموش کردن دوز مصرفی یا اشتباه در مصرف ٬ با پزشک یا داروساز مشاوره کنید.
زمانی که شما آنتی‌بیوتیک را بدرستی مصرف کنید ٬ بهترین کار را برای سلامت خود ٬ خانواده و اطرافیان انجام داده اید .
در موقع دریافت آنتی‌بیوتیک باید بدانید که :
– چه عوارضی دارد؟
– برای پیشگیری از عوارض جانبی چه کار می‌توان کرد؟
– بهترین زمان مصرف دارو چیست؟ پس از غذا یا با معده خالی؟
– آیا آنتی‌بیوتیک مورد نظر با داروی دیگر مصرفی ما مثل داروی جلوگیری از بارداری تداخل دارد؟
– آیا در صورت مصرف با داروهای دیگر، غذا یا الکل امکان واکنش‌های ناخواسته وجود دارد؟
– بهترین شرایط نگهداری آنتی‌بیوتیک چیست؟
– روش آماده‌سازی پودرهای آنتی‌بیوتیک را از داروساز سؤال کنید.
هنگام مراجعه به پزشک او را در جریان مسایل زیر قرار دهید:
– حساسیت دارویی که در گذشته داشتید.
– رژیم غذایی بخصوصی که دارید.
– حساسیت به داروها یا غذاها
– بارداری و یا شیردهی
– داروهایی که مصرف می‌کنید.
– مکمل‌های گیاهی که در حال حاضر مصرف می‌کنید.
– سایر بیماری‌هایی که به آن مبتلا می‌باشید از جمله فاویسم یا کم‌خونی داسی شکل.
عوارض جانبی آنتی‌بیوتیک‌ها:
عمدتاً شامل ناراحتی‌های ملایم گوارشی ٬ تهوع ٬ اسهال یا مدفوع نرم است. بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است باعث حساسیت به نور آفتاب شوند.
درصورت داشتن عوارض زیر با پزشک تماس بگیرید:
استفراغ ، اسهال آبکی شدید، دردهای شکمی شدید، پلاک‌های سفید بر روی زبان ، وجود ترشح یا خارش واژن ( ناحیه تناسلی خانم‌ها)
واکنش‌های حساسیتی:
بعضی افراد به بعضی گروه‌های آنتی‌بیوتیک‌ها (عمدتاً گروه پنی‌سیلین‌ها) حساسیت دارند، در این صورت پزشک در صورت آگاهی، آنتی‌بیوتیک آن گروه را تجویز نخواهد کرد. علائم حساسیت شامل جوش‌های ریز قرمز ، خارش ، کهیر ٬ ورم لب ٬ صورت و زبان و موارد شدیدتر مثل سختی در تنفس و کاهش فشار خون می‌باشد.
در خانم‌ها ٬ علاوه بر موارد فوق باید به نکات زیر توجه شود:
۱- ممکن است مصرف آنتی‌بیوتیک منجر به عفونت قارچی واژن شود ٬ علت این مساله این است که در اثر مصرف این داروها ٬ باکتریهای معمول که در واژن زندگی می‌کنند ٬ کشته می‌شوند و در نتیجه قارچ بسرعت رشد می‌کند. علائم ٬ شامل یکی یا بیشتر از این حالت‌هاست: خارش ٬ سوزش ٬ درد در زمان نزدیکی و ترشحات واژن
۲- آنتی‌بیوتیک ممکن است باعث شود تاثیر قرص‌های خوراکی جلوگیری از بارداری کم شود ٬ چه بسا در طول دوره درمان با آنتی‌بیوتیک استفاده از روش‌های دیگر ضد‌بارداری لازم باشد که در این موارد باید از داروساز یا پزشک مشاوره بگیرید.
۳ – درخانم‌های باردار ٬ بعضی آنتی بیوتیکها میتوانند از جفت عبور کنند و به جنین صدمه برسانند.
پزشک باید از تمام مسائل فوق آگاه باشد.
نکات بهداشتی برای پیشگیری نسبی از ابتلا به عفونت‌ها :
۱- دستان خود را به دقت با آب و صابون بشوئید ٬ علی الخصوص قبل از غذا خوردن ٬ بعد از توالت و تماس با مدفوع (مثل تعویض کهنه بچه)
۲- برای جلوگیری از عفونت‌های غذایی ٬ میوه و سبزیجات را به دقت بشوئید و گوشت و تخم‌مرغ را کامل بپزید.
۳- مطمئن باشید که خودتان و فرزندان‌تان تمام واکسن‌های لازم را دریافت نموده‌اید و یادآورهای آن را به موقع تزریق نموده‌اید.
۴- از تماس نزدیک فرد بیمار با دیگران حتی‌الامکان پرهیز شود.
منبع: zums.ac.ir