آشنایی با بیماری سلیاک و نشانههای آن
بیماریها و راه درمان, پیشگیری بهتر از درمان
بیماری سلیاک (به انگلیسی: Coeliac disease) یا اسپروی سلیاک یک اختلال خودایمنی روده باریک با زمینه ژنتیکی (ارثی) است. در این بیماری گوارشی پرزهای روده باریک آسیب دیده و در جذب مواد اختلال دارد. در صورتیکه بیماران مبتلا به سلیاک پروتئینی از دسته گلوتن (gliadin) که در برخی از غلات مانند گندم، جو، چاودار و گاه جوی دوسر وجود دارد را مصرف کنند دچار علایم عدم تحمل میشوند.
ظاهرا ورود گلوتن به سلولهای پرزهای روده موجب پاسخ سیستم ایمنی میشود. واکنش التهابی ایجاد شده موجب تحلیل پرزهای روده (villous atrophy) وکاهش فعالیت آنزیمهای روده میشود. چون بخش عمدهای از جذب مواد غذایی در روده در پرزهای روده انجام میگیرد تخریب پرزها موجب سوء جذب میشود. اغلب موارد بیماری سلیاک، ژنتیکی هستند. بیماری سلیاک واگیردار یا سرطانی نیست.
این بیماری معمولاً به هنگام دوران شیرخوارگی یا اوایل کودکی (دو هفتگی تا یک سالگی) آغاز میشود. امکان دارد علایم هنگامی ظاهر شوند که کودک اول بار شروع به خوردن غذاهای حاوی گلوتن میکند. در بزرگسالان، علایم ممکن است به تدریج و در عرض چند ماه یا حتی چند سال پدیدار شوند. شیوع سلیاک در اروپا یک در پانصد است. دراستان تهران نیز ۱۵۰ مبتلا بهاین بیماری شناسایی شدهاند. بیماری سلیاک همچنین به نامهای اسپروی غیر حارهای و آنتروپاتی حساس به گلوتن هم نامیده میشود.
_ علایم شایع
بیماری سلیاک طیف وسیعی دارد.
– کاهش وزن یا آهسته شدن روند وزن گرفتن یک شیرخوار بعد از اضافه کردن غلات به رژیم غذایی
– بیاشتهایی
– مدفوع شل، کم رنگ، حجیم و بدبو؛ دفع گاز زیاد
– تورم شکم؛ درد شکم
– ظاهر عمومی نشاندهنده نرسیدن مواد مغذی به حد کافی
– زخم دهانی
– سوءجذب آهن و ویتامین B۱۲ موجب کم خونی، سوء جذب کلسیم و ویتامین D موجب استئوپنی، شکستگیهای پاتولوژیک استخوان و هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه میشود.
– قوس برداشتن مختصر پاها (پا پرانتزی) در کودکان
– خستگی مبهم، از نفس افتادن زودهنگام
– تورم پاها
– نفخ
– استئاتوره (اسهال چرب)
– آتروفی و ضعف عضلانی
برخی از افراد مبتلا به سلیاک هیچ علامتی ندارند، زیرا قسمت سالم روده قادر به جذب مواد مغذی کافی برای پیش گیری از بروز علائم است. برخی از بالغین مبتلا تنها خستگی و کم خونی دارند.
_ علل
بیماری سلیاک یک بیماری مادرزادی است که به علت عدم تحمل به گلوتن ایجاد میشود. *گلوتن پروتئینی است که در اغلب غلات وجود دارد.
_ عوامل افزایشدهنده خطر
– سابقه خانوادگی بیماری سلیاک
– حاملگی
– سایر آلرژیها
_ پیشگیری
در حال حاضر نمیتوان از آن پیشگیری به عمل آورد.
با رعایت یک رژیم سفت و سخت فاقد گلوتن، میتوان انتظار یک زندگی طبیعی را در اغلب بیماران داشت. روند بهبود در عرض ۳-۲ هفته آغاز میشود.
_ عوارض احتمالی
– در موارد نادر، حذف گلوتن از رژیم غذایی با بهبودی سریع همراه نخواهد بود.
– بیماری آمنوره ( یکی از اختلالات قاعدگی در زنان )
– ناباروری
– تنگی پیلور ( اسفنکتر بابالمعده، به مانند یک دریچه قدرتمند عضلانی حلقوی شکل، در معده بوده و غذای هضم شده، از مجرای آن وارد دوازدهه و سپس روده میگردد. این بخش توسط رشتههای عصبی سمپاتیک پیام دریافت میکند. )
– اکیموز ( اختلالات و نارساییهای انعقاد خون ( هموستاز ) به صورت خونریزی زیرپوستی و کبودشدگی مخاطی بروز می یابد )
– پتشی (کمبود ویتامین K)
– ادم ( ادم یا خیز یا ورم که گاهی نیز بنام دراپسی شناخته میشود به معنی تجمع غیرطبیعی آب و مایعات میان بافتی موجود در پلاسما در فضای میان بافتی، زیر پوست و حفرههای بدن و بعلت انتقال آنها از درون رگها به محلهای یاد شده است )
– درماتیت هرپتیفورم میباشد.
– شیوع سرطانهای روده در بیماران سلیاکی بالاست.
_ تشخیص
آزمایش خون (اندازهگیری آنتیبادیهای ضد گلیادین و ضد اندومایزیال (anti-tTG) در آزمایشها سرولوژی)، HLA تایپینگ، بیوپسی دئودنوم با آندوسکوپی و تستهای تحمل خوارکی (گزیلوز و لاکتوز) از روشهای تشخیصی رایج هستند. همچنین یکی از راه های تشخیص توسط خود فرد این است که اگر رژیم غذایی بدون گلوتن استفاده کرد و اگر علائم بیماری اش برطرف شداحتمالاً سلیاک دارد.
اگر درماتیت هرپتی فرم دارد، مبتلا به سلیاک هست. آزمایش خون به پزشک کمک می کند که این بیماری را تشخیص دهد. قبل از شروع رژیم غذایی بدون گلوتن، انجام آزمایش خون ضروری است. تشخیص بیماری با برداشتن تکه ای از بافت با استفاده از یک لوله باریک که وارد روده می شود، تایید می شود.
_ درمان
تشخیص قطعی با نمونهبرداری مسجل میشود. برای این کار، نمونه بافتی کوچکی از روده کوچک برداشته میشود. امکان دارد سه بار نمونهبرداری انجام شود. یک بار زمانی که گلوتن در رژیم غذایی وجود دارد، یک بار زمانی که گلوتن از رژیم غذایی حذف شده است، و دفعه سوم زمانی که دوباره گلوتن در رژیم غذایی گنجانده میشود. تنها انتخاب درمانی، حذف کردن گلوتن از رژیم غذایی است.
اساس درمان این بیماری رژیم غذایی فاقد گلوتن تا پایان عمر است و دوره بهبودی آن با رعایت رژیم غذایی خاص به طور معمول ۳ تا ۶ ماه که البته در بزرگسالان به ۲ سال هم میرسد.
بیماران مبتلا به سلیاک باید از مصرف مواد غذایی حاوی گندم، جو، چاودار و برخی حبوبات پرهیز و آرد سیبزمینی، برنج، عدس، سویا، ذرت و لوبیا را جایگزین آن کنند. بیشتر مبتلایان به سلیاک به تخممرغ، شکر و روغن حساسیتهای متفاوتی دارند، از این رو از مصرف محصولاتی که این گونه مواد بوفور در آنها به کار رفته نظیر انواع سسها خودداری کنید.
مبتلایان باید از مصرف غذاهای فرآوردی شده نظیر سوسیس، کالباس، ماکارونی، رشتهفرنگی، قهوه، نسکافه و تمامی شیرینیجات و کیکهایی که در آنها از گلوتن و یا آرد گندم استفاده شده پرهیز کنند. به علت آن که این گونه بیماران از مصرف غلات و برخی حبوبات محروم هستند باید برای جبران کمبود ویتامینها و املاح معدنی از میوهها و سبزیها به صورت پخته و تازه، گوشت و لبنیات کمچرب، ماهی و برنج بسیار استفاده کنند و روغنهای مایع ذرت، زیتون، کانولا و هسته انگور را جهت پخت و پز به کار برند.
_ داروها
– آهن و اسیدفولیک برای کمخونی
– کلسیم و مکملهای ویتامینی در صورت کمبود
– امکان دارد داروهای کورتیزونی خوراکی برای کاهش پاسخ التهابی بدن در موارد حمله شدید بیماری تجویز شوند.
_ رژیم غذایی
رژیم غذایی فاقد گلوتن. حذف کامل گلوتن از رژیم غذایی دشوار است. بنابراین در مدتی که با رژیم جدید به تدریج خو میگیرید صبر پیشه کنید. برنامهریزی رژیم غذایی با کمک متخصص تغذیه انجام میپذیرد.
هیچ محدودیتی برای فعالیت بدنی وجود ندارد.
_ در این شرایط به پزشک خود مراجعه نمایید
– اگر شما یا کودکتان علایم بیماری سلیاک را دارید.
– اگر علایم در عرض ۳ هفته پس از آغاز رژیم فاقد گلوتن برطرف نشده باشند.
– اگر کودک دوباره وزن از دست رفته را به دست نیاورد یا رشد و نمو مناسبی مطابق انتظار نداشته باشد.
– اگر تب به علایم اضافه شود.
منبع: هفتهنامه سلامت